Dagblaðið Vísir - DV - 19.06.1986, Blaðsíða 13

DV. FIMMTUDAGUR 19. JÚNÍ 1986.
13
Haustkosningar
Umræður um haustkosningar ger-
ast nú æ háværari. Talsmenn þeirra
í báðum stjómarflokkunum vita að
eigi að kjósa snemma vetrar verður
brátt að nást um það samkomulag
milli forystumanna þeirra. Sumarið
er ódrjúgur tími til ákvarðanatöku
og þingmenn, svo og aðrir er hugsa
sér pólitískan frama í kosningum,
taka sín sumarleyfi eins og aðrir
menn og allt félagslíf í stjómmála-
flokkum verður meira og minna
lamað fram í september.
Verði kosið fyrir áramót verður
það tæplega síðar en um mánaða-
mótin nóvember/desember og því
þarf að rjúfa þing mjög fljótlega eft-
ir að það kemur saman 10. október.
Auðvitað er þetta allt saman hægt
og hefur verið gert með skemmri
fyrirvara. Hins vegar hefi ég það á
tilfinningunni að í öllum flokkum
sé sterkur vilji fyrir því að flana
ekki að undirbúningi næstu kosn-
inga. Menn reikna með því að miklar
pólitískar sviptingar geti fylgt í kjöl-
far þeirra, til dæmis nýtt stjómar-
mynstur, og jaihframt er búist við
því að það þing, sem næst verður
kosið, geti orðið nokkuð „stöðugt".
Brejúingar á þingmannaliði eigi því
að gera nú, fremur en næst; allavega
vilja menn ógjama standa frammi
fyrir því að undirbúningur verði svo
skammur að ekki sé um annað að
ræða en stilla upp nokkum veginn
óbreyttu frambjóðendaliði nú þegar
kosið verður eftir nýjum kosninga-
lögum.
Af hverju kosningar í haust?
En af hverju vilja menn láta kjósa
í haust? Svörin em mörg, jaftivel
innan hvers stjómmálaflokks.
Nokkur þeirra liggja í augum uppi.
Menn kvíða til dæmis fjárlagagerð-
inni í stjómarflokkunum. Ljóst er
að þar verður að beita miskunnar-
lausum niðurskurði og þar sem
komandi þing er allavega síðasta
þing fyrir kosningar þá er það ekki
heppilegt að beita miklu aðhaldi við
fjárlagagerðina. Stjómarandstæð-
ingar munu beita miklum yfirboðum
við afgreiðslu fjárlagamia og vafalít-
ið verður þá erfitt að hemja margan
fyrirgreiðslupostulann í röðum
stjómarþingmanna. En jafnvel þótt
stjómarandstáðan sæti á strák sín-
um yrði fjárlagafafgreiðsla mjög
erfið. Mikill halli er fyrirsjáanlegur
á rekstri ríkisins þetta ár og engin
von til annars á næsta ári, jafnvel
þótt ýtrasta aðhalds yrði gætt. Það
er óbjörgulegt veganesti í kosningar
samhliða miklum niðurskurði fram-
kvæmda.
í öðm lagi kvíða menn gerð kjara-
samninga um áramót. Ég held að
Kjallari
á fimmtudegi
Magnús
Bjarnfreðsson
„V erði kosið fyrir áramót verður það tæp-
lega síðar en um mánaðamótin nóvember/
desember og því þarf að rjúfa þing mjög
fljótlega eftir að það kemur saman 10.
október.“
þess kvíða gæti í raun bæði í röðum
stjómar og stjómarandstöðu.
Stjómarmenn em hræddir við að
stjómarandstaðan muni notfæra sér
samningana til þess að hleypa öllu
í bál og brand á vinnumarkaði rétt
fyrir kosningar. Stjómarandstaðan
á hálfbágt líka. Alþýðuflokksmenn
langar í stjóm með Sjálfstæðis-
flokknum en þá er vissulega betra
að taka við málum í sæmilegu lagi
heldur en þurfa að byrja á því að
kveða niður verðbólgudraug sem
væri eigin uppvakningur. Það væri
flokknum líka mjög hættulegt að
þurfa að byija á því að taka í einu
eða öðm formi til baka kjarabætur
sem náðst hefðu í pólitísku verkfalli
rétt fyrir kosningar; reynslan frá ’78
sýnir A-flokkunum að slíkt er mikið
neyðarbrauð.
