Dagblaðið Vísir - DV - 14.05.1987, Blaðsíða 18

18
Menning
Ég býst við að margir menningar-
sinnaðir Islendingar hafi hingað til
ekki velt því mikið fyrir sér hvort
nútímalegri myndlist sé til að dreifa
í Skotlandi. Erum við þó aðeins í
tveggja klukkustunda fjarlægð frá
miðbænum í Glasgow.
Það væri líka synd að segja að
Skotar sjálfir hafi haldið myndlist
sinni, svo ég tali nú ekki um leikhús-
hefð eða tónlist, að okkur Islending-
um. Er þó af miklu meira að taka
en við rennum grun í.
Þetta menningarlega sambands-
leysi er auðvitað til háborinnar
skammar fyrir tvær nærkomnar
þjóðir sem átt hafa margháttuð sam-
skipti á öðrum sviðum í meira en öld.
A dögunum var undirritaður á
flandri í Glasgow og notaði þá tæki-
færið til að gera könnun á því
hvemig myndlistin artaði sig þar um
slóðir á því herrans ári 1987.
En fyrst er rétt að hafa nokkur orð
um fortíðina. Blómatími Glasgow-
borgar var á seinni hluta nítjándu
aldar þegar hún var næststærsta
iðnaðarborg á Bretlandseyjum. Þá
var fjórða hvert skip, sem sigldi um
heimshöfin, smíðað á bökkum Clyde-
árinnar og næstum allir járnbraut-
arvagnar, sem notaðir voru vítt og
breitt um breska heimsveldið, urðu
til í Glasgow-verksmiðjunum.
Óheyrilegur auður fór um hendur
þeirra iðnjöfra sem þá bjuggu í borg-
inni, eins og enn má sjá á þeim
byggingum sem þeir reistu sér, og
þessir menn keyptu listaverk og
pöntuðu listskreytingar i stórum stíl.
I framhaldi af því varð til merkui-
hópur listamanna, venjulegast kall-
aður Glasgow skólinn eða „The
Glasgow Boys“, sem hóf andóf gegn
stöðnuðum akademískum hefðum
með því að tileinka sér ýmsa takta
hins franska útimálverks (plein-air)
og mála myndir af almúganum við
störf og leik.
y
Fersk og þokkafull
Þessi myndlist, sem finna má í
nokkru magni í Listasafhi Glasgow-
borgar í Kelvingrove, er oft bæði
ferskleg og þokkafull og á skilið mun
meiri athygli og umönnun en hún
hefur hlotið til þessa. u
Ég vil sérstaklega geta málverka
þeirra D.Y. Camerons, Josephs
Crawhalls, E.A. Homels og E. A.
Waltons.
Síðan gerast stórir hlutir í arki-
tektúr og hönnun í Glasgow um
aldamótin 1900 þegar Charles
Rennie Mackintosh, Herbert
MacNair og systumar Frances og
Margaret MacDonald skapa sérstök
skosk tilbrigði um hinn alþjóðlega
art nouveau stíl, sem öðluðust þegar
heimsfrægð.
Þótt hin þrjú legðu mikið af mörk-
um er ljóst að Mackintosh var
prímus mótor í þróun þessarar
stefriu, sem fór með snilldarlegum
hætti bil beggja milli skrauts og hófs.
Islendingar þekkja skoska art
nouveau stílinn sennilega helst af
eftirlíkingum húsgagna sem verslun-
in CASA hefur haft til sölu.
Það liggur við að aðkomumaður
taki andann á lofti við að sjá hve
listilega Mackintosh hannaði sitt
eigið heimili innanstokks (nú varð-
veitt í Hunterian Art Gallery), allt
frá vegglistum til húsgagna og borð-
búnaðar. Enginn ætti heldur að láta
hjá líða að skoða tvær lykilbygging-
ar eftir hann sem enn standa,
Listaskólann fyrir ofan Sauchiehall
stræti og Tehúsið svokallaða (nú
skartgripaverslun) við sömu götu.
Ágætt yfirlit yfir húsgagnahönnun
Mackintpsh og hinna ýmsu sam-
starfsmanna hans má einnig sjá í
listasafni borgarinnar sem áður hef-
ur verið minnst á.
