Dagblaðið Vísir - DV - 21.01.1989, Blaðsíða 14

14
LAUGARDAGUR 21. JANÚAR 1989.
Frjálst.óháð dagblað
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvaemdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11, SÍMI 27022
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJÁLSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 800 kr.
Verð i lausasölu virka daga 75 kr. - Helgarblað 90 kr.
Leiksýningin fellur
Ríkisstjórnin er byrjuð að uppskera laun syndarinn-
ar. í skoðanakönnun DV í gær kom i ljós, að hún er
komin í minnihluta meðal kjósenda, með 45% fylgi á
móti 55%. Enn neðar er komið fylgi stjórnarflokkanna
hvers fyrir sig. Samanlagt er það núna ekki nema 40%.
Þetta bendir til, að lokið sé hveitibrauðsdögum verstu
ríkisstjórnar síðustu áratuga og að kjósendur séu að
byrja að átta sig á staðreyndum. Vonandi verður fylgi
stjórnarinnar fljótt komið niður í þau 40%, sem næstsið-
asta stjórn hafði í sumar, rétt áður en hún sprakk.
Ánægjulegt er, að svarendur í skoðanakönnuninni
skuli refsa Framsóknarflokknum og Alþýðuflokknum
fyrir að leiða fremsta valdshyggjumann þjóðarinnar til
fjármálastjórnar, þar sem hann getur svalað sér með
tíðum upphrópunum hótana um Qárhagslegt ofbeldi.
Eitt fyrsta verk hins valdasjúka fjármálaráðherra var
að hóta eigin flokkssystkinum í stjórn flokksmálgagns-
ins, að hann skyldi taka ríkisstyrkinn af blaðinu og
skrúfa fyrir auglýsingar ríkisins í því, ef vilji margfalds
meirihluta í blaðstjórninni fengi að ráða ferðinni.
Mátulegt er á Alþýðubandalagið að hafa shkan odda-
mann, sem vikulega er með hótanir gagnvart andmæl-
endum sínum um að hefna þess í héraði, sem hallaðist
á alþingi. Það hæfir flokknum vel að láta stjórnast af
ýktri útgáfu af afleiðingum óhóflegrar valdshyggju.
Greinilegt er, að stjórnsýsla er ekki helzta viðfangs-
efni höfuðsmanna ríkisstjórnarinnar. Þeir eru allir þrir
fyrst og fremst á leiksviði og meta árangur sinn eftir
því. Fundaherferðin hans Ámunda er eðlilegur þáttur
í leikaraskapnum, þótt skemmtanaskattur greiðist ekki.
Öll framganga og fjölmiðladans þeirra tveggja þjóðar-
leiðtoga, sem nú ferðast um landið á rauðu ljósi, fram-
kallar hugrenningar um, að þeir hljóti að hafa staðnað
í málfundaskóla hjá JC eða í málfundafélagi gagnfræða-
skóla, þar sem óheftur leikaraskapur ræður ferð.
Formaður Framsóknarflokksins er miklu nærfærn-
ari í að spila á almenningsálitið, þótt ekki hafi það dug-
að flokki hans og stjórn í þessari skoðanakönnun. Hans
vandi er fyrst og fremst fólginn í, að fólk er að byrja
að skilja, að hann er úti að aka í efnahagsmálum.
Ekki kemur á óvart, að Borgaraflokkurinn er heillum
horfmn í skoðanakönnuninni. Hann hafði lítil spil og
hefur ekki fengið á þau neina slagi. Eina von odda-
manna hans er, að þeim verði hleypt í ríkisstjórn, svo
að þeir fái að ljúka pólitískum ferli sinum sem ráð-
herrar.
Samkvæmt könnuninni nýtast Kvennalistanum ekki
hinar vaxandi óvinsældir ríkisstjórnarinnar og stjórn-
arflokkanna. Ekki verður samt séð, að listinn hefði ver-
ið bættari með aðild að hinni ógæfulegu stjórn, þótt
sumir hafi haldið fram, að hann ætti heima í henni.
Hagnaðurinn af hrakfórum stjórnar og stjórnarflokka
í skoðanakönnuninni lendir allur hjá Sjálfstæðisflokkn-
um, sem blómstrar í hlutverki forustuflokks stjórnar-
andstöðunnar á þann einfalda hátt að láta ekki mikið á
sér bera og láta leikara stjómarinnar um leiksviðið.
Hinir raunverulegu sigurvegarar skoðanakönnunar-
innar em þó hinir óákveðnu, sem mynda langstærsta
flokkinn, með 42% fylgi. Svo hátt hlutfall óákveðinna
hefur ekki mælzt um langan aldur. Það bendir til, að
óánægja með stjómmálaflokkana sé mikil og vaxandi.
Aðalmáhð er þó, að kjósendur virðast ekki ginnkeypt-
ir fyrir leikaraskap og öðrum sölubrögðum ímyndar-
fræðinga, sem telja, að umbúðirnar skipti öllu máli.
Jónas Kristjánsson
Huta Katowice málmiðnaðarsamsteypan er eitt af þeim pólsku stórfyrirtækjum sem rekin hafa verið með
þeim hætti að þriðjungur þjóðarinnar býr á svæðum þar sem vistkerfið er gengið úr skorðum.
