Dagblaðið Vísir - DV - 10.11.1984, Blaðsíða 19

DV. LAUGARDAGUR10. NOVEMBER1984.
19
hækkaði félag þetta taxtann við
skipavinnu á Borðeyri en þeirri
hækkun var alfarið hafnað af at-
vinnurekendum með Kaupfélag
Hrútfirðinga í fararbroddi. Þegar
svo Lagarfoss kom til Boröeyrar 7.
maí setti verkalýðsfélagiö af-
greiðslubann á skipið. Kaupfélags-
stjórnin var þessu viöbúin og hafði
smalað miklu liði að úr nærliggjandi
sveitum og tókst með aðstoð þess að
afgreiða skipið. Verkalýðsfélagið
leitaði þá aðstoðar Verkalýðssam-
bands Norðurlands og var samþykkt
af stjóm þess aö setja afgreiðslu-
bann á Lagarfoss á Siglufirði, Akur-
eyri, Húsavík og Eskifirði uns at-
vinnurekendur hefðu undirritaö
samning viö Verkalýösfélagið á
Borðeyri.
Þessari samþykkt var framfylgt
er Lagarfoss kom til Siglufjarðar en
á Akureyri tókst að afgreiöa hann
með aðstoð hvítliöasveitar sem at-
vinnurekendur höfðu safnaö saman.
Urðu harðvítug átök milli þessarar
sveitar og verkfallsmanna og urðu
verkfallsmenn undir í þeim átökum.
Þessum aðgerðum atvinnu-
rekenda var svaraö af Verkalýðs-
sambandi Norðurlands meö af-
greiðslubanni á öll skip Eimskipa-
félagsins í höfnum norðanlands.
Næst dró til tíðinda er Dettifoss
kom til Akureyrar daginn eftir að
Lagarfoss hafði verið afgreiddur. Þá
höfðu verkfallsmenn safnað miklu
liði á Torfunesbryggjuna þar sem
Dettifoss lagðist að og hugðist hópur-
inn koma í veg fyrir afgreiöslu
skipsins. Var hópur þessi svo stór að
atvinnurekendur treystu sér ekki til
aö leggja til atlögu viö hann. Þess í
staö létu þeir færa Dettifoss yfir á
Hoepnersbryggju innarlega í
bænum. Var ætlunin að ginna verk-
fallsmenn þangað og láta hvítliöa
taka Torfunesbryggjuna á meðan.
Síðan skyldi skipið fært aftur.
En þetta tókst ekki, verkfallsmenn
fóru hvergi af Torfunesbryggjunni
og tóku þá atvinnurekendur og
þeirra lið það til bragðs að afgreiða
Dettifoss við Hoepnersbryggju þrátt
fyrir mjög bágar aðstæður þar til
uppskipunar.
Dettifoss var sömuleiðis af-
greiddur á Siglufirði meö aðstoð
hvítliðasveitar en bæjarfógeti þar
hafði látið ganga út „herútboð” og
lágu við sektir ef menn mættu ekki.
Sló í mikinn bardaga milli verk-
fallsmanna og hvítliða, einn þann
harðasta sem um getur í verkfalls-
baráttu hér á landi. Voru hvítliðar
vopnaðir gúmmíkylfum og öðrum
bareflum og til viðbótar hóf lög-
reglan grjótkast á verkfaUsmenn.
Ennfremur notuðu hvítUöar hin vél-
knúðu slökkvitæki bæjarins tU að
bleyta ærlega i verkfaUsmönnum.
Urðu margir sárir í þessum átökum
en enginn mun hafa slasast alvar-
lega.
Þrátt fyrir að tækist að afgreiða
Lagarfoss og Dettifoss með þessum
hætti þótti atvinnurekendum ekki
árennilegt aö halda þessu áfram og
15. maí voru undirritaöir samningar
i deUunni. Aðalatriöi þeirra
samninga voru þau að Verslunar-
félag Hrútfirðinga skuldbatt sig til
að greiöa taxta Verkalýðsfélagsins
og að láta félaga þess sitja að vinnu
að 7/10 hlutum. Þá var það ákvæði í
lok samningsins að aUar málshöfð-
anir af beggja hálfu skyldu niður
falla.
Þessar sættir voru síðan rofnar af
hálfu atvinnurekenda og eftir réttar-
höld á Akureyri og á Siglufirði voru
kveðnir upp dómar yfir sjö manns á
Akureyri og miUi 50 og 60 manns á
Siglufirði. Hljóöuðu þyngstu
dómarnir upp á fimm og fjögurra
mánaða fangelsi óskUorðsbundið.
Verðbólga og vísitala
Nú verður hlaupið nokkuð hratt
yfir sögu fram til ársins 1951 en þá
um vorið skuUu á víðtæk verkföll,
þau víðtækustu i landinu fram að
þeim tíma.