Hnignunartímabil
Eftir fyrri heimsstyijöldina fór að
halla undan fæti fyrir Glasgow. Aðr-
ar iðnaðarborgir á Bretlandseyjum
urðu ofan á í samkeppninni og í
framhaldi af því urðu til flest þau
vandamál sem hrjáð hafa Glasgow
síðan, fyrst og fremst atvinnuleysi
og húsnæðisekla, sem verða síðan
til þess að herða á öðrum vanda í
borginni, trúarbragðadeilum mót-
mælenda og kaþólikka, svo og
glæpastarfsemi.
Hefð og nýsköpun
í skoskri myndlist
DV skoðar myndlist í Glasgow
Ekki er ofsagt að í hálfa öld hafi
Glasgow ekki borið sitt barr (nema
kannski í fótbolta) og þá ekki heldur
í myndlist, ef undanskilið er stutt
blómaskeið hinna svokölluðu
„skosku kólorista" á þriðja áratug
aldarinnar. Þekktastir þeirra eru
sennilega þeir Peploe og Hunter. En
ekki voru þessir nútímalistamenn
áræðnari en svo að þeir tóku sér
Cézanne, Manet og Fauvistana til
fyrirmyndar.
Þeir skosku listamenn, sem kom-
ust til þroska og álits á árunum milli
stríða, fundu sig aldrei knúna til að
skilgreina listræna arfleifð sína eða
byggja á henni, svo lítið töldu þeir
sig eiga föðurlandi sínu að þakka.
Saga skoskrar myndlistar frá lok-
um þriðja áratugarins er fyrst og
fremst saga nokkurra þróttmikilla
einstaklinga, til dæmis Anne Red-
path, Robert MacBryde, James
Cowie, Joan Eardley og Ian Hamil-
ton Finlay, sem mætt hafa íhalds-
semi og sinnuleysi skoskra
menningaryfirvalda án þess að láta
deigan síga.
Ekki má svo gleyma þeim skosku
listamönnum sem gengu til liðs við,
og auðguðu, breska nútímamyndlist,
Colquhoun, Alan Davie, William
Scott, Eduardo Paolozzi, svo fáein
nöfn séu nefhd.
Bráðum kemur betri tíð...
Ýmislegt bendir til þess að betri
tíð fari nú í hönd fyrir unga mynd-
listarmenn í Glasgow. Utnefhing
Glasgowborgar til „menningarborg-
ar Evrópu 1990“ hefur hleypt
mönnum kapp í kinn og margir
þeirra myndlistarmanna, sem ég tók
tali, voru vongóðir um að útnefriing-
in mundi hafa í för með sér mikla
búbót fyrir myndlistina, bættan að-
búnað, aukna athygli og vonandi
aukna sölu.
Ekki voru allir jafn bjartsýnir.
Einn merkasti myndlistarmaður
Skota í seinni tíð, Ian Hamilton
Finlay, sem breytt hefur heiðarbýli
sínu fyrir sunnan Glasgow í eitt alls-
heijar myndverk, segir landa sína
gjörsneydda öllum menningará-
huga.
Við Hafliði Hallgrímsson tónskáld
sátum heima hjá Finlay einn laugar-
dagseftirmiðdag og hlustuðum á
lýsingar hans á brotalömum skosks
menningarlífs, sem aðallega stafa af
því sem Finlay nefhdi „uppgjöf og
undirlægjuháttur" gagnvart um-
heiminum, og þá sérstaklega gagn-
vart enskri menningu.
Finlay er aðsópsmikill persónu-
FIMMTUDAGUR 14. MAÍ 1987.
leiki og hatursmaður allra mála-
miðlana og skoðanir hans, útlistaðar
með blendingi af beiskju og mein-
fyndni, verða að skoðast í ljósi þess
að hann hefur sjálfur átt í útistöðum
bæði við „menningarmafíuna"
(Scottish Art Council) og yfirvöld í
sýslu sinni vegna þess að „hof‘, sem
listamaðurinn hefur reist og til-
heyrir myndheimi hans, var skatt-
lagt sem gallerí.
