Dagblaðið Vísir - DV - 27.02.1985, Blaðsíða 22

22
DV. MIÐVIKUDAGUR 27. FEBRUAR1985.
DANMÖRK:
TAUGAVEIKLUN, SJÁLFSMORÐ
OG DRYKKJUSÝKIATVINNULAUSRA
DANMÖRK:
ÚTFLUTNINGSTOLLUR Á USTAVERKIN?
Frá Erni Jónssyni, fréttaritara DV í
Kaupmannahöfn:
Fyrir tæpum tveimur árum marg-
faldaöist verö á málverkum eldri
danskra listamanna. Sérstaklega hafa
skagamálararnir svonefndu veriö hátt
metnir. Þaö eru alþjóölegir listaverka-
kaupendur sem hafa sprengt upp
verðið og hefur þaö margfaldast á
síöastliönum árum.
Himinhátt verö klassísku
málverkanna hefur valdiö nokkrum
áhyggjum meöal danskra listunnenda.
Nú eru listaverkin oröin aö hreinni
verslunarvöru og veröiö þaö hátt aö
söfnin geta ekki keppt viö erlendu
listaverkasafnarana. Það var aö dómi
flestra aöeins tímaspursmál hvenær
verösprengjan næöi til nýrri listar. A
uppboði, sem haldið var ekki alls fyrir
löngu, fór skriöan af staö. Málverk
eftir Asger Jorn var slegiö á fimm og
hálfa milljón isl. kr. Þrefalt meira en
matsverð.
Asger Jorn var einn af frumkvöölum
Cobra-hópsins sem er velþekkt lista-
stefna og athyglisverð. Peningalega
séö hafa þó verk Cobra-manna veriö
minna metin en hliöstæöar hreyfingar
sem uröu til í Bandaríkjunum,
Frakklandi og Þýskalandi. En Cobra
eru greinilega aö komast í tísku. Einn
aðdáandi stefnunnar flaug alla leiö frá
Venezuela til að bjóöa í eitt af þekktari
málverkum Jorns. Hann gafst upp
þegar verðið var komiö yfir 5 milljónir.
Nú er mikiö rætt um þaö í Danmörku
hvort ekki eigi aö setja „útflutnings-
toll” á listaverk eins og gert er víöast
hvar annars staðar.
Á uppboöinu var eitt Kjarvals-
málverk og var þaö selt á helmingi
meira en matsverð sagði til um.
Þaö er þó ekki líklegt aö kaupæöiö
nái til Islands af því aö þaö eru ekki
erlendir listaverkakaupendur sem
bjóöa í Kjarval heldur Islendingar
sjálfir. Aftur á móti getur verið aö
Svavar Guönason fái fleiri heimsóknir
erlendis frá, en hann var einn af stofn-
félögum Cobra og er mjög virtur í
hinum alþjóölega listaheimi.
Önnur afleiöing langtímaatvinnuleysis
hefur samkvæmt dönskum könnunum
komið fram í aukinni áfengis- og lyfja-
neyslu. Erfitt er aö nefna nokkrar tölur
í þessu sambandi enda er óljóst hvaö
er orsök og afleiöing. Það er opin
spurning.
Miklar líkur eru taldar á að aukin
áfengisneysla sé afleiðing langvarandi
atvinnuleysis enda blekkingarheimur
Bakkusar fegurri en bitur raunveru-
leikinn.
Eins og að líkum lætur er þaö ekki
aðeins aukin áfengisneysla sem er
afleiðing aukins atvinnuleysis.
Kannanir hér í Danmörku hafa leitt í
ljós að atvinnulausir eru viö verri
heilsu en aðrir, bæöi líkamlega og
sálarlega. Skýring á þessu getur legiö í
sjálfu atvinnuleysinu en einnig getur
skýringin veriö sú aö atvinnuleysið
bitni frekar á þeim hópum sem eru viö-
kvæmari fyrir. Hver sem orsökin er þá.
er ljóst að taugaveiklun, svefnleysi og
önnur sálræn vanlíðan, sem leiðir til
meðferöar, er langalgengust meöal at-
vinnulausra hér í Danmörku. Einnig
hefur komið í ljós aö sjálfsmorð eru al-
gengari hjá atvinnulausum en öðrum.
Varðandi sjálfsmorð sérstaklega má
geta þess að samfara auknu atvinnu-
leysi á síöasta áratug hefur sjálfs-
morðum fjölgað gífurlega; hjá konum
um rúmlega 180% og körlum um tæp
40%. Þetta eru vissulega sláandi tölur
en bera ástandinu glöggt vitni.
