Dagblaðið Vísir - DV - 18.10.1986, Qupperneq 28

28
LAUGARDAGUR 18. OKTÓBER 1986.
Frelsari heimsins augn-
stunginn og andlitslaus
„Veistu hvað er að gerast hér
inni?“ spurðu alvöruþrungnir græn-
friðungar þá sem áttu leið um
Drottningargötu, Ríkisveginn og
Hesthúsbrúna mánudaginn áttunda
september síðastliðinn. Sjálfur var
ég ekki í vafa þennan sólríka morg-
* un. Þar sem ég spásséraði í haust-
blíðunni ffamhjá Óperunni og Höll
erfðaprinsins meðfram Strauminum
í átt að Þinghúsinu var hugurinn
bundinn því sem átti að gerast þar
inni.
En hvað það var vel til fundið að
halda þessa alþjoðlegu ráðstefhu
% þingmanna frá 16 Evrópuríkjum og
fúlltrúa 10 alþjóðasamtaka einmitt
hér í þessu fallega aldamótahúsi.
Saga þess er spennandi varðveiðslu-
saga eins og þær gerast bestar. Það
er reist hér á Heilagsandahólma eft-
ir teikningum Arons Jóhannssonar
í þýskum barokkstíl og er ein feg-
urst bygging í Stokkhólmi. Á tímum
ellefubalaþakanna, steinsteypu- og
r glerhallanna, beinu línanna og
hörðu homanna stóð til að rífa þetta
augnayndi. Undirstöðumar áttu að
vera feysknar, missig í grunninum
og húsið gamaldags og óhentugt
þegar þingið færi úr tveimur deildum
í eina. En þegar farið var að gá bet-
ur að stólpunum, sem húsið hvílir
á, var komið niður á virkisgarða frá
12. öld. Fyrstu menjamar um borg-
armyndun við Strauminn vom
fúndnar. Og nú em menn hættir að
hyggja íbúðir eins og til standi að
. halda upp á fimmtugsafmæli alla
daga ársins, hættir að t'rúa á hag-
vöxtinn sem tilgang í sjálfum sér,
hafa endurbyggt þinghúsið af mikilli
snilld og búið til undir Norðurbrú
og þinghúsgarðinum eitt herlegt
miðaldasafn sem gaman er að skoða.
Sólin hellti niður geislum sínum,
aldrei þessu vant á þessu hausti, og
ég gat ekki stillt mig um að stað-
næmast við Strauminn þar sem nú
má sjá letilega veiðimenn með dorg
að egna fýrir geddur og aborra og
sannfærast um að hreinsunarað-
gerðir geta borið árangur. Svo fór
ég að hugsa út í það að eiginlega
væri þessi fegurð tálsýn. Eins gott
að íslandslægðimar héldu áfram að
leggja leið sína um Skandinavíu. í
CV skýrslu til Norðurlandaráðs um loft
og umhverfi í Evrópu er því lýst
hvað hæðimar séu í rauninni varas-
amar. í þeim blása nefnilega hægir
vindar réttsælis að miðju. Hangi þær
kyrrar á sama svæði draga þær inn
að miðju sinni mengað loft langt að
og verður að lokum illvært í hæðar-
miðju. Þá em lægðimar betri með
vindstrokum sínum, sem þeytast
rangsælis burt frá lægðarmiðjunni,
þeim sem em svo hamingjusamir að
vera nálægt henni. Þessa er gott að
minnast næst þegar skapið verður
eins þungt og loftþrýstingurinn fell-
ur mest.
í stóra anddyrí Þinghússins em
mörg ókunnugleg andlit þegar ég
loksins dríf mig inn úr blíðunni.
Andlit stjómmálamanna sem hafa
annan svip og annað fas en hinir
norrænu heimilisvinir okkar á
skjánum - það er meginlandssvipur
á fólkinu. Sú ásjóna, sem þó verður
eftirminnilegust, er ásýnd Salvador
Mundis, frelsara heimsins. Hann
hefúr engin augu til að sjá með og
raunar em allir andlitsdrættir hans
horínir út í veður og vind. Þessi sjón-
umhrygga ásýnd styttunnar, sem
flutt hefur verið hingað vegna ráð-
stefnunnar, er afleiðing ætingar af
völdum súrrar úrkomu og loftmeng-
unar. Hann er ekki veðurbarinn eða
bitinn, eins og við segjum heima,
heldur sýmétinn. Og þetta hefur
gerst síðustu áratugina því að um
margar aldir áður en iðnaðarmeng-
un hófet fyrir alvöru í Evrópu hélt
Salvador Mundi andlitinu þar sem
styttan hékk utan á kirkjunni í
Kristjánsstað.
