Dagblaðið Vísir - DV - 19.11.1987, Síða 14

14
FIMMTUDAGUR 19. NÓVEMBER 1987.
Frjálst.óháö dagblaö
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELÍAS SNÆLAND JÖNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11, SlMI 27022
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJÁLSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 600 kr.
Verð í lausasölu virka daga 60 kr. - Helgarblað 75 kr.
Bænarskrár-andrúmslo ft
Þegar 32 þingmenn senda bænarskrá til fiskveiði-
nefndar, sem á að gefa Alþingi góð ráð í kvótamálum,
er ljóst, að svo mikið er orðið valdaafsal löggjafans, að
meirihluti þingmanna áttar sig ekki lengur á, að þeir
fara enn formlega séð með löggjafarvaldið í landinu.
Sjávarútvegurinn er bara eitt, en gott dæmi um reglu-
gerðabáknið, sem er að myndast hér á landi. Fyrir löngu
var varpað fyrir róða náttúrlegri stjórn framboðs og
eftirspurnar í þessari atvinnugrein. Og upp á síðkastið
hafa heimildir og reglugerðir tekið við af lögum.
Nú orðið hefur einn lítt öfundsverður ráðherra laga-
heimildir til að ákveða örlög útgerðar smábáta og
frystitogara, staðsetningu rækjuvinnslu og framtíð sjáv-
arútvegs á suðvesturhorninu, svo að dæmi séu nefnd.
Sér til aðstoðar lætur hann semja mýgrút reglugerða.
Því flóknari sem málin eru, þeim mun þyngra er að
stjórna þeim með þessum hætti. Enginn ráðherra, nefnd
og þingmannahópur getur séð fyrir hinar margvíslegu
óbeinu afleiðingar út um allar trissur af tiltölulega góð-
viljuðum tilraunum til að koma stjórn á sjávarútveg.
Hart er deilt um kvótakerfið þessa dagana. Sumir
fmna því allt til forráttu og aðrir telja það allra meina
bót. Verst er, að hvorir tveggja hafa nokkuð til síns
máls. Kvótakerfið hefur sumpart góð áhrif og sumpart
vond. En einkum hefur það þó ófyrirséð áhrif.
Mest er deilt um, hverjum beri kvótinn. Margir
harma, að hann fylgir skipum og þar með útgerðinni
beint og sjómönnum óbeint, en ekki fiskvinnslu eða
sveitarfélögum. Eftir á að hyggja er orðið ljóst, að hand-
höfum kvótans hafa verið afhent gífurleg verðmæti.
Svo er nú komið, að söluverð notaðra fiskiskipa end-
urspeglar fyrst og fremst kvótann, sem fylgir í kaupbæti.
Ennfremur sogast skip af suðvesturhorninu til annarra
landshluta vegna mismununar í kvóta, sem kerfið hefur
komið á fót til að efla jafnvægi í byggð landsins.
Til er leið, sem getur grisjað myrkvið laga, heimilda
og reglugerða og hleypt inn birtu hinnar gömlu sjálf-
virkni markaðsins, sem við höfum í ár séð ná árangri
í hinum nýju fiskmörkuðum. Æ fleiri benda á þessa
leið, sem felst í, að kvótinn verði seldur hæstbjóðandi.
Út af fyrir sig varðar ekki mestu, hvort kvótinn er
gefinn eða seldur. Aðalatriðið er, að hann geti gengið
kaupum og sölum, svo að hann fmni verðgildi sitt á sjálf-
virkan hátt. Það leiðir til, að fiskveiðin færist á hendur
þeirra sjómanna og skipstjóra, sem bezt kunna til verka.
Þorkell Helgason prófessor lagði nýlega til, að 20%
kvótans yrðu seld árlega í fimm ár. Hér í blaðinu bar
Guðmundur G. Þórarinsson alþingismaður upp, að
kvótinn yrði seldur í árlegum 10-20% áfóngum. Báðir
eru að reyna að vísa á milda leið til markaðskerfis.