Fleiri afleiðingar langvarandi at-
vinnuleysis hafa komið í ljós. Ekki er
þó ástæða til aö fara nánar út í þessa
sálma, — dæmin tala sínu máli. Ekki
verður þó skiliö við atvinnuleysið hér í
Danmörku án þess að nefna áhrif þess
á fjölskyldulífiö. Burtséö frá því hve
algengir skilnaðir eru vekur athygli aö
atvinnulausir karlmenn virðast forð-
ast sem heitan eldinn aö ganga í hjóna-
band eöa koma á fót fjölskyldu. Gagn-
stætt karlmönnunum virðast danskar
konur hins vegar sækjast eftir að
ganga í hjónaband. Á þetta sér-
staklega við um ófaglærðar konur.
Ef atvinnuleysisvofan fær að ganga
laus áfram í Danmörku þá magnast fé-
lagslegu vandamálin. Og vandinn
verður ekki minni við það að yfirleitt
verða atvinnulausir útundan við alla
pólitíska ákvarðanatekt enda stöðu
sinnar vegna ekki virkir í pólitískum
félögum og samtökum.
Atvinnuleysið er orðið svo aökallandi
vandamál að félagsmálaráðherrann,
Elisabeth Koch Pedersen, hefur boöað
til ráðstefnu til að ræða markmið og
leiöir til lausnar.
KRISTJÁN ARIKRISTJÁNSSON SKRIFAR:
Ungur atvinnuleysingi gengur inn á skrifstofu hjá vinnumiðluninni.
helsta vandamáliö (41%) þá tala konur
um minnkandi sjálfstraust (41%).
Hugsanleg skýring á þessum kynja-
mismun er aö hjá karlmönnum er
vinnan mikilvægari hluti sjálfsímyndar
þeirra. Konur, sem eru tiltölulega ný-
komnar út á vinnumarkaðinn, missa
ekki eins af sjálfum sér við það að
missa vinnuna. Almennt má segja aö
atvinna hafi mikla þýðingu fyrir
skoðanamyndun einstaklinga. I vinn-
unni byggir fólk að mestu leyti upp
sjálfsímynd sína sem fullgildir
einstaklingar. Vinnan gefur því fólki
sjálfstraust og á grundvelli vinnunnar
fær vinnan gildi. Andstætt þessu getur
atvinnuleysi hins vegar leitt til þess að
sjálfsímyndin brotnar niður, þ.e.
einstaklingurinn fer aö efast um eigið
gildi. Afleiöingar slíks sálarlegs niður-
brots geta komiö fram í mörgum
myndum, t.d. í angist og uppgjöf.
Eins og annars staöar í Vestur-
Evrópu hefur danskt efnahagslíf átt í
vök að verjast síðastliöinn áratug.
Hinar breyttu forsendur efnahagslífs-
ins hafa aö sjálfsögðu haft mikil áhrif á
vinnumarkaöinn sem aftur hefur haft
mikil áhrif á lífsafkomu dönsku
þjóðarinnar. Tilkoma atvinnuleysis og
aukning þess á síðastliönum árum ber
þessu hvað best vitni. Frá árinu 1973 til
ársins 1984 hefur atvinnuleysið aukist
úr 0,9% í rúmlega 10% vinnufærra
manna. Mest jókst atvinnuleysið á
árunum 1974 til ’75 og árið 1980. I dag
er Danmörk það Norðurlandanna sem
hefur mest atvinnuleysi, bæöi hvað
varöar fjölda einstaklinga sem og hlut-
fallslega. Helsta ástæða hins mikla at-
vinnuleysis er að framboðið á vinnuafli
hefur aukist meira en eftirspurnin.
Minni eftirspurn má svo aftur
skýra á margan hátt, t.d. hefur aukin
tæknivæðing í mörgum atvinnu-
greinum og lítill vöxtur í framleiðsl-
unni ekki aukiö atvinnutækifærin.
Hels: ' ástæóu aukins framboðs á
vinnuafh iná hins vegar að miklu leyti
skýra með auknu streymi kvenna inn á
vinnumarkaöinn. Á móti kemur þó að
körium á vinnumarkaðnum hefur
fækkað aðeins. Þó svo að atvinnuleysið
sé til staðar innan flestra starfsstétta í
Danmörku er það mismikið. Mest bitn-
ar atvinnuleysiö á ófaglærðum mönn-
um, faglærðum konum, einstæöum
mæörum (feðrum) og ungu fólki. Tæp-
lega 30% atvinnulausra er undir 25 ára
aldri. Almennt um atvinnuleysiðí Dan-
mörku má segja að það er sama fólkið
sem er atvinnulaust til lengri tíma.
