Dagblaðið Vísir - DV - 28.07.1988, Síða 15

FIMMTUDAGUR 28. JÚLÍ 1988.
15
Bankamin
Mikil yfirbygging - háir vextir
Raunvextir eru hærri hér á landi
en í flestum vestrænum ríkjum.
Innlánsvextir banka og sparisjóða
eru þó lægri en gerist í grannlönd-
um okkar. Mismunur á útlánsvöxt-
um og innlánsvöxtum er helmingi
meiri en gerist erlendis. Orsakanna
er meðal annars að leita í miklum
rekstrarkostnaði íslensku bank-
anna. Með því að bæta rekstur
þeirra má lækka raunvexti.
Mikif yfirbygging
Bankarnir hafa verið gagnrýndir
fyrir mikla yfirbyggingu. Þeir eru
margir en smáir og hafa fjölmörg
útibú víða um land. Bankakerfið
er mannfrekt. Starfsfólki í bönkum
hefur fjölgað meira um árabil en í
öðrum starfsgreinum. Yfirbygging
kerfisins veldur dýrri þjónustu og
miklum mun á útlánsvöxtum og
innlánsvöxtum. Sem lítið dæmi um
fjölda starfsfólks má nefna að fyrir
skömmu voru fleiri starfsmenn við
afgreiðslu í bankaútibúi í íbúðar-
hverfi í Reykjavík en í Handels-
banken á Strikinu í Kaupmanna-
höfn sem er ein helsta verslunar-
gata á Norðurlöndum.
Skortur á fagmennsku
Undanfarna mánuði hafa ýmsir
gagnrýnt bankana fyrir skort á fag-
mennsku. Undirritaður hefur
fundið að lélegri þjónustu viö hús-
næðiskaupendur. Samanburður á
þjónustu íslenskra banka og er-
lendra við húsnæðiskaupendur
skýrir að einhverju leyti hvemig
yfirbygging bankakerfisins mynd-
ast. Lánstími hér á landi er 2-4 ár,
upphæð lána er lág og bankarnir
veita ekki ráðgjöf um fasteigna-
kaup. Erlendis veita bankar lán-
takendum ráðgjöf um fjárhagshlið
kaupanna. Starfsmenn þeirra fara
yfir íjármál lántakenda áður en lán
eru veitt. Húsnæðislán erlendra
banka eru veitt til 15-25 ára. Mesta
vinnan hjá bönkunum fer í að meta
lánsfjárhæðina. Lánstími og fjár-
hæð er ákveðin þannig að greiðslu-
getu lántakenda sé ekki ofgert. Af
þeim sökum eru vanskil fágæt og
Kjállajiim
Stefán Ingólfsson
verkfræðingur
innheimtukostnaöur lítill. Hér á
landi er lánstími svo skammur að
lántakendur þurfa árlega eða oftar
að sækja um ný lán til að greiða
gjaldfallnar aíborganir. Bankarnir
þurfa í mörg ár sífellt að taka
ákvörðun um ný lán til endumýj-
unar á eldri lánum. Skuldabréf eru
útbúin oft á ári og vanskil algeng.
íslenskir bankar hafa þess vegna
margfalt meiri kostnað af þessum
lánveitingum en erlendir.
Dýr þjónusta
Mikil yfirbygging veldur því að
þjónusta bankanna er dýr. Utláns-
vextir eru óeðlilega háir saman-
borið viö innlánsvexti. Mismunur
á innlánsvöxtum og útlánsvöxtum
er þaö gjald sem bankarnir taka
aðallega fyrir þjónustu sína. Starfs-
hættir bankanna valda því aö ýmis
þjónusta verður dýrari en annars
staðar þekkist. Til dæmis má nefna
húsnæðislán. Húsnæðiskaupendur
þurfa, eins og áður var lýst, sífellt
að velta lánum áfram með töku
nýrra. í hvert skipti þurfa þeir að
greiða lántökugjald og þinglýsing-
arkostnaö. Með því móti verður
vaxtakostnaður lántakenda nálægt
15% hærri en þegar eitt lán er veitt
í upphafi til nægilega langs tíma.
Sem lítiö dæmi um kostnað við
aðra þjónustu bankanna má nefna
yfirdráttarheinuLd. Launþegi, sem
fær lítils háttar yfirdrátt á reikn-
ingi sínum, þarf að greiöa 12% af
yfirdráttarheimildinni á ári fyrir
þessa þjónustu þó að hann noti
yfirdráttinn aldrei.