Gallinn er, að hvorki fólk né ráðamenn skilja, hvílíkt
þjóðfélagslegt réttlæti felst í frjálsri kvótaverzlun. Þess
vegna mun verða reynt í lögum, heimildum og reglu-
gerðum að setja markaðnum þröngar skorður með alls
konar parta-réttlæti, það er að segja sérhagsmunum.
í rauninni er þjóðin ekki næm fyrir skynsemi í skipu-
lagi sjávarútvegs. Sem dæmi má nefna, að útvegsmenn
samþykktu nýlega að hafna frjálsu fiskverði, bara til
að spara sér óþægindi af viðræðum við sjómenn. Undir
niðri vildu útvegsmenn helzt friðsælt ríkisverðlag.
í þessu andrúmslofti er ráðherra gerður að slíkum
einræðisherra, að þingmenn hafa gleymt löggjafarvaldi
sínu og eru farnir að senda bænarskrár að gömlum sið.
Jónas Kristjánsson
Fiskveiðistjórnun
með kvótasölu
Nú er aö koma í ljós að ekki er
unnt að ná fram helstu þjóðhags-
legu markmiðum varðandi útgerð
á íslandi án kvótasölu eða auð-
lindaleigu á annan hátt. Á miðjum
síðasta áratug bentu margir á
þetta. Minnast má á prófessor
Gylfa Þ. Gíslason en hann hefur
kennt fiskveiðihagfræði í Háskóla
íslands í mörg ár eftir að hann lauk
stjórnmálastörfum. Kristján Frið-
riksson í Últíma ritaði mikið um
málin og ílutti fyrirlestra um land
allt. Svo voru ýmsir aðrir sem einn-
ig rituðu í sömu veru og greinar-
höfundur var einn þeirra. í lok
síðasta áratugar varð einnig ljóst
að íslensk pólitík yrði ekki mót-
tækileg fyrir þeim rökum fyrir
auðlindaskatti sem reynt hafði ve-
rið að kynna með þjóðinni. Ástæð-
an fyrir því er hin sama og svo oft
áður. íslenskir alþingismenn sjá
sumir hverjir svona rétt fram fyrir
nefið á sjálfum sér. Nú hafa hlutir
gerst sem marka ný þáttaskil í
málinu. Nú heyrist af hvers manns
vörum að nauðsynlegt sé að selja
kvóta af hendi hins opinbera.
Hvers vegna eru menn
orðnir vitrir nú?
Vegna þess að fólkið horfir nú
upp á það að skip eru seld á milli
landshluta fyrir upphæðir sem eru
e.t.v. hundrað milljónum hærri en
sem nemur verðmæti skipanna.
Allt í einu sér fólk að það er verið
aö selja aðgang að þorskveiöum en
ekki skip. Þetta mátti allt sjá fyrir
en málið þarf að verða áþreifan-
legt. Allt í einu er kvótaguðinn
orðinn að skurðgoði. Að æfla sér
að framselja takmörkuð veiðirétt-
indi varanlega til tiltekinna og
fárra útgerða á grundvelli „veiði-
reynslu" frá þremur árum í byrjun
þessa áratugar er brjálæðisleg hug-
mynd. Að LÍÚ skuli vilja það er
eins auðskiljanlegt og þegar
franski aðallinn barðist gegn
landakröfum almennings í Frakk-
landi síðla á átjándu öld. Ef einhver
samtök hafa komist yfir forréttindi
munu þau aldrei af fijálsum vilja
gefa þau eftir. Adam gamli Smith,
forfaðir hagfræðinnar, lýsti þessu
betur en aörir fyrir rúmum tveim-
ur öldum. Allir vilja bindast
samtökum um forréttindi og
hindra síðan frekari aðgang ann-
arra að þeim. Fuglabændur vilja
koma sér upp eggjakvóta og kjúkl-
ingakvóta, enginn má selja gler-
augu nema optikerar, tannlæknar
hafa verið grunaðir um að þrengja
aðgang að háskólanámi, flugum-
ferðarstjórar hafa staðið vörð um
sín forréttindi, mjólkur- og kinda-
kjötsframleiðsla er bundin í
kvótum og fleira og fleira. Svo segja
stjómmálamenn að semja skuli
fiskveiðistjórnunarfmmvarp í
samráði við hagsmunaaðila. Þá
vaknar spurningin: Hverjir em
hagsmunaaðilar?
