Dagblaðið Vísir - DV - 07.06.1988, Síða 29

ÞRIÐJUDAGUR 7. JÚNÍ 1988.
Lífsstfll
Ljósabekkir:
Hætturnar af því að liggja í Ijósabekkjum geta verið margvíslegar fyrir húðina, augun og ónæmiskerfi líkamans.
Húðkrabbamein,
ský eða vagl á auga
Að liggja í ljósabekkjum til að
öðlast hinn eftirsótta brúna hör-
undsht getur haft margvíslegar af-
leiðingar í fór með sér fyrir sól-
brúnkudýrkandann. Það getur
með tímanum valdið húökrabba-
meini, bráðri homhimnubólgu og
skýi eða vagli á auga sem kemur
ekki í ljós fyrr en að mörgum árum
hðnum.
Ljósabekkir geta einnig framkah-
að ofnæmi fyrir ýmsum lyijum og
húðsnyrtivörum. Auk þess getur
ein tegund útíjólublárrar geislunar
haft áhrif á ónæmiskerfi líkamans
og þar meö aukið líkumar á ýms-
um sjúkdómum, þar með töldu
krabbameini.
Þrenns konar bekkir
Ljósabekkir em þrenns konar;
kvartslampar, ljósrörslampar og
háorkulampar.
Kvartslampamir, betur þekktir
undir nafninu háíjahasóhr, gefa frá
sér mikla UV-B geislun og jafnvel
UV-C geilsun. Þeir framkaha brún-
an ht á húðinni í tveimur áfóngum.
UV-B geislarnir flýta fyrir því að
htarefni myndist í húðinni og UV-A
geislamir deklqa það síðan. Ekki
má dvelja í þessum lömpum nema
nokkrar mínútur í senn.
Ljósarörslampamir komu á
markaðinn fyrir um 10 ámm og em
algengustu bekkimir á markaðn-
um í dag. Þeir gefa einkum frá sér
UV-A geisla sem framkaha fyrst og
fremst brúnan ht á þann hátt að
dekkja þær litarfrumur sem fyrir
eru í húðinni. Hámarkstími í slík-
um lömpum er 30 mínútur.
Háorkulampamir, sem komu á
markað nokkra síðar en ljósarörs-
lampamir, gefa frá sér mikla UV-A
geislun þannig að geislunartími er
mun styttri en í Ijósarörslömpun-
um. Slík tegund geislunar getur
valdiö varanlegum skaða á húð og
augum á mjög skömmum tíma.
Þessi tegund ljósalampa er bönnuð
hérlendis en er hins vegar leyfð
víða erlendis.
Hver áhrifin af dvöhnni í sólar-
Ijósi eða ljósalampa verða, fer svo
aht eftir því hversu mikh geislunin
er. Því meiri sem geislunin er því
meiri verða áhrifin. Geislun í sól-
arlömpum er oft aht að fjórum
sinnum meiri en í sólarljósi. Það
ættu þeir sem ekki eru sólbrúnir
fyrir að athuga því húð sem ekki
er sólbrún er mun næmari fyrir
áhrifum útfjólublárra geisla.
Þrenns konar geislar
Útfiólublá geislun skiptist í
þrennt. UV-A geislun sem hefur
bylgjulengdina 315-400 nm. UV-B
geislun sem hefur bylgjulengdina
280-315nm og UV-C geislun sem
hefur bylgjulengd 180-280 nm.
Eftir því sem bylgjulengdin er
styttri þess hættulegri era geisl-
arnir. I sólarljósi finnast þessir
geislar en UV-C geislamir ná aldrei
í gegnum gufuhvolf jarðar en
finnast samt sem áður í nokkram
tegundum Ijósalampa.
Utfiólubláu geislarnir framkaha
brúnan hömndsht. UV-A geislar
dekkja það htarefni sem er fyrir í
húðinni en UV-B geislamir auka
framleiðslu htarefnisins í húöinni.
Aukning á litarefni húðarinnar
eykur þol hennar gegn útfiólublá-
um geislum en ekki brúni hturinn
sem slíkur.
„Þróunin í gerð og framleiðslu
sólarlampa hefur veriö sú á síðustu
árum að minnka UV-B geislun í
bekkjunum en auka að sama skapi
UV-A geislun," segir Sigurður M.
Magnússon, forstöðumaður Geisla-
vama ríkisins.
Ljósabekkir sjaldnast vörn
gegn bruna
Flestir áhta að hafi þeir farið í
nokkra tíma í ljósabekki séu þeir
búnir að mynda vöm gegn sól-
bruna. Það þarf hins vegar ekki að
vera rétt, það fer eftir gerð bekkj-
anna. Ef bekkimir gefa frá sér eitt-
hvert magn af UV-B geislum þá
myndar líkaminn vöm gegn sól-
bruna. En séu eingöngu UV-A
geislar í bekkjunum myndar hör-
undið enga vöm gegn sólbnma því
þá hafa einungis þær htafmmur,
sem era tíl staðar í hkamanum,
dekkst. Það era til mörg sorgleg
dæmi þess að fólk, sem hafi farið í
Heilsa
sólarbekki og síðan beint út í sól-
bað, hafi skaöbrannið.
Tengsl krabbameins og um-
hverfisþátta
En aukast líkumar á húökrabba-
meini við að fara í ljósabekki?
„Tengsl krabbameins og um-
hverfisþátta hafa aldrei verið skýrð
á viðhhtandi hátt. Augljósustu
tengslin, sem við þekkjum, era
tengsl tóbaksreykinga og lungna-
krabbameins. En það hefur samt
sem áður ekki enn tekist að sýna
fram á orsakatengsl lugnakrabba-
meins og reykinga.
