Dagblaðið Vísir - DV - 19.10.1989, Blaðsíða 15

FIMMTUDAGUR 19. OKTÓBER 1989.
15
Valda bækur
mengun eða
heilsutióni?
Margir viröast halda aö í al-
mennu, velviljuöu hjali stjórn-
málamanna um nauðsyn þjóðlegr-
ar listsköpunar felist einhver
menningarstefna en það er mis-
skilningur. Hlýleg ummæli pólitík-
usa um gildi íslenskra bókmennta
að fornu og nýju eru sömuleiðis
bara marklitið eða í besta falli
meinlaust orðagjálfur, nema þess-
um hlýju orðum sé beinlínis fylgt
í verki þegar tækifæri gefast til
þess.
Svo notað sé gróft en ákaflega
skýrt dæmi þá má minna á að Adolf
Hitler lét ekkert tækifæri ónotað
til að játa í ræðum ást sína á frið-
samlegri sambúð þjóða; það var
hins vegar bara orðagjálfur því
eins og menn vita var stefna hans
allt annað en friðsamleg.
Innantóm orð
Alltof lengi hafa hérlendir flokk-
ar getað falið stefnuleysi sitt bak
við innantóm orð; sveifað einhverri
huggulegri draumsýn og látið þar
við sitja. Kannski hafa fjölmiðlarn-
ir ekki verið nógu duglegir við að
krefjast ákveðinna svara, áþreifan-
legrar stefnu.
Framfaraflokkurinn danski þótti
KjaUaiiiin
Einar Kárason
formaður
Rithöfundasambands íslands
armálastefnan var til dæmis sú að
leggja niður danska herinn, hann
væri gagnslaus hvort sem er, og
setja í staðinn upp símsvara sem
færi í gang við innrás og segði á
rússnesku: „Við gefumst upp.“ En
menningarstefna flokksins var
hins vegar loðnari, þar var slegið
úr og í og ekkert nefnt sem festa
mætti hendur á.
Þetta vildu fréttamenn ekki láta
þá komast upp með og gerðu harða
hríð að einum forystumanna
. flokksins á blaðamannafundi,
heimtuðu skýrari línur. Og á end-
anum togaðist það upp úr mannin-
um að hann teldi Danmörku vera
of lítið málsvæði til að halda uppi
sjálfstæðum ballett. Þóttust menn
þá nokkru vísari um hvaðan vind-
urinn myndi blása á menninguna
undir þeirra stjórn.
„Bækur eiga aftur á móti að bera fullan
skatt, þann hæsta sem þekkist í heim-
inum, að því er næst verður komist.“
hafa nokkuð skýra og einfalda póli- Bækur með fullan skatt
tík hvað ýmsa hluti varðaði; varn- Stefna valdhafa, hvað sem öllú
Lesmál ýmiss konar hefur verið undanþegið söluskatti... Bækur hafa
hins vegar aldrei komist í þann virðingarsess, segir höfundur.
orðagjálfri hður, birtist meðal ann-
ars í því hverpig reynt er að stýra
neyslu fólks með sköttum, tollum
og gjöldum. Alhr vita til dæmis að
það er talið landi og þjóð til hag-
sældar að menn kaupi fremur ís-
lenskar vörur en innfluttar þar
sem hvort tveggja er í boði og því
er reynt að leggja tolla og álögur á
erlendu vöruna eftir því sem mögu-
legt er.
Áfengisstefnu stjórnvalda má
lesa út úr því hvemig lægri álagn-
ing er lögð á þær víntegundir sem
skaðminni eru taldar. Mjög skýrt
dæmi af þesu tagi er hvernig ríkið
leggur minni gjöld á blýlaust bens-
ín heldur en hitt sem eitrar meira
umhverfið. Með skattastefnu reyna
yfirvöld sem sé að draga úr kaup-
um fólks á blýmenguðu bensíni.
Það er afar einfalt.
Nú er það ekki svo, eins og sumir
hafa haldið fram, að íslensk stjórn-
völd hafi enga menningarstefnu.
Lesmál ýmiss konar, sem tahð er
gegna jákvæðu og mikilvægu hlut-
verki, hefur til dæmis verið undan-
þegið söluskatti, þ.e.a.s. blöð og
tímarit. Bækur hafa hins vegar
aldrei komist í þennan virðingar-
sess. Og með virðisaukaskattslög-
unum, sem eiga að taka gildi um
næstu áramót, er þessi stefna dýpk-
uð og útfærð: Þar er beinlínis tekið
fram að dagblöð, áskriftargjöld út-
varps og sjónvarpsstöðva og sala
tímarita skuli vera undanþegin
virðisaukaskatti.