Alþýðubandalagsmenn eiga ekki
alveg eins bágt að þessu leyti því
þeir búast vart við þvi að verða í
næstu ríkisstjóm. Hins vegar virðast
allmiklar sviptingar þar á bæ, eink-
um á mörkum þingliðs og forystu-
sveitar í verkalýðshreyfingu, þarrnig
að vera kann að jafnvel þar andi
ýmsir léttar, að þurfa ekki að heyja
kjarabaráttu á þröskuldi kosninga-
baráttu.
Hvernig færu kosningar nú?
Um það er erfitt að segja. Sam-
kvæmt nýafstöðnum sveitarstjóm-
arkosningum myndu A-flokkamir
bæta vemlega við sig, en það er alls
ekki vist að niðurstaða þingkosn-
inga yrði hin sama. Það er ljóst að
í stórum dráttum drógu A-flokkamir
unga fólkið til sín í sveitarstjómar-
kosningunum. Ég er ekki viss um
að allt þetta unga fólk muni kjósa
þá í alþingiskosningum. Meðal þess
em margir kjósendur sem umfram
allt vilja ekki verðbólguna af stað
aftur og þeir líta valdabrölt verka-
lýðsforingja jafhmiklu homauga og
valdabrölt annarra stjómmála-
manna. Margt af því unga fólki, sem
kaus A-flokkana í sveitarstjómar-
kosningum, vill í stórum dráttum
óbreytta stjómarstefhu, þó auðvitað
megi líka finna dæmi um hið gagn-
stæða. A-flokkamir hafa orð á sér
fyrir ferskleika fremur en stöðug-
leika og hið síðamefnda mun vega
þungt í haustkosningum. Þar að
auki munu margir á öllum aldri telja
atkvæði greidd stjómarflokkunum
ömggustu vísbendinguna til verka-
lýðsforystunnar um að fólk vilji ekki
verðbólguna með tölsku krónutölu-
kauphækkununum að nýju.
En hvað svo?
Því getur auðvitað enginn svarað
fyrr en í fyrsta lagi eftir að búið er
að telja. Það er ljóst að miklir
„straumar“ em milli forystu Al-
þýðuflokks og Sjálfstæðisflokks. En
í hvomgum flokknum er einhugur.
Innan Alþýðuflokksins em margir
sem minnast þess hve illa flokkurinn
var kominn eftir viðreisnarsamstarf-
ið og margir sjálfstæðismenn telja
Alþýðuflokkinn tæplega nógu stöð-
ugan samstarfsflokk.
Þó verður þetta að teljast líkleg-
asti kosturinn. Innan Framsóknar-
flokksins em menn nú að skiptast
nokkuð í fylkingar eftir því hvemig
þeir líta á áframhaldandi stjómar-
samstarf með Sjálfstæðisflokknum.
Margir telja raunar að flokkurinn
eigi alls ekki að fara í neina ríkis-
stjóm. Tapi flokkurinn fylgi í
kosningunum mun þessum mönnum
aukast fylgi og fleiri aðhyllast þá
skoðun að flokkurinn eigi að vera í
ábyrgðarlítilli stjómarandstöðu um
sinn og launa þarmig A-flokkunum
lambið gráa. Þeir em svo til, og
hrifa alltaf verið, sem ekki vilja
stjómarsamstarf við Sjálfstæðis-
flokkinn undir neinum kringum-
stæðum. En ótrúlegasta fólk í
flokknum kveður líka upp úr með
það að þessir tveir flokkar eigi að
stjóma áfram og ljúka sínu ætlunar-
verki: Að koma stöðugleika á ís-
lenskt þjóðfélag svo unnt verði í
fyrsta skipti í sögu lýðveldisins að
eiga opin og frjáls samskipti við aðr-
ar þjóðir V-Evrópu og við ríki
Norður-Ameríku.