Framfaraspor í baráttunni fyr-
ir bættu umhverfi
Alþjóðleg ráðstefiia Norðurlanda-
ráðs um loftmengun yfir landamæri
varð framfaraspor í baráttunni fyrir
bættu umhverfí. Hugmynd forsætjs-
nefndarinnar að sameina þingmenn
frá sextán Evrópuríkjum í sameigin-
legri sýn til vandamálanna lukkaðist
vonum framar. Þingmannasamkom-
an vildi meira að segja ganga lengra
í nokkrum atriðum en norrænu
stjómmálamennimir höfðu þorað að
vona. Það er viðurkennt að brenni-
steinsmengun þurfi að minnka meira
en 30% og þess krafist að ríkin hefji
þegar að semja um aðgerðir í þá
átt, auk þess sem farið verði þegar
í stað að gera ráðstafanir til þess að
draga úr köfnunarefnis-, kolsýrings-
og ozonmengun í hverju landi fyrir
sig um leið og stefnt verði að bind-
andi alþjóðlegu samkomulagi í þeim
efnum.
Vísindamenn á Norðurlöndum,
sem verið hafa í fararbroddi rann-
sókna á loftmengun í áratugi, hafa
lagt fram óyggjandi sannanir fyrir
því að verði ekki dregið úr brenni-
steinsmengun um 90% og köfnunar-
efnis- og ozonmengun um 75% muni
ekki reynast unnt að bjarga stórum
svæðum í Evrópu og Norður-Amer-
íku frá varanlegri auðn og eyðilegg-
ingu. Til þess að hægt verði að ná
þessum ozonmörkum verður að
minnka stórlega kolsýringsmengun
frá ófúllkominni brennslu í hvers
kyns vélum og mótorum. Þessi vís-
indi njóta nú fúllrar viðurkenningar
af sérfræðingum 35 landa á vegum
Efnahagsnefndar Evrópu sem star-
far innan vébanda Sameinuðu
þjóðanna. Þessi stofnun annast
framkvæmd á samkomulaginu um
loftmengun langa vegu yfir landa-
mæri sem utanríkisráðherrar
OECD-ríkjanna undirrituðu 1979 og
tók gildi 1983. Fyrir rúmi ári skrif-
uðu fulltrúar 21 ríkis undir sérstaka
bókun við þetta samkomulag þar
sem ríkin skuldbundu sig til þess að
minnka brennisteinsútblástur um
llla farin dyrastytta úr gamla bænum í Stokkhólmi. Mynd F. Martner.
Norræn útsýn
Einar Karl Haraldsson
umhverfis- og auðlindanefndar
Æðsta Sovétsins hélt, vitnaði hann
m.a. til orða Kiplings: „Austur er
austur og vestur er vestur og aldrei
mætast jsau," og sagði að þau hefði
hann ritað áður en Norðurlandaráð
var stofnað. Það er sem sagt ekki á
móti skapi Sovétmanna að norðrið
sé sáttasemjari milli austurs og vest-
En Norðurlandaráð er síður en svo
eitt á báti í viðleitni sinni á sviði
umhverfismála. Ungliðasamtök
gegn skógardauða eru til og ung-
menni frá ráðstefhulöndunum
sextán héldu krossum yfir skógum
viðkomandi landa fyrir utan þing-
húsið. í Róm er haldin alþjóðleg
ráðstefna um vemdun minnismerkja
gegn ætingu. Efnahagsbandalag
Evrópu hefur lýst árið 1987 evrópskt
Dyrastytta viö Stórtorgið I Stokkhólmi. Innfellda myndin er tekin 1904 en
grunnmyndin nú á þessu ári. Mynd Sören Hallgren.
30% fram til ársins 1993. Bretar, sem
blása mikilli mengun frá iðnaði og
kolaupphitun yfir aðrar þjóðir, létu
í það skína á ráðstefnunni að þeir
hygðust ganga í 30% klúbbinn innan
skamms. Frú Thatcher gaf hins veg-
ar enga slíka yfirlýsingu í Noregs-
heimsókn sinni eins og flestir
bjuggust þó við að hún gerði.