Það er staöreynd að húðkrabba-
meinstilfehum á íslandi hefur
fiölgað á síöastliðnum tuttugu
áram, eða síðan íslendingar tóku
aö streyma th sólarlanda svo þús-
undum skipti. Húðkrabbameinsth-
felh hér á landi era 10-15 á ári en
það mætti segja mér að fiöldi þeirra
sem stunda regluleg sólböö sé 10-15
þúsund manns. Við getum því ef
th vhl sagt að það séu vensl á milli
húökrabbameins og sólbaða en
ekki bein tengsl.
Aht sem er stundað í óhófi getur
verið hættulegt, þar með taldir
ljósabekkir. Ef einhver tekur sig th
og hggur í ljósabekkjum á hverjum
degi í tvö ár eykur hann hættima
á aö fá húðkrabbamein vegna þess
að viðkomandi er þá stöðugt að
örva ákveðnar frumur líkamans,
en það er ekki þar meö sagt að
hann fái húðkrabbamein," segir
Guðmundur Benediktsson,
krabbameinslæknir á Landspíta-
lanum.
Undanfari krabbameins
Sigurður M. Magnússon, for-
stöðumaður Geislavama ríkisins,
segir hins vegar: „Útfiólublá geisl-
un, einkum UV-B og UV-C geislun,
getur valdið skaða á DNA-sameind-
um í frumum húðarinnar. Þessar
sameindir geyma ákveðnar erfða-
fræðhegar upplýsingar fyrir fram-
urnar. Útfiólublá geislun getur
valdið breytingum á þessum sam-
eindum og það síðan leitt th húð-
krabbameins. Því meiri útfiólu-
blárri geislun sem húðin verður
fyrir, því meiri veröa hkumar á aö
fólk fái krabbamein."
í sama streng tekur Ólafur Ólafs-
son landlæknir í umsögn um sól-
bekki og ljósalampa: „Utfiólubláir
geislar geta stuðlaö aö myndun
húðkrabba og eykst sú hætta með
aukinni geislun."
Skaðlegt fyrir augun
Öhum ljósabekkjum og sól-
arlömpum eiga að fylgjá hlífðar-
gleraugu sem minnka UV-A geisl-
un hundraöfalt og UV-B geislun
þúsundfalt.
„Ef fólk hggur með augun óvarin
í sólarlömpum getur það valdið
myndun skýs eða vagls á auga,“
segir Emh Als, sérfræöingur í
augnsjúkdómum.
„Það getur einnig leitt th bráðrar
homhimnubólgu sem er afar sárs-
aukafuh en þau sár læknast hins
vegar nokkuð fljótt.
Fólk ætti ekki að nota sólarbekki
í óhófi og langvarandi notkun, sér-
staklega ef fólk notar ekki hlífðar-
gleraugu, leiðir th myndunar skýs
eða vagls á auga. Skýmyndun á
auga veldur því aö sjónin versnar
th mikhla muna. Margt gamalt fólk
fær þennan sjúkdóm en yngra fólk,
sem fær óhóflegt flæði af útfiólu-
bláum geislum í augun, getur flýtt
fyrir myndun sjúkdómsins. Ég vh
því eindregið ráðleggja fólki, sem
notar ljósabekki, að nota hlífðar-
gleraugu th að reyna að koma í veg
fyrir þessa sjúkdóma," segir Emil.
Veikir ónæmiskerfi líkamans
Vísindamenn hafa rætt það nokk-
uð á síðasthðnum áram að UV-A
geislar, sem mikið er af í sólar-
bekkjum nú th dags, geti veikt
ónæmiskerfi líkamans og þar með ■<*■*
stuðlað að ýmsum sjúkdómum, þar
með töldu krabbameini.
„í hehanum er kirtih sem nefnist
corpus pineale. Við mikla birtu
örvast þessi kirthl og sendir frá sér
hormónið MSH. Það hormón líkist
mjög öðru hormóni í byggingu en
það hefur áhrif á myndun nýrna-
hettuhormónsins. Veröi óeðhleg
myndun á nýmahettuhormóninu
dregur úr eöhlegri starfsemi ónæ-
miskerfis líkamans," segir Guð-
mundur Benediktsson krabba-
meinssérfræöingur.
Ofnæmi fyrir útfjólubláu Ijósi
Aukiö næmi eða jafnvel ofnæmi
fyrir útfiólubláum geislum getur
myndast vegna efna sem era í ýms-
um læknislyfium, th að mynda ró-
andi lyfium, fegranarsmyrslum og
sólarohum. Fólki sem tekur lyf, en
langar að stunda fiósböð, er því ein-
dregið ráölagt að hafa samband við
lækni áður. Og þeir sem á annað
borð nota fegrunarsmyrsl ættu að
þvo þau vandlega af sér áður en
lagst er í bekkinn.
Sólarlampadýrkendur ættu því að
hafa eftirfarandi í huga. Stunda ljósa-
bekki í hófi. Muna eftir að nota hlífð-
argleraugu. Noti þeir lyf að staðaldri ^
er þeim bent á að hafa samband við ~
lækni áöur en fariö í Ijósabekkinn.
Og að lokum að muna eftir aö þvo
af sér öh fegrunarlyf áður en útfiólu-
bláu geislamir fá að leika óhindrað
umlíkamann. -J.Mar
(Heimildir: Time, May 23, 1988.
Tímaritiö Heilbrigöismál 1/1983,
grein eftir Sigurö M. Magnússon.)