Slæm kjör atvinnulausra
Eins og gefur að skilja hefur at-
vinnuleysiö haft mikil áhrif á líf fólks.
Einstaklingar úr þeim starfsstéttum
sem atvinnuleysið snertir mest hafa í
auknum mæli þurft að leita til hins
opinbera um framfærsluaöstoð og upp
á síðkastið er æ stærri hópur oröinn
háöur aðstoö þeirra. Á þennan hátt
hafa fleiri orðið undir í lífsbaráttunni;
ekki tekist að sjá fyrir sér og sínum.
Fólk sem hefur veriö atvinnulaust til
lengri tíma hefur ekki lengur
möguleika á að leysa þau félagslegu og
efnahagslegu vandamál sem hvunn-
dagurinn býður upp á. Rannsóknir hér
í Danmörku hafa sýnt að þrátt fyrir
ýmsar aðgeröir sem yfirvöld hafa gert
til að milda efnahagsleg áhrif atvinnu-
leysisins, svo sem með skattaívilnun-
um, þá neyðast flestir atvinnu-
leysingjar til aö minnka neyslu sína til
muna. Þeir taka lán og ganga á sparifé
sitt. En þar sem flestar fjölskyldur,
sem veröa fyrir barði atvinnuleysisins,
tilheyra þeim samfélagshópi sem
minnst má sín er af litlu að taka og
neyöast þær til að fá opinbera
framfærsluaðstoö. 250 þúsund fjöl-
skyldur í Danmörku fá nú opinbera
aöstoð og rúmlega 50 þúsund þeirra
hafa fengið hana til langs tíma.
Fleiri vandamál en efnahagsleg
fylgja atvinnuleysi til lengri tíma.
Líkja má efnahagslegu vanda-
málunum viö toppinn á ísjakanum; níu
tíundu hlutar hans liggja undir sjávar-
máli. Upp á síðkastið hafa augu manna
beinst að hinum félagslegu og sálrænu
fylgifiskum langvarandi atvinnu-
leysis. Aö veröa atvinnulaus hefur
miklar sálrænar og félagslegar af-
leiöingar í för með sér. Samkvæmt
nýlegum rannsóknum hér í landi
eru þær mun alvarlegri en áður var
haldið. í ítarlegri könnun, þar sem at-
vinnulausir voru spuröir hvað væri það
versta við að vera atvinnulaus, kom í
ljós aö auk tekjutaps uppliföu þeir
ýmis félagsleg og sálræn vandamál,
s.s. niöurlægingu vegna árangurs-
lausrar atvinnuleitar, missi vinnu-
félaga, fordóma vina og ættingja, lífs-
leiða, kvíða, minnkandi sjálfstraust
o.s.frv. Athyglisvert er að nokkur
munur er á upplifun atvinnuleysingja
á eigin stöðu eftir kyni. Á meðan flestir
karlmenn tala um tekjuleysi sem
Þeir hafa ekki tekið hitaeiningarnar
úr bjórnum hjá þessum.
KVARTAÐ UNDAN DÖNSKUM ÖLMAGA
Frá Erni Jónssyni, fréttaritara DV i
Kaupmannahöfn:
Oft og tíöum er þaö með ólíkindum
hvaö hægt er aö rekast á í lesendadálk-
um blaðanna. Þótt fyrirbæriö sé langt
frá því aö vera danskt þá eru til sér-
danskar útaáfur af skemmtuninni. I
einu síödegisblaöanna birtist lesenda-
bréf frá áhyggjufullri eiginkonu.
Beindust áhyggjur hennar að maga-
stærð eiginmannsins. Hann var kom-
inn meö ölmaga, hélt hún.
Þegar aumingja konan kenndi ölinu
um stækkun ístrunnar þvertók maöur-
inn fyrir þaö. Hann sagöi að þeir tækju
hitaeiningar úr bjórnum í brugghús-
unum! Karlinn kenndi aftur á móti
feitmetinu, sem konan bæri á borö
fyrir sig um þyngdina. Það var ekki að
sjá á svari læknisins sem svaraði bréf-
inu að honum fyndist fyrirspurnin
spaugileg. Ofnotkun áfengis er eitt af
því sem ekki er talaö um hér í Dan-
mörku. Aftur á móti þreytast þeir
aldrei á hlæja aö nágrönnum sínum
Svíum fyrir siðavandanir þeirra í
áfengismálum.