Austur, vestur og noröur
Sovétmenn voru hins vegar stima-
mjúkir á ráðstefnunni enda miklir
umhverfismenn eftir Tjemobyl. Þeir
vildu a.m.k. ganga eins langt og þeir
sem vildu lengst ganga í orðalagi
um aðgerðir gegn mengun, jafnvel
geislavirku úrfelli. Það ber svo að
hafa í huga að fúlltrúar austan-
manna á ráðstefnum sem þessum
túlka jafrian skoðanir ríkisvaldsins
en þingmenn vestan að geta verið á
andstæðri skoðun en stjómvöld í
heimalandinu. í ræðu, sem formaður
Þessi mynd af frelsaranum er úr
lágmynd frá 13. öld sem sýnir Krist
á stalli og andlitið er að mást burt.
Myndin er úr Vallingbokirkju á Got-
landi. Ljósmynd Tord Anderson.
umhverfisár og ætlunin er að í lok
þess hafi allir 320 milljón íbúar ríkj-
anna tólf gert sér grein fyrir því að
með áorðnum breytingum á Rómar-
sáttmálanum er umhverfisvemd
orðin „eitt af grundvallarmarkmið-
unum í stefriu EBE“. Innan Norður-
landaráðs er til umræðu tillaga um
að Norðurlöndin beiti sér fyrir stofri-
un EUREKA í umhverfismálum með
svipuðum hætti og komið hefúr ve-
rið á EUREKA-samstarfi í iðnaðar-
og tæknimálum milli Evrópuríkja.
Umhverfisvemdarsamtök frá 21
Evrópulandi þinguðu einnig í
Stokkhólmi og hvöttu þingmanna-
samkomuna til dáða. Niðurstaða
þeirra var sú að stigmagna þyrfti
aðgerðir á næstu árum, svo notað
sé herfræðilegt hugtak. Það er vegna
þess að nú er kostnaðurinn í fjár-
munum og heilsu talinn viðráðan-
legur en verður það ekki lengi enn.
Mengunin stigmagnast. Fyrir tutt-
ugu árum var hún staðbundið
vandamál. Fyrir tíu árum var hún
ennþá svæðisbundinn vandi en nú
er hún orðin að hnattrænni ógn.
Uppsöfnun eiturefna og mettun í
gróðri og jarðvegi gerir það að verk-
um að eftir langt tímabil, þar sem
allt getur virst með felldu, breiðast
gróðurskemmdir skyndilega út eins
og drepsótt og eyðilegging á lífkeðj-
um getur orðið varanleg.
Svörin við þessum viðhorfum em
þegar gefin. Tæknin, sem þarf til
þess að gera bílana hreimú, iðnaðinn
hættuminni og til að nýta aðrar
orkulindir en olíu, kol og kjamorku,
er þegar fyrir hendi. Það þarf bara...
Þátttakendum á ráðstefiiunni var
boðið að sigla út í Drottningar-
hólma, þar sem stendur samnefnd
höll frá átjándu öld og allt er í Ver-
salastíl, með norrænum blæ þó. Þar
búa Karl Gústav og Sylvía með
bömin. Og þar er hallarleikhús
Heiðveigar Eleanóm, sem einnig á
sér merkilega varðveislusögu. Þama
sáum við eins og vera bar prýðilega
átjándualdarstúdíu í ballett. Það var
Don Juan eftir Beck-Friis og Calzab-
igi frá 1761 við tónlist eftir Gluck.
Og aðalhlutverkið dansaði Per Art-
hur sem lífgaði upp á íslenska
dansflokkinn í Þjóðleikhúsinu einn
vetur um árið.
En umhverfismálin viku ekki úr
huganum. Og mátti ekki líta á enda-
lok Don Juans táknrænum augum?
Var ekki helvítiskenning samtíma-
manns Glucks, Emanuels Sweden-
borgs, lifandi komin á sviðinu?
Aumingja Don Juan er látinn halda
áfram sínu tragíkómíska kvenna-
randi í helvíti hinum megin. Og
Swedenborg hélt því fram að það sem
þú gerir að klifún og ósið í jarðlífinu
munir þú halda áfram að tuða við
um eilífð: Helvíti býrð þú til sjálfur.
Og hvemig líst mönnum á það að
lifa um eilífð í ótta við kjamorku
og fúlt loft? Svei þeirri menningu
sem býr sér til slíkt helvíti.
Stokkhólmi 15. september 1986
Einar Karl Haraldsson.
!