Það er bæði írónískt og sorglegt
að þorri menntaðra Skota þekkir
Finlay aðeins af þessum eijum en
ekki af sérstæðri myndlist hans sem
er eftirsótt af söfnum á meginlandi
Evrópu.
Gamalt og sígilt
En áfram með smjörið. Þótt ungir
ofurhugar séu, að eigin sögn, í þann
mund að umbylta myndlist í Glas-
gow á næstu árum þá er borgin enn
þekktust fyrir gamla og sígilda
myndlist sína.
Af henni er hreint ótrúlega mikið
í Glasgow en ofl er hún ekki sýnd
við hagstæðustu skilyrði. Hið glæsi-
lega Burrell safn, sem áður hefúr
verið minnst á hér í blaðinu, er að
sjálfsögðu undanskilið. I Pollok
House, óðalsetri í námunda við Bur-
rell, er gesturinn að rekast á málverk
eftir E1 Greco og Goya á bak við dyr
og margháttað glingur eða þá að
hann verður að rýna í teikningar
eftir William Blake sem hengdar
hafa verið upp afsíðis í myrku homi.
Sama má raunar segja um margt
af því sem sýnt er í Glasgow Art
Gallery í Kelvingrove. En það sem
máli skiptir í því safni er sýnt við
bestu skilyrði: eitt af fáum málverk-
um eftir Giorgione sem til em,
afbragðsverk eftir Rembrandt og
Van Gogh. En stolt og prýði Glas-
gow Art Gallery er sennilega safn
franskrar myndlistar frá 19. öld.
Sá sem fer í þetta safh í fylgd með
ungviðinu ætti heldur ekki að ör-
vænta, því á neðri hæðinni er að
finna mikið safn vopnabúnaðar frá
fyrri öldum, svo og náttúrugripasafn.
Glasgowháskóli opnaði Hunterian
Art Gallery árið 1981 í nýmóðins
byggingu í háskólahverfinu. Þar gef-
ur að líta þrjár heimsfrægar uppstill-
ingar eftir Chardin, ágæt verk eftir
Rembrandt og svo lykilverk eftir
nökkra helstu meistara breskrar
málaralistar fyrr á tímum, Stubbs,
Reynolds, Raebum og Ramsay.
Fá söfn í heiminum em líka eins
rík af verkum eftir málarann Whistl-
er.
Ekki má heldur gleyma húsi
Mackintosh, sem fellt hefúr verið inn
í Hunterian Art Gallery eins og það
leggur sig.
Þriðja augað
Þeir sem hafa sérstakan áhuga á
ljósmyndun ættu að staldra við ögn
lengur á þessum slóðum, því í bóka-
safni Glasgowháskóla er að finna
merkilegt safn gamalla ljósmynda,
til dæmis eftir þá Hill og Adamson.
Helsta miðstöð nýrri myndlistar í
Glasgow er án efa The Third Eye
Centre sem starfað hefur í rúman
áratug í Sauchiehall stræti. „Þriðja
augað“ er fjöllistamiðstöð, í þvi er
einnig að finna bókabúð og leik-
húsrými, auk tveggja sýningarsala
fyrir myndlist, annar á stærð við
austursal Kjarvalsstaða, hinn
nokkm minni. Og svo em þar einnig
kaffihús og bjórstofa.
Þessi sýningarstaður er einkafyrir-
tæki að nafninu til en nýtur ríflegra
styrkja frá hinu opinbera.
Þegar litið er yfir þær listsýningar
sem „Þriðja augað“ hefur staðið fyr-
ir og þær bomar saman við þá
starfsemi sem farið hefur fram í
(næstum) jafnaldra þess, Nýlista-
safninu í Reykjavík, verður Ijóst að
íslendingar hafa verið í nánari
tengslum við „framúrstefnuna" en
Skotar, það er, konsept list, gjöm-
inga, niðursetninga (installasjónir)
og tilraunamalerí ýmiss konar.
Það var einmitt í „Þriðja auganu"
sem „nýja málverkið" skoska þróað-
ist og hóf sig til flugs á sýningunni
„New Image Glasgow" árið 1985.
Á henni vom sex ungir málarar,
Stephen Barclay, Steven Campbell,
Ken Currie, Peter Howson, Mario