Mér er sagt að í Sjálfstæðisflokkn-
um séu slíkar raddir einnig famar
að heyrast i nokkrum mæli upp á
síðkastið. Samt skal ég fúslega við-
urkenna að ég er ekki að sirrni
trúaður á óbreytt samstarf eftir
kosningar.
Magnús Bjamfreðsson
Lýst eftir stjómarskrá
Stjómarskrár em merkasta upp-
finning frelsisunnandi þjóða hins
vestræna heims. íbúar eins samfé-
lags koma saman og ákveða á
þennan hátt hvemig þeir skuli leysa
sameiginleg vandamál sín. Stjómar-
skrá er lögin um hvemig lögin eiga
að verða til. En hún er meira. Hún
segir líka til um hvemig lögin megi
ekki vera; hún vemdar prentfrelsi,
málfrelsi, ferðafrelsi, fundafrelsi og
borgararéttindi yfirleitt. Hún er sem
sagt mjög mikilvæg frelsi og lýðræði
meðal einnar þjóðar. Það er þess
vegna einkar bagalegt að íslending-
ar skuli aldrei hafa sett sér eina
slíka.
Danakóngur
Okkar stjómarskrá er dönsk.
Danakóngur gaf okkur hana árið
1874. Við eðlilegar aðstæður á lýð-
frjáls þjóð að setja sér stjómarskrá
sjálf en íslendingar þáðu með þökk-
um þetta meingallaða plagg á sínum
tíma. Sjötíu árum síðar lá þeim svo
á að losna við annan Danakóng og
þeir gáfu sér ekki tíma til að búa til
nýja stjómarskrá. Sú gamla var tek-
in upp óbreytt í öllum höfuðatriðum
en kóngur strikaður út og forseti
skrifaður inn. Að vísu var lofað end-
urskoðun, en við þekkjum þá sögu.
Sjálfsskoðun
Víst hafa þeir endurskoðað.
Stjómarskrámefndir hafa setið að
störfum meira og minna frá stríðs-
lokum. Þær hafa auðvitað verið
skipaðar af Alþingi sem er einkar
greindarleg ráðstöfun. Þama hafa
setið fulltrúar gömlu stjómmála-
flokkanna sem eiga völd sín og
aðstöðu undir gömlu stjómar-
skránni og áhugi þeirra á breyting-
um hefúr verið í samræmi við þá
staðreynd. Fundir em haldnir lokað-
ir svo sem minnst berist út af starfi
eða starfsleysi þingmanna enda óvíst
hverju almenningur tæki upp á ef
hann víssi af þessari tímasóun.
Engar fregnir hafa borist af
ágreiningi um hundrað ára gamlar
danskar hugmyndir enda snýst
stjómarskráin ekki um hugmyndir
í augum stjómmálamanna. Hins
vegar er hart deilt um hvort einn
Vestfirðingur er virði tveggja,
þriggja eða fjögurra Reykvíkinga
þegar kemur að kosningum. Það lýs-
ir best andlegu ástandi þessa fólks
þegar rifrildið upphefst um Hansen-
og Ólsen-aðferðimar við að tryggja
atvinnu núverandi alþingismanna.
Þá reikna þeir sig inn og út af þingi
með aðstoð stórtækustu tölva og
lýsa svo yfir miklum stjómskipunar-
legum áhyggjum sínum vegna
ósamkomulags um stjómarskrá.
Þetta er ósköp eðlilegt þegar haft
er í huga að þama er kerfið að end-
Karl Th. Birgisson
starfsmaður Bandalags
jafnaðarmanna
urskoða sjálft sig. Það er þessu fólki
mikilvægt hvort það heldur atvinnu
sinni, rétt eins og þér og mér. Hins
vegar snýst stjómarskráin ekki um
atvinnuhorfur einstaklinga, heldur
grundvallaratriði um gerð íslensks
samfélags. (Það er auðvitað mdda-
legt að segja það, en að auki höfum
við ósköp lítið að missa við atvinnu-
leysi flestra þingmanna okkar.