Engu aö síður er rétt að drepa
aðeins á atburðarás undangenginna
ára. I upphafi stríðsins hernámu
Bretar Island og við það hvarf at-
vinnuleysi að mestu. Jafnframt varð
hagur atvinnufyrirtækjanna betri en
áður þekktist. Þrátt fyrir það
reyndist verkafólki erfitt að ná fram
kjarabótum sér tU handa. Sumarið
1942 að undangengnum skæruverk-
föUum tókst þó að knýja fram samn-
inga sem mörkuðu tímamót í sögu
verkalýöshreyfingar á Islandi. Þá
var átta stunda vinnudagurinn
samningsbundinn og grunnkaup
hækkaöi jafnframt verulega. Enn-
fremur var verkamönnum tryggt 12
daga orlof á ári og orlofsfé ákveðið
f jögur prósent af kaupi.
Vinnufriður hélst síðan út styrjöld-
ina en 1946 kom tU átta daga verk-
falla og tókst að ná fram viðunandi
launahækkunum. Árið eftir kom enn
á ný tU verkfalla eftir miklar tolla-
hækkanir ríkisstjórnarinnar. Stóð
verkfalhð í mánuð. Kauphækkun sú
sem náðist fram í verkfaUinu var svo
aftur tekin af ríkisstjórninni um jól
sama ár er Alþingi samþykkti lög
sem bönnuðu að kaup væri greitt
meö hærri vísitölu en 300 stigum, en
vísitalan var þá 328 stig. Þetta hafði í
för með sér stórfellda kaupmáttar-
skerðingu sem tók mörg ár aö leiö-
rétta. OrUtiU hluti náðist tU baka
eftir viku verkfall 1949 en árið eftir
seig heldur betur á ógæfuhUðina er
gengið var feUt um 42,5 prósent. TU
að vemda kaupmáttinn var tekið upp
það kerfi sem við þekkjum svo vel,
vísitöluuppbætur á laun.
Ekki tókst samt að tryggja kaup-
máttinn svo aö viðunandi væri, mest-
anpart vegna þess að sífeUt var verið
að krukka í vísitöluna. Þegar hér var
komið sögu þótti verkalýös-
félögunum sýnt að nú yrði að snúa
bökum saman ef árangur ætti að
nást í kjarabaráttunni. Og þann 18.
til verkfaUsbrota. Og það var einna
helst i kringum mjólkina sem
verkfallsbrotin og átökin urðu. Und-
anþága var frá verkfalUnu aö því
leytinu tU að mjólk var dreift tU
barna, sjúkra og aldraöra. Þessi
mjólkurdreifing haföi í för með sér
að nokkur brögð voru að ólöglegri
sölu á mjóUí. Urðu af þessum sökum
lítUsháttar átök endrum og sinnum
miUi verkfaUsvarða og mjólkur-
smyglara. Eins kom til átaka við og
við vegna tUrauna tU bensínsmygls.
Skömmu fyrir jól eða þann 20.
desember var loks gengið til samn-
inga. Hljóðuðu þeir upp á 10—12
prósent kauphækkun, vísitöluuppbót
á laun að hluta til og orlof lengdist úr
12 virkum dögum í 15. I viðbót við
þetta komu til skattlækkanir á lágar
tekjur og að f jölskyldubætur greidd-
ust nú meö öðru barni í stað fjórða
áður. Voru þessir samningar taldir
viðunandi þrátt fyrir að ekki tækist
að ná fram neinum atvinnuleysis-
tryggingum.
Atvinnuleysis-
tryggingar
Hélst nú vinnufriður að mestu um
nokkra hríð, eða fram til ársins 1955.
Þá hafði aftur sigið á ógæfuhliðina
fyrir kaupmáttinn og var krafist
leiðréttingar. Er samningaviðræður
báru engan árangur var verkfall
boðað þann 18. mars. Ekkert
breyttist fram að þeim tíma og skall
því verkfallið á. Þátt í því tóku 12
félög í Reykjavík og nágrenni meö
um sjö þúsund félagsmenn. Var því
um allsherjarverkfall að ræða.
lii
Borðeyrardeilan 1934. Verkfallsmenn á Akureyri hindra hðr aö landgangur-
inn sé settur um borð i Dettifoss.
maí 1951 hófst boöaö verkfall 20
verkalýðsfélaga í Reykjavík og
fimm í öðrum kaupstöðum. Var þetta
langvíðtækasta verkfall á Islandi
fram að þessum tíma. Hvort það var
þessari víðtæku samstööu að þakka
eða einhverju öðru, var gengið til
samninga eftir þrjá daga og sam-
kvæmt þeim skyldi full vísitala
greiðast ársfjórðungslega á öll laun
upp að ákveðnu marki. Voru samn-
ingar þessir túlkaðir sem mikill
sigur fyrir verkalýðshreyfinguna.
En Adam var ekki lengi í Paradís.
Aðeins rúmu ári eftir fyrrgreinda
samninga var allt komið i óefni i
launamálum á ný. Dýrtíðin hafði
vaxið hrööum skrefum og bilið milli
kaupgjaldsvísitölunnar, sem kaup
var greitt eftir, og framfærsluvísi-
tölunnar var orðiö tíu stig. Og þegar
samningaviðræður báru engan
árangur var boðað til verkfalls 1.
desember 1952.