Bækur eiga aftur á móti að bera
fullan skatt, þann hæsta sem þekk-
ist í heiminum, að því er næst verð-
ur komist.
Menningarsögulegt stórslys
í ljósi þeirrar staðreyndar að
bókaútgáfa á í harðri og síharðn-
;andi samkeppni við sjónvarp, út-
varp, blöð og tímarit getur stefna
stjórnvalda gagnvart bókmenntum
varla orðið skýrari eða einfaldari
en sjá má af nefndum lögum.
í ílestum menningarlöndum okk-
ar heimshluta hefur skattur af bók-
um verið fehdur niður eða stór-
lækkaður vegna þess að þar hafa
stjórnmálamenn talið bókmenntir
vera einhvers virði. Hér á landi
stendur aftur á móti til að með-
höndla bókmenntir eins og ein-
hvern skaðvald sem spillir heilsu
og veldur mengun.
Að óbreyttu mun gildistaka þess-
ara laga um næstu áramót jafn-
gilda menningarsögulegu stórslysi.
Enn eru þó rúmir tveir mánuðir til
aö afstýra því og sem betur fer er
vitað að það mun verða reynt. í
þeim slag kemur svo í ljós munur-
inn á þeim sem í raun hafa skilning
á gildi íslenskrar bókmenntasköp-
unar og svo hinum sem bara slá
um sig með marklausu orðagjálfri
til atkvæðaveiða. Einar Kárason
Vetferðarþjóðfélag eða
Margt hefur gerst hér hjá okkur,
bæði fyrr og síðar, sem vakið getur
mann til umhugsunar um hvers
konar þjóðfélagi við lifum í. Ekki
er langt síðan áfengi á sérkjörum
var enn og aftur í brennideph. Nú
var það utanríkisráðherra sem
hafði gerst fingralangur í flöskur
og sat fastur í einhverri smugunni
sem lagasmiðir höíðu hannað hér
á árum áður og átti að sjálfsögðu
fremur að verða bjargvættur en
bölvaldur, bæði fyrir þá sjálfa og
aðra sem þar ættu innangengt,
enda fáum orðið að fótakefli fram
að þessu þó að ríkið borgaði brús-
ann.
En margt fer öðruvísi en ætlað
er og lánið elti ekki Jón í þetta sinn.
Og þótt hann vissi sem var, að hon-
um voru manna dæmin, neyddist
hann samt til að viðurkenna að
þetta hefði gerst af dómgreindar-
skorti.
Nú er dómgreindarskortur ekki
óþekkt fyrirbæri en utanríkisráð-
herra, sem vantar dómgreind, er
alvarlegt vandamál. Það hljóta allir
að sjá sem ekki er sama um hvern-
ig allt veltist eða hirða hið minnsta
um sjálfstæði þjóðarinnar. En þetta
er reyndar það vandamál sem ís-
lendingar hafa orðið að þola ára-
tugum saman eða eigum við að
segja að það hafi verið dómgreind-
arskortur og annað enn verra.
Samanborið við allt það má svo
segja að htlu máh skipti þó að utan-
ríkisráöherra gerðist djarftækur í
drykkjarföngin. Ósk um Natóflug-
völl á íslandi og flest annað, sem
hann hefur framkvæmt í utanríkis-
stefnu sinni, er miklu alvarlegra
mál.
Erekki mál að linni?
Samt sem áður tengist þetta hvað
KjaUariim
Aðalheiður Jónsdóttir
verslunarmaður
öðru og verður allt annað en geðs-
legt á að líta. Það sýnir best dag-
bókin fræga, sem fjölmiðlar hafa
vitnað í: fyllirí í 206 daga í utanrík-
isráðuneytinu og auk þess 19 sinn-
um einhver slatti við móttöku
varnarmálaskrifstofu... Var
kannski á slíkum stundum ákveðið
að biðja um Natóflugvöll og leyfa
síauknar hernaðarframkvæmdir?
Utanríkisstefna íslands hefur
veriö sú aht frá því landsölumenn-
irnir lögðu hnuna fyrir nærri 40
árum að helst hefði mátt ætla að
allar örlagaríkustu ákvarðanir
hefðu verið teknar í ölæði. Er ekki
mál að hnni?