Tap á viðskiptum
Til skamms tíma notuðu lána-
stofnanir frumstæðar aðferðir viö
aö meta veð í eignum. Þegar vextir
voru lægri en verðbólgan kom það
ekki aö sök. Eftir aö verðtrygging
var tekin upp fór að reyna á veö-
mötin. Þá komu vankantar þeirra
í ljós. Bankakerfið hefur tapað of-
flár á lélegum eða röngum veðmöt-
um. Hafskipsmálið svonefnda
leiddi til dæmis í ljós vankunnáttu
á þessu sviði. Það og önnur mikil
gjaldþrotamál, sem orðið hafa á
síðustu árum, eru áfall fyrir lána-
stofnanir. í lánastarfsemi verður
að reikna með ákveðinni áhættu.
Lánastofnanir afskrifa til dæmis
lán vegna gjaldþrota. Þær íjár-
hæöir, sem tapast hafa undanfarin
ár, eru hins vegar mun hærri en
eðhlegt má telja. Bankarnir verða
að vinna tap sitt upp með því að
hækka verð á þjónustu. Þeir hafa
segir greinarhöfundur m.a.
þurft að hækka útlánsvexti og ýmis
þjónustugjöld til að vinna upp tap
sitt í þessum gjaldþrotum.
Léleg ávöxtun sparifjár
Sparifjáreigendur njóta ekki
þeirra háu raunvaxta sem eru í
bankakerfinu. Vextir á almennum
bankabókum hafa verið lægri en
verðbólgan. Bankar og sparisjóöir
hafa keppst við að bjóða sérstaka
reikninga með hárri ávöxtun. Þaö
hefur þó komið fram aö raunvextir
af þeim hafa yfirleitt veriö undir
3%. Hæsta ávöxtun á sérkjara-
reikningum var um 4,5% á síðasta
ári. Annars staðar á Noröurlönd-
unum eru innlánsvextir banka ná-
lægt 3% hærri en verðbólga. Sam-
kvæmt því eru bestu innlánskjör
banka hér á landi svipuð því sem
þar tíökast um almennar spari-
sjóðsbækur. Þegar htið er á innlán-
in í heild bjóða íslensku bankarnir
þess vegna lakari kjör.
Háir útlánsvextir
Útlánsvextir lánastofnana hér á
landi eru nú með þeim hæstu á
Vesturlöndum. Eins og áður segir
eru innlánsvextir lágir. Þeir valda
því ekki háum útlánsvöxtum. Or-
sakanna er að leita í miklum
rekstrarkostnaði bankanna sem
áður hefur verið lýst. Ef erlendir
bankar fá að starfa hér á landi mun
þetta koma vel í ljós. Munur á inn-
lánsvöxtum og útlánsvöxtum er
mun minni í öllum grannlöndum
okkar en við eigum að venjast. Er-
lendur banki mundi af þeim sökum
bjóða íslendingum lán með lægri
vöxtum en innlendu bankarnir og
auk þess greiða hærri vexti af inn-
lánum. Til þess að sýna hversu
mikill munur er á bönkum hér á
landi og í nágrannalöndunum hvað
varðar mismun á innlánsvöxtum
og útlánsvöxtum má bera saman
vexti af húsnæðislánum og al-
mennum sparisjóðsbókum. Þegar
þessi grein er rituö verða viðskipta-
menn íslensku bankanna að greiða
13% hærri raunvexti fyrir fast-
eignalán en þeir fá af sparisjóðs-
bókum sínum. í grannlöndunum
er þessi munur víðast innan við
5%.
Stefán Ingólfsson
„Munur á innlánsvöxtum og útláns-
vöxtum er mun minni 1 öllum grann-
löndum okkar en við eigum að venj-
ast.“
Burt með vaxtaokrið
„Sú var tiðin að gáfaðir kjarkmenn á borð við Ólaf Thors, Jonas frá
Hriflu og Einar Olgeirsson sátu við stjórnvölinn og stýrðu a< hugsjón
og festu," segir m.a. í greininni - Á myndinni eru Hermann Jónasson,
Einar Olgeirsson og Ólafur Thors.
Hvaö á skuldugasta þjóð í heimi
að gera þegar okurvextir eru að
keyra atvinnurekstur hennar í kaf?
Hluti svarsins gæti verið að taka
fleiri erlend lán. Þaö skiptir nefni-
lega öllu máh hvort ódýr erlend lán
eru notuð til að losa fyrirtækin við
byrði innlendra okurlána eða hvort
ríkið kastar þeim t.d. í botlausa hít
Kröflu eða notar þau til að fjár-
magna ferðalög embættismanna.