Umhverfiseitrunin herjar
bæði í austri og vestri
Óbætanleg náttúruspjöll og eitr-
un lofts, láðs og lagar með ófyrir-
sjáanlegum afleiðingum fyrir lífrí-
kið í heild og heilsu og líf manna
út af fyrir sig. Þessar afleiðingar
blasa við í vaxandi mæli af forsjár-
lausri beitingu stórvirkrar vél-
tækni til að ummynda yfirborð
jarðar og glannalegri meðferð eit-
urs og geislavirkra efna sem eyðast
seint eða trauðla í náttúrunni held-
ur safnast fyrir í lifandi verum eft-
ir næringarkeðjunni. Dæmin
hrannast upp úr austri og vestri.
Nefnd Vísindaakademíu Póllands
birti í síðasta mánuði niðurstöður
af athugun á ríkjandi ástandi í
landinu. Það er biksvört skýrsla.
Þriðjungur pólsku þjóðarinnar býr
á svæðum þar sem vistkerfi náttú-
runnar er alvarlega gengið úr
skorðum. Á tíunda hluta pólsks
landsvæðis er jafnvægið í náttú-
runni hrunið vegna mengunar og
náttúruníðslu. Benda má á svæði
þar sem mengunin er svo megn að
hún veldur erfðaskaða í viðkomu
lifandi vera, þar á meðal manna.
Lýðfrelsi og þar meö rannsókna-
frelsi er rýmra í Póllandi en öðrum
löndum Austur-Evrópu. Þess
vegna er unnt að birta slíka skýrslu
þar. Starfsbræður pólsku vísinda-
mannanna, til að mynda í Tékkó-
slóvakíu eða Sovétríkjunum, gætu
trúlega sagt svipaða sögu, fengju
þeir rannsóknaraðstöðu og ráðrúm
til að birta niðurstöður. í fréttir
hefur borið undanfarið frásagnir
af háskalegri mengun á efna- og
þungaiðnaðarsvæðum, allt frá Bæ-
heimi um Úkraínu austur til Úral.
Þessi er aíleiðingin í umhverfis-
málum af áætlunarbúskap sam-
kvæmt geðþóttaákvörðunum að-
haldslausra valdhafa þar sem
skammtímaafkastakröfur til at-
vinnuvega eru látnar ganga fyrir
öllu öðru. Eitt hróplegasta dæmið
blasir við umhverfis Aralvatn í
sovétlýðveldunum Kasakstan og
Úsbekistan. Þar hefur eitt mesta
stöðuvatn heims þorrið af manna
völdum svo að náttúruskilyrði eru
öll umhverfð tii hins verra. Upp-
þornaður vatnsbotn hefur breyst í
saltsléttu og saltmengað áfok þaö-
an gengur á gróðurlendi og færir
út eyðimörk á alla vegu. Það sem
eftir er af Aralvatni gerist svo salt
að fiskstofnar, áður undirstaða
gjöfullar veiði, eru útdauöir. Fjöl-
breytt lífríki vatnsbakka og ós-
hólma er úr sögunni.
Allur stafar þessi ófarnaður af
því að sovésk stjórnvöld sáust ekki
fyrir í að veita óhóflega miklu vatni
úr ánum Amudarja og Syrdarja,
sem í Aralvatn faÚa, á baðmulla-
rekrur til aö ná hámarkskupp-
skeru. Ár þessar eru frægar frá
fomöld, einkum úr hemaði Alex-
anders mikla á þessum slóðum, og
nefndust þá Oxus og Jaxartes. Það
beið 20. aldar manna að spilla
landinu til frambúðar.
Mánuði eftir að Vísindaakademía
Póllands birti eitrunarskýrslu sína
kom plagg af svipuðu tagi frá orku-
ráðuneyti Bandaríkjanna. Að
kröfu þingnefndar er þar gerð áætl-
un um kostnað við að þrífa eitur-
Erlend tídindi
Magnús Torfi Ólafsson
efnamengun og mengun af völdum
geislavirkra efna frá stofnunum á
vegum ráðuneytisins, fyrst og
fremst kjarnorkuvopnaverum
Bandaríkjastjórnar. Þau hefur or-
kuráðuneytið haft undir sinni yfir-
umsjá um skeið.
Niðurstaðan er að kostnaður við
að þrífa burt og eyða eiturmeng-
uðum og geislavirkum jarðvegi,
ásamt geislavirkum mannvirkjum,
og koma síðan mengunarvörnum
þessara stofnana í það horf að ekki
komi upp á ný sama ófremdar-
ástandið og varð til að loka þurfti
nokkrum helstu kjarnorkuvopna-
verunum, nemi 92 til 128 milljörð-
um dollara. Og ekki er fram-
kvæmdin neitt áhlaupaverk. Or-
kuráðuneytið ætlar sér til verkefn-
isins sex áratugi, fram á miðbik
næstu aldar.