En svo enn sé lítillega vitnað í
dagbókina góðu, sem áreiðanlega
er hið mesta þarfaþing, kemur
fram að á þessu tæpa ári síðan Jón
Baldvin varð utanríkisráðherra
hefur hann eytt nálægt 9 mihjónum
í risnu við öll möguleg og ómöguleg
tækifæri. Er ekki skrítið að slíkt
skuli geta gerst á sama tíma og all-
ur almenningur getur vart lifað af
launum sínum? Er eðhlegt að
áfengi eða aðrar veitingar, sem um
hönd eru hafðar á vinnustaðafund-
um Alþýðuflokksins, séu kostaðar
af ríkinu? Var kannski á shkum
fundum ákveðið að Jón viðskipta-
ráðherra seldi Útvegsbankann á
tombóluverði?
Utanríkisráðherra segist hafa
hugleitt að segja af sér en komist
að þeirri niðurstöðu að slíkt ætti
ekki við. Var það ef til vhl dóm-
greindarskortur að hætta við að
hætta?
Víða er pottur brotinn
Allt bendir th þess að fólk sé orð-
iö langþreytt á öhu þessu sukki og
svahi á hinum hærri stöðum í þjóð-
félaginu.
Sérkjaraáfengi fyrirfólksins hef-
ur fengið ómælda athygli allt frá
þeim tíma er það gaus upp á yfir-
borðið í vetur leið.
Það er eitt sem hið háa Alþingi
má hugleiða að svona siðgæði eyk-
ur ekki virðingu þess. - Eða á Al-
þingi ekki von á því aö þjóðin ætl-
ist fremur til þess að það reyni að
koma í veg fyrir spilhnguna en
veita henni brautargengi með
óljósu orðalagi eða flækjum? Hefði
ekki verið auðvelt að setja lög sem
leystu allan vanda? En það hefur
Alþingi ekki vhjað gera - og hvers
vegna ekki? Það er að sjálfsögðu
þess höfuðverkur.
Er það ekki svo að dómgreind og
siðferðismat fyrirfólksins eigi að
mælast við flöskur og kannski
matarskammt að einhverju leyti th
að gera það frábrugðið sauðsvört-
um almúganum? Og við hveiju má
svo ekki búast þegar dómgreindin
er fahin spýta eða „stungin af ‘ og
flöskurnar hafa' með ofurþunga
lagt siðgæðið undir sig? En víða er
pottur brotinn og víðar er guð en
í Görðum.
Forréttindi og fríðindi og aht sem
fylgir í kjölfar þess er víða að finna
og í hinum ýmsu myndum í þjóð-
félaginu okkar.
Stundum ber svo við að þegar
menn í toppstöðum eiga afmæh
geta annaðhvort þeir sjálfir eða
samverkamenn þeirra látið ríkið
gefa þeim dýrar gjafir án þess að
spyija kóng eða klerk. Og hvað svo
með biðlaunasiðgæðið? Dæmin eru
nærtæk: Sverrir Hermannsson
gengur úr Alþingishúsinu yfir í
Landsbankann með 6 mánaða bið-
laun á bakinu að upphæð nærri
mhljón kr„ Albert Guðmundsson
hirðir þriggja mánaða biðlaun og
auk þess þingfararkaup eftirmanns
síns í einn mánuð þegar hann ger-
ist sendiherra.
Skrípaleikur
Það var átakanlegt sjónarspil
sem blasti við frá Alþingi í báðum
þessum tilfehum. Getur hugsast að
alþingismenn séu svo bhndir að sjá
ekki ranglætið sem í þessu felst?
Auðvitað sjá þeir það en kannski
geta þeir sjálfir haft not af þessu
síðar.
Þótt ekki væri annað en nafnið á
laununum sýnir það svo ekki verð-
ur um vhlst að þau skuli ekki
greiða ef viðkomandi gengur beint
inn í annað starf, hvort sem það
er hjá ríkinu eða á almennum
vinnumarkaði. Einhvern tíma var
talað hátt um að moka framsóknar-
flórinn þótt minna yrði úr fram-
kvæmdum.
Hvernig væri nú að þingmenn
allra flokka létu hendur standa
fram úr ermum á því þingi, sem
nú er að hefjast, og kæmu sér sam-
an um að moka forréttindaflórinn
og afnema þar með öh forréttmdi
svo að þeir sem staðið hafa í forrétt-
indasvaðinu eða aðrir sem hugsan-
lega kæmu til með að standa þar
þurfi ekki að velta vöngum yfir því
hve langt þeir megi ganga án þess
að verða stimplaðir?
En því miður... Þetta getur víst
ekki gerst. Þeir gáfu sér þetta sjálf-
ir eða svo gott sem. Og fram að
þessu hafa þeir ekki mátt til þess
hugsa að missa glæpinn. Ef þar
ætti að verða hugaifarsbreyting
dygði líklegast ekkert minna en
kraftaverk og þau gerast víst ekki
lengur. Og þó... hver veit... ?
Kannski tekur þjóðarsáhn sig sam-