Dagblaðið Vísir - DV - 13.09.1986, Blaðsíða 14

14
LAUGARDAGUR 13. SEPTEMBER 1986.
fyrir
Húnvetning
Öld frá fæðingu dr. Sigurðar Nordal prófessors
Sumarið 1968 var Jónas Jóns-
son frá Hriflu jarðsunginn frá
Dómkirkjunni að viðstöddu
miklu fjölmenni. Um það bil
sem athöfnin átti að hefjast
kom aldurhniginn, hæruskot-
inn maður til kirkju. Hann sá
sem var að kirkjan var þétt-
setin en spurði samt kirkju-
vörðinn: „Er ekki pláss fyrir
Húnvetning?“ Og það var
pláss fyrir Húnvetninginn.
Þessi maður var dr. Sigurð-
ur Nordal prófessor. Hann
sættist þarna við Jónas frá
Hriflu eftir að áratugir voru
liðnir frá vinslitum þessara lit-
ríku manna. Þeir lentu á
öndverðum meiði í moldviðri
heimsstyrjaldaráranna síðari
og sættust ekki meðan báðir
lifðu.
Sviðnir vængir
Tildrögin voru að sumarið 1942
birti Jónas í Tímanum eina af sínum
mögnuðu skammargreinum, að þessu
sinni um óútkomna bók - íslenska
menningu. Það var höfuðverk Sig-
urðar og er enn í dag eitt höfuðrita
íslenskrar menningarsögu. Saga
þessarar bókar er með þeim ósköpum
að hún var aðeins umdeild áður en
hún kom út árið 1942. Eftir það hefur
enginn hreyft andmælum.
Skammargrein Jónasar var 6 metra
löng og ekkert til sparað í svívirðing-
um. Jónas segir að Sigurður hafi
„sviðið vængi æskuhugsjónanna í
brunarústum sjúkrar, persónulegrar
eigingimi". Hann lýsir prófessornum
sem manni „sem kann ekki að skrifa“
og hefur tekið að sér að „verja trúna
á ljótleikannn".
Þetta eru eftirhreytur af deilumál-
um millistríðsáranna þegar skærast
logaði undir þjóðemishyggjunni.
Saga þjóðarinnar, og þá sérstaklega
þjóðveldisins, var hverííásinn í and-
legri menningu. Jónas hafði dregið
upp sína mynd af „gullöldinni“ í
kennslubók frá árinu 1916 - bók sem
hefur verið látin endast íslenskum
skólabömum fram undir þennan dag.
Sigurður túlkaði allt upp á nýtt,
að vísu með síst minni aðdáun á for-
tíðinni en Jónas, en það var kominn
annar tónn í söguna. „Otlenskur"
sögðu þeir sem ekki vom hrifnir -
„sannur“ sögðu fylgismenn Sigurð-
ar.
Liðsinni kommúnista
En málið snerist ekki einvörðungu
um sögu þjóðarinnar. íslensk menn-
ing Sigurðar Nordals varð síðustu
mánuðina áður en hún birtist skot-
spónn í pólitískum deilum. Sigurður
gerði menningu þjóðarinnar þá höf-
uðskömm að velja Mál og menningu,
forlag kommúnista, til að gefa bók-
ina út. Grandvarir menn gátu ekki
látið slíkt óátalið.
Sigurður lét Jónas ekki ríða húsum
án þess að halda uppi vörnum og
svaraði greinum hans af einurð.
Honum barst líka liðsinni í glímunni
við Jónas því kommúnistar snerust
einnig til vamar. í þeirra hópi gekk
Gunnar Benediktsson rithöfundur
fremstur. Hann lýsti atganginum
sem svo að „menningarfrömuðir auð-
stéttarinnar“ hafi rekið „upp eitt
angistaröskur, sem bergmálaði
landshomanna milli frá hljóðaklett-
um menningarlegs sníkjulifnaðar“,
og sparaði ekki vopnin frekar en
aðrir.
Það er auðvitað ein af þverstæðum
íslenskra stjómmála að kommúnist-
ar skyldu taka upp vöm fyrir mann
sem að því er best verður séð að-
hylltist hófsama frjálshyggju þar sem
hún komst að fyrir ómengaðri þjóð-
emishyggju.
Öðrum þræði vom þeir vitaskuld
að verja stolt sitt, Mál og menningu.
Það var einnig gmnnt á þjóðemis-
hyggjunni í hreyfingu íslenskra
kommúnista og aðdáun á sveitaróm-
antíkinni sem Sigurður lýsti með
fegurri orðum en dæmi em um í ís-
lenskum bókmenntum. Þeim rann
því blóðið til skyldunnar.
Við þetta bættist síðan að Jónas
frá Hriflu var ekki í miklu uppáhaldi
hjá vinstrimönnum. Þeir hlutu að
andmæla skoðunum hans.