John Glenn, geimfarinn sem er
formaður þeirrar nefndar Öld-
ungadeildarinnar sem knúöi ráðu-
neytið með eftirgangsmunum til aö
senda frá sér þessa skýrslu, telur
það vanáætla stórum kostnaðinn
við eitureyðingu og eitrunarvarnir.
í umsögn frá skrifstofu hans segir
að ekki verði annað séð en or-
kuráðuneytið takmarki sig við að
hreinsa og endurbæta kjarnaofna
og búnað sem búið er aö lýsa ónot-
hæf. Glenn kveðst ekki sjá annað
en að hreinsun og endurnýjun allra
stofnana á þessu sviði kosti yfir 200
milljarða dollara.
í síöasta fiárlagafrumvarpi Ron-
alds Reagan er lagt til að 1,3 millj-
arðar dollara renni til þessara
þarfa. Þar skortir hálfan milljarð á
að náð sé þeirri fiárhæð sem or-
kuráðuneytiö kveðst nauðsynlega
þurfa til að koma í veg fyrir enn
frekari umhverfiseitrun en þegar
er oröin.
Sum kjarnorkuvopnaverin telj-
ast reyndar iðnaðarforngripir.
Hanfordverið í Washingtonfylki
tók til starfa meðan heimsstyrjöld-
in síðari stóð enn og þar var unnið
úr úrani það plútón sem fór í
sprengihleðslu kjarnorkusprengj-
unnar sem varpað var á japönsku
borgina Nagasaki árið 1945. Síöan
hefur hvað eftir annnað verið byggt
við Hanford sem enn hefur það
meginhlutverk að framleiða efni í
geislavirkar sprengihieðslur
kjarnorkuvopna. Verinu var fyrst
og fremst lokað vegna geislunar í
frárennslisvatni. Orkuráðuneytið
áætlar kostnað við að hreinsa geisl-
amengun í og umhverfis Hanford
og koma því á ný í rekstrarhæft
ástand nema 46,5 milljörðum doll-
ara.
Annað gamalt kjarnorkuvopna-
ver, nú lokaö af mengunar- og
vinnuöryggisástæðum, er Sa-
vannah River nálægt borginni Ai-
ken í Suður-Karólínu. Þar er
hreinsun og endurnýjun til sam-
ræmis við núgildandi öryggiskröf-
ur talin kosta 9,3 milljarða dollara.
Lokun Savannah River kemur sér
ákaflega illa fyrir kjamorkuvopna-
viðbúnað Bandaríkjanna. Þar og
hvergi annars staðar í bandarísk-
um vopnaiðnaöi var framleitt trí-
tíum, geislavirkt afbrigði vatnsefn-
is, sem er ómissandi í tundur-
hleðsluna sem kemur af stað keðju-
verkun í kjarnorkusprengihleðsl-
unni. Trítíum eyðist tiltölulega ört
og þarf því að skipta um tundur-
hleðslur í kjarnorkusprengjunum
jafnt og þétt. Keith Schneider,
fréttamaður New York Times, hef-
ur eftir sérfræðingum í bandaríska
landvarnaráðuneytinu að verði
ekki allir þrír kjarnaofnar Sa-
vannah River komnir í gagnið um
mitt sumar kunni að verða að grípa
til örþrifaráða til að tryggja að
Bandaríkin hafi til umráða kjarn-
orkuvopn sem reiða megi sig á, svo
sem að fiarlægja sprengihleðslur
til að ná úr þeim trítíum til að lífga
við óvirkan forgangsvopnabúnað.
Þriðja meiri háttar kjarnorku-
vopnaver Bandaríkjastjórnar, sem
lokað er vegna mengunar, er Rocky
Flats nærri Denver í Colorado. Þar
eru úrelt kjarnorkuvopn endur-
unnin. Rocky Flals var reist á laun
1952 og fengist nú með engu móti
komið fyrir á hliðstæðum stað, svo
nærri þéttbýli.
Carl J. Johnson, sérfræðingur í
lækningum geislunaráverka, var
heilbrigðisfulltrúi í Jeffersonsýslu,
þar sem verið stendur, frá 1973 til
1981. Hann lýsir nýlega reynslu
sinni í New York Times.
i ljós kom að stjórnendur Rocky
Flats og önnur yfirvöld höfðu leynt
hverju geislunaróhappinu af öðru,
hinu versta frá 1957 þegar allar 620
iðnaðarsíur versins brustu við
sprengingu og fiögurra ára saman-
safn úr þeim af úran- og plútónryki
dreifðist um nágrennið. Mælingar
sýndu geislun yfir hættumörkum
umhverfis verið og dánartíðni,
einkum af blóðkrabba og krabba-
meini, hafði tvöfaldast eða meira
frá því áður en verið kom. Niður-
staðan varð að sýslunefnd bolaði
Johnson úr embætti því þar réðu
landeigendur sem ekki vildu stefna
í hættu lóðaverði á stæði væntan-
legrar útborgar frá Denver.
Nú er öldin önnur. Eitur- og eink-
um geislunarmengunin er að dómi
Johns Glenn öldungadeildarþing-
manns „eitthvert mest aökallandi
og alvarlegasta vandamál sem nú
steðjar að umhverfi, öryggi og
heilsu þjóðarinnar".