Landsvirkjun tók nýlega mjög
hagstætt lán í Japan sem gaman
er að bera saman við hhðstætt inn-
lent lán. Landsvirkjun sló 1733
milljónir til 54 mánaða á 5,5% vöxt-
um. Ef við áætlum að lániö sé greitt
niður með jöfnum mánaðarlegum
greiðslum þá borgar fyrirtækiö alls
1960 milljónir til baka eða 13% alls
(reiknað á H.P. 12C tölvu).
Gerum ráð fyrir að hérlendur
verktaki tæki að sér að grafa göng
undir Hvalfjörð og fengi sömu upp-
hæð (1733 milljónir) lánaða í ís-
lenskum banka til 54 mánaða á 35%
vöxtum. í fyrra dæminu þurfti
Landsvirkjun að borga samtals 227
milljónir í vexti en íslenski verk-
takinn þarf að punga út svimandi
1729 milljónum í innlenda vexti eða
tæplega 100%! Ef lánið ber 40%
vexti borgar hann til baka 3759
milljónir - eða 2026 milljónir í vexti
- sem er 117% á aðeins 54 mánuð-
um. Auðvitað breytast þessar tölur
og hækka með færri gjalddögum
Kjallariim
rithöfundur
en hlutfóllin haldast svipuð.
Timbrað hagkerfi
Fyrst ódýr erlend lán henta
Landsvirkjun svona vel stendur
dálítið í manni að skilja hvers
vegna venjulegum fyrirtækjum var
nýlega bannað að endurskipu-
leggja fiármál sín með a.m.k. 5
milljarða króna erlendu láni. Þótt
við gæfum okkur þá ólíklegu for-
sendu að vextir yrðu ekki hærri en
25% að meðaltali næstu fimm árin
þá kostar þessi ákvörðun atvinnu-
vegina meira en þrjá miUjarða í
óþarfa vexti (miöað við fast gengi).
í heimi harðnandi samkeppni
munar sannarlega um minna.
íslenska hagkerfið er orðið hið
fuUkomnasta í heimi aö einu leyti.
Það drekkur í sig gengisfellingar
og gerir þær að engu á aðeins
nokkrum vikum. Þessar gagns-
lausu gengisfellingar eru eins og
hagfræðileg fyllirí sem skilja ekk-
ert eftir sig nema timburmenn í líki
óðaverðbólgu og okurvaxta. Enn
ein slík í haust mun reka smiðs-
höggið og endanlega koUsteypa
þjóðfélaginu. En hvað er til ráða?
Ef við miðum t.d. við meðaltal
síðustu 5 ára kemur í ljós að ytri
aðstæður þjóðarbúsins eru frekar
góðar og það er aðallega innlendur
fiármagnskosnaður sem er að kné-
setja bæði einstaklinga og fyrir-
tæki. Það er hægt að ná þessum
vöxtum niður (og lækka um leið
verðbólguna) með því að hjálpa
fyrirtækjum að ná í ódýr erlend lán
til að greiða upp okurlánin. Það
mundi minnka ásókn í innlend lán
og stuðla að betra jafnvægi á pen-
ingamarkaði. Næst verður að festa
gengið með lögum og miða þaö viö
„körfu“ nokkurra erlendra gjald-
miðla því gengisfellingar hækka
erlend lán og fyrirtækin sigla þá
aftur í strand.
Verðtrygging inn- og útlána - eins
nauðsynjeg og hún annars er -
hefur snúist upp í andhverfu sína
og er ein helsta orsök verðbólgunn-
ar. Eftir að búið er aö létta okrinu
af atvinnuvegunum og lögfesta
gengið geta stjórnvöld meö góðri
samvisku lagt verðtrygginguna af
og keyrt vextina niður í tölur sem
siðaðar þjóðir eiga að venjast.
Höfuðlaus her
Sú var tíðin að gáfaðir kjarkmenn
á borð viö Ólaf Thors, Jónas frá
Hriflu og Einar Olgeirsson sátu við'
stjómvöhnn og stýrðu af hugsjón
og festu. Nú er öldin önnur og ht-
lausir já-menn kunna hvorki ann-
að né þora en fella gengið á nokk-
urra mánaða fresti. I broddi þessar-
ar htlausu fylkingar fara trúðar
Seðlabankans sem á dögunum
hækkuðu dráttarvexti í 56,4%. Er
ekki mál að linni?
Jóhannes Björn Lúðvíksson
„íslenska hagkerfið er orðið hið full-
komnasta í heimi að einu leyti. Það
drekkur 1 sig gengisfellingar og gerir
þær að engu á aðeins nokkrum vikum.“