Snilidarverk
En bókin kom út, hvað sem öllum
deilum leið. Hún átti að verða fyrsta
bindið í ritröð sem Sigurður nefndi
Arf íslendinga. Síðari bindin komu
aldrei út. I íslenskri menningu er
saman kominn allur lærdómur Sig-
urðar. Þetta hafði verið viðfangsefni
hans allt frá því hann hóf nám í nor-
rænum fræðum við Kaupmanna-
hafnarháskóla árið 1906. Löngu áður
en fslensk menning kom fyrir al-
menningssjónir var viðurkennt að
Sigurður Nordal bæri höfuð og herð-
ar yfir aðra í fræðigrein sinni.
Og það voru ekki aðeins tökin á
fræðunum sem öfluðu honum virð-
ingar og vinsælda. Um texta Is-
lenskrar menningar hefur verið sagt
að hann sé „slíkt hunang að yndi
hlýtur að vera að lesa hann“. Sigurð-
ur var einnig, löngu áður en höfuð-
verk hans kom út, búinn að skapa
sér nafn sem rithöfundur.
Það er sjálfsagt ekki nýtt að borið
sé lof á Sigurð Nordal og verk hans.
Það er enda leitun að þeim stúdent
sem ekki hefur einhvem tíma á
ævinni setið dolfallinn yfir andagift
meistarans. Sigurður aðhylltist þá
skoðun að árangursríkast væri að
meta menninguna út frá „hæstu
tindunum". Því er ekki nema von að
stundum hafi aðdáendur Sigurðar
talið það skynsamlegast að halda sig
fjarri fræðunum.
í lausaleik á harðindaári
Á morgun, sunnudaginn 14. sept-
ember, eru liðin hundrað ár frá
fæðingu Sigurðar. Hann var Hún-
vetningur, eins og vikið var að í
upphafi, fæddur á Eyjólfsstöðum í
Vatnsdal í lausaleik á harðindaári.
Foreldrar hans voru vinnufólk. Faðir
hans, Jóhannes Guðmundsson Nor-
dal, fór ári eftir að Sigurður var í
heiminn borinn til Ameríku en sneri
heim nokkru síðar og var lengi ís-
hússtjóri í Reykjavík.
Af móður hans, Björgu Jósefínu
Sigurðardóttur, fara færri sögur.
Hún ílentist í heimahéraði. Sigurði
var komið í fóstur hjá föðurbróður
sínum á Eyjólfsstöðum og þar var
hann þar til hann fór í skóla.
Um fermingaraldur naut hann þó
fræðslu hjá nágrannaprestinum,
Hjörleifi Einarssyni á Undirfelli í
Vatnsdal. Síðar átti Sigurður eftir
að deila snarplega við son hans, Ein-
ar H. Kvaran, um bókmenntir og
siðfræði svo sem vikið verður að. Á
Undirfelli kann líka að hafa mótast
íhaldssöm aðdáun Sigurðar á heima-
fræðslu í sveitum sem hann átti
einnig eftir að þræta um við skóla-
menn á árunum milli stríða.
Snorri Sturluson Nordal
Aldamótaárið settist Sigurður á
skólabekk í Menntaskólanum í
Reykjavík. Það var upphafið að
löngum námsferli sem stóð til ársins
1918 þegar hann tók við embætti
prófessors í íslenskri málfræði og
bókmenntum við Háskóla íslands.
Embættinu gegndi hann til ársins
1951 þegar hann varð sendiherra í
Kaupmannahöfn. Kennslan og
fræðistörfin við Háskólann öfluðu
honum mestrar virðingar og flestra
lærisveina.
Á háskólaárunum í Kaupmanna-
höfn voru verk Snorra Sturlusonar
helsta viðfangsefni Sigurðar. Hann
lauk meistaraprófi árið 1912 með rit-
gerð um Snorra og doktorsprófi
tveim árum síðar með ritgerð um
sögu Snorra um Ólaf helga. Síðar
hefur verið haft á orði að vel mætti
bæta ættamafninu Nordal aftan við
nafri Snorra því svo hafi viðfangsefn-
ið mótast af fræðimanninum.
Nýrómantík
Á stríðsámnum fyrri var hann í
Kaupmannahöfn við fræðistörf og
eitt sumar í Berlín. Tvö síðari stríðs-
árin lagði hann síðan stund á
heimspeki við háskólann í Oxford á
Englandi og kom þaðan heim hálf-
nauðugur, að því er helst má skilja.
Hann segir í bréfi til vinar síns, Guð-
mundar Finnbogasonar, stuttu fyrir
heimkomuna að hann hafi viðað að
sér efni til að „moða úr fyrir mörg
mögur ár í Reykjavík". Þama örlar
þegar á andúð á þéttbýli, sérstaklega
íslensku, sem lengi framan af ævi
hans átti eftir að nærast við hillingar
af dýrð islenskrar sveitamenningar.
Sigurður aðhylltist nýrómantískar
hugmyndir um hollustu þess að búa
við erfiðar aðstæður. Baslið taldi
hann gott vegna þess að það laðaði
það besta fram í mönnunum. Hann
taldi mannkynið ekki eiga von fram-
fara í þægindum og aukinni tækni
heldur erfiðara lífi.