Verkfalliö varð enn víðtækara en
verkfallið árið á undan. Að þessu
sinni tóku þátt í því 30 félög um allt
land sem höfðu innan vébanda sinna
um tíu þúsund launþega. Var í raun
um fyrsta allsherjarverkfallið á
Islandi að ræöa. Og þegar 16 félög til
viðbótar efndu til samúðarverkfalla,
er nokkuö var liðiö á verkfalliö, má
segja að allt athafnalíf í landinu hafi
lamast.
Kröfur verkalýðsfélaganna í
þessari deilu voru meöal annars 15
prósent kauphækkun, vísitölutrygg-
ing á laun, atvinnuleysistryggingar,
þriggja vikna orlof og meiri jöfnuður
á launum karla og kvenna.
Þegar í upphafi verkfallsins var
mikið um hamstur í verslunum
Reykjavíkur. Og fljótlega tók að
bera á vöruskorti. Mjólk fór fyrst að
skorta en næst á eftir komu kaffi,
smjörlíki og rúgmjöl.
9. desember stöðvaðist innanlands-
flug en millilandaflug var að mestu
með eðlilegum hætti. Deilan
harðnaði nú dag frá degi og fór að
bera á verkfallsbrotum og tilraunum
Kröfur verkalýðsfélaganna voru
25—30 prósent kauphækkun, full vísi-
töluuppbót á laun mánaðarlega,
þriggja vikna orlof, atvinnuleysis-
tryggingarbætur og ýmsar sérkröfur
aö auki.
Strax í upphafi verkfallsins
stöövuðust skip og flugvélar og fljót-
lega upp úr því fór að bera á vöru-
skorti í verslunum. Sami háttur var
hafður á varðandi mjólkurdreifingu
og var í verkfallinu 1952. Og aftur
varð þetta tilefni til ýmissa árekstra.
Meira bar þó á átökum vegna bensín-
smygls og áttu verkfallsmenn í
nokkrum útistööum við olíufélögin
sem höfðu ýmis brögð í frammi.
I lok mars gripu atvinnurekendur í
Hafnarfirði til þess ráðs að ganga að
öllum kröfum Verkamannafélagsins
Hlif ar á meðan á verkf allinu stæði en
bíða með samningagerð þangað til
heildarkjarasamningar lægju
fyrir. Veikti þetta töluvert sam-
stöðuna í verkfallinu en félögin í
Reykjavík héldu þó ótrauð áfram í
baráttusinni.
Og sú barátta átti eftir að standa
enn um hríð. Þegar farið var að síga
á síðari hluta aprílmánaðar fóru
dagblöö bæjarins að þynnast. Var
það vegna pappírsskorts. Ekki kom
þó til þess að pappír gengi algerlega
til þurrðar þvi 20. apríl var að end-
ingu gengið til samninga eftir sex
vikna strangt verkfall.
Náöust góðir samningar að mati
verkalýðshreyfingarinnar eða sem
svaraði 16 prósent kauphækkun. Þar
af voru 11 prósent í beinum
peningum, loforð ríkisstjórnarinnar
um atvinnuleysistryggingarbætur
var metið á f jögur prósent og lenging
orlofs úr 15 virkum dögum í 18 á eitt
prósent. Ennfremur var samið um
afnám vísitöluskeröingar.
(framhald i næsta
helgarblaði)
Helmildir:
Ár og dagar, eitir Gunnar M. Magnúss,
Timaritlð Vlnnan,
Dagsbrún, janúar, 1956.
ÁLFHÓLSVEGI 55, 200 KÓPAVOGI. SÍMI 40911.
BÍLALAKKBLÖNDULN
RADÍUS SF. ER HEILDSALA SEM FLYTUR INN BÍLALÚKK OG
ÖLL EFNI SEM TIL ÞARF TIL BÍLAMÁLUNAR.
RADÍUS SF. hefur umboð fyrir hin þekktu og vönduðu merki
VALENTINE og NASON. Auk þess verða vörur til sölu frá
SIKKENS.
RADÍUS SF. hefur á að skipa sérhæfðu starfsliði sem býður þér
einstæða þjónustu:
ÞÚ HRINGIR - við sendum þér efnið milli kl. 17 og 18 sama dag
gegn vægu gjaldi. Við sendum einnig samdægurs út á land.
Okkar umboðsvörur eru á heildsölu-
verði. Sparaðu sporin — sparaðu
krónurnar og reyndu þessi nýju
viðskipti.
yALENTINE
bílalökk
nason
B I L A L ð K K
Geymið auglýsinguna.
sikkens
ATTÞU
LADA
hakkapefíitta
Finnsku
NOKIA-snjódekkin
hafa reynst vel
á íslandi!
BIFREIÐAR & LANDBUNAÐARVELAR
Suðurlandsbraut 14
Varahlutir 3 92 30
Skiptiborö 38600