Greindarvísitalan við Austurvöll er
sorglega lág og má trúlega rekja það
til lélegra launa sem fæla burt góða
frambjóðendur.) í stjómarskrá
ákveðum við hvert er hlutverk ríkis-
valdsins, hvemig verkaskipting
innan þess er og hverra lýðréttinda
borgararnir njóta. Allt er þetta óend-
anlega mikilvægara heldur en
stjómarskrárpólitík sem snýst í
kringum rassbomna á nokkrum al-
þingismönnum.
Þjóðfundur um stjórnarskrá
Það er grundvallaratriði að þjóðin
á sjálf að semja stjómarskrána. Við
eigum að kjósa (með jöfhum atkvæð-
isrétti) til þjóðfundar sem semur
nýja stjómarskrá og leggur hana
fyrir þjóðina lið fyrir lið til sam-
þykktar eða synjunar. Þegnamir
eiga að setja ríkisvaldinu leikreglur,
rétt eins og ríkisvaldið setur þegnun-
um reglur. Einungis á þann hátt er
unnt að leggja gnmninn að réttlát-
ara og fijálsara þjóðfélagi hér á
landi.
Á íslandi em til merk samtök sem
benda til aukins áhuga á og óánægju
með íslensk stjómarskrármál. Þetta
em Landssamtök um jafnrétti milli
landshluta. Fleiri svipuð borgara-
samtök hafa starfað og starfa enn.
Þetta er merkur vísir að upplýstri
og frjórri umræðu meðal þjóðfélags-
þegna sem ekki em bundnir á klafa
flokkshagsmuna. Það ætti að vera
þeim og okkur öllum kappsmál að
hefia aðgerðir í stjómarskrármálum
sem fyrst.
Hættulegt sinnuleysi
Ein afleiðing stjómarskrárleysis
íslendinga er misnotkun á ríkis-
valdi, valdníðsla og óvirðing gegn
borgararéttindum. I löndum þar sem
menn taka stjómarskrána sína al-
varlega er einnig stöðug umræða í
gangi um gmndvallaratriði í sam-
félagsgerðinni. Það er það hlutverk
hæstaréttar að standa vörð um
stjórnarskrána og skera úr um túlk-
unaratriði.
Hinn íslenski Hæstiréttur er ónýt-
ur í þessu tilliti. Það telst til stórtíð-
inda þegar þar er fiallað um
stjórnarskrárákvæði og þá sjaldan
það gerist er dómsvaldið eins og
tuskubrúða í höndum Alþingis og
ríkisstjómar. Ríkisvaldið kemst upp
með ótrúlegt ofbeldi vegna þess að
Hæstiréttur gegnir ekki þessu hlut-
verki sínu. Nægir að nefna brot á
málfrelsi og prentfrelsi (Spegilsmálið
er klassískt í því efrii), afturvirka
skattlagningu og ójafnan atkvæðis-
rétt þegnanna. Islenskir hæstarétt-
ardómarar deila hins vegar helst um
upphæð sekta og lengd fangelsis-
dóma og skrifa löng sérálit með
stolti þess sem vinnur verk sitt vel.
Alvarlegasta afleiðingin er sú að
þjóðin ber enga virðingu fyrir stjóm-
arskránni né heldur kippir sér upp
við valdníðslu stjórnmálamanna.
Allir vita að margir ráðamanna em
ekki beinlínis til fyrirmyndar í sið-
ferðilegum efnum, en það er ekkert
hægt að gera í því máli með ónýta
og ómerkilega stjómarskrá frá nítj-
ándu öld. Það er löngu kominn tími
á nýja stjómarskrá.
Karl Th. Birgisson
„Ein afleiðing stjómarskrárleysis íslend-
inga er misnotkun á ríkisvaldi, valdníðsla
og óvirðing gegn borgararéttindum.“