Hverjir eru
hagsmunaaðilar?
Svariö er einfalt. Það eru allir
íslendingar. Auðvitað eru útgerð-
imar hagsmunaaöilar en það em
einnig fiskvinnslumar í landi, allar
ungu kynslóöimar, sem ætiað hafa
að hasla sér völl í sjávarútvegi, all-
ur almenningur sem metið hefur
fiskveiðiauðlindina sem íslenska
og fyrir íslendinga. Einnig skatt-
borgarar landsins, sem greitt hafa
rekstur allra opinberra stofnana,
sem unnið hafa aö því að koma
stjórn á fiskveiðimálin, þannig að
ofveiði mætti minnka og útgerðar-
kostnaður yrði hóflegur. íslending-
ar hafa staðið saman um að stefna
að meginmarkmiðum í þessu máli
en nú er þröngur hópur hagsmuna-
aðila og stjórnmálamanna sem
segir: „Veiðirétturinn á að breytast
í eignarrétt í höndum tiltekinna
útgerða." Þá kippast margir við.
Állar aðrar atvinnugreinar á ís-
landi eru einnig hagsmunaaðilar
KjaUariim
Dr. Jónas Bjarnason
deiidarstjóri hjá
Rannsóknastofnun
fiskiðnaðarins
málsins. Gengi íslensku krónunnar
hefur að miklu leyti miðast við
„dulbúna skattlagningu" á sjávar-
útvegi. Stundum voru mörg gengi
notuð en langtímum saman var ís-
lenska krónan of hátt skráð. Tekjur
sínar af sjávarútvegi tók ríkið svo
með tollum á innflutningi. Þá
kvartaði útflutningsiðnaðurinn
vegna samkeppnisstöðu sinnar.
Hrært hefur verið í tollskránni með
mjög ómarkvissum hætti og allir
heildsalar vita hvað mikið púöur
fer í „tollskrárfrumskóginn" og
stöðuga óvissu af þeim sökum. Þeg-
ar betur er að gáð kemur í ljós að
stærstur hluti vandamála af þessu
tagi stafar frá sjávarútvegi. Þess
vegna er allt þjóðfélagið hags-
munaaðili í málefnum fiskveiði-
stjómunar á íslandi.
Hvaða rök mæla með
opinberri kvótasölu eða
veiðileyfasölu?
Eftirfarandi meginrök eru fyrir
sölu veiðikvóta eða veiöiheimilda:
1. Með slíku er unnt að stjóma
fiskveiðikostnaði þannig að
hann verði í lágmarki miðað við
afla, heildarafla eða afla ein-
stakra tegunda.
2. Meö opinberri kvótasölu til
tiltekins tíma færist veiöiréttur-
inn yfir á þá aðila sem hæfastir
eru. Þeir vanhæfu detta út.
3. Með sölunni fást tekjur sem
jafngilda eðlilegri ávöxtun af
auðlindinni. Tekjumar má nota
á opinberum vegum, m.a. til þess
að halda uppi rannsóknum í
sjávarútvegi.
4. Meö sölunni er komið í veg
fyrir „lénsvald" í sjávarútvegi,
en slíkt fær ekki staðist í ís-
lensku þjóðfélagi.
5. Komið er að mestu í veg fyrir
pólitíska spillingu í tengslum við
úthlutun veiðiréttinda. Almenn-
ar reglur koma í staðinn fyrir
fyrirgreiðslukerfi.
6. Eðlilegt ástand skapast á milli
fiskveiða og fiskvinnslu í
iandinu en með tekjum af kvóta-
sölu er unnt að bæta fjárfesting-
arforsendur í fiskvinnslu.
7. Þá gefst kostur á því að auka
nýtingu á vannýttum fiskteg-
undum og ýmsum úrgangi í
sjávarútvegi vegna þess að út-
gerðin borgar þá auðlindaskatt
af „rjómanum“ (botnfiski) en
engan af „undanrennunni“.
Meðan einhver hefur sérréttindi
til þess að hirða rjómann hendir
hann undanrennunni. Þetta at-
riði hefur ekki verið í umræö-
unni að undanförnu. Mótsögn í
þessu máli verður nú sífellt aug-
ljósari. Þeir hörðustu og frek-
ustu slást um rjómann og
mjólkina og nota hagnaðinn á
þjóðfélagslega óhagkvæman
hátt. Þeir sem vilja koma inn
nýir í greinina verða að kaupa
veiðiréttinn af „lénsherrunum“
fyrir morð fjár eða snúa sér aö
vonlausri undanrennu. Hag-
kvæmt er að þeir hæfustu ryðji
nýjar slóðir en ekki byrjendurn-
ir.
Nokkrir ókostir geta að sjálf-
sögðu einnig fylgt. Endurskoða
verður framkvæmd byggðastefnu í
leiðinni en það vandamál veröur
ekkert meira þótt auðlindaskattur
verði tekinn upp. Hætt er við að
frystiskipaútgerðir geti í byrjun
frekar keypt kvóta en aðrar útgerð-
ir en ekki er víst að kvótasalan
hafi nein óheppileg áhrif á frysti-
togaramálin.
Oft er þörf
en nú er nauðsyn
Það er löngu ljóst að íslendingar
munu berast á banaspjótum í þessu
máli ef ekki er tekið ráð í tíma. Það
er hverjum sæmilega skýrum
manni ljóst að ekki gengur að beita
öllum helstu stofnunum þjóðarinn-
ar til þess að ná fram takmörkun-
um í veiðisókn og færa jafnhliða
ávinninginn af því starfi varanlega
í hendurnar á tilteknum hags-
munahópi. Bein afleiöing af
hámörkun afla með opinberri
veiðistjóm og mikilli takmörkun á
veiðiheimildum er myndun gífur-
legra verðmæta, sem eru seljanleg
á ca þrjá milljarða króna eins og
er og mun sú upphæð fara vaxandi
með ári hverju. Handhafar þessa
veiðiréttar gætu einfaldlega fengið
leppa fyrir sig til að stunda veiðina
og búið sjálfir suður á Kanaríeyjum
og fengið tékkann sendan í pósti
reglulega. Vitanlega munu skylm-
ingaþrælar verða áfram sendir út
af örkinni til að verja slíka hags-
muniog hóta öllum sem gera tilkall
til umræddrar köku.
Hið brýnasta i málinu nú er að
Alþingi marki þegar stefnu um
veiðileyfasölu þannig að tekið verði
strax fyrir kvótasölu á milli út-
gerða þótt skip verði seld. Auö-
lindaskatturinn verður síöan að
taka mið af fjölmörgum sjónarmiö-
um svo alls réttlætis sé gætt.
Núverandi handhafar veiðiréttar
eiga vissulega rétt sem ekki má
taka af þeim umsvifalaust. En öll
viðbótarverðmæti verður að selja
með tekjum fyrir hið opinbera.
Sennilega er réttast að marka
stefnuna strax og hefja síðan gjald-
töku i skrefum.
Dr. Jónas Bjarnason
„Hiö brýnasta 1 málinu nú er að Al-
þingi marki þegar stefnu um veiðileyfa-
sölu þannig að tekið verði strax fyrir
kvótasölu á milli útgerða þótt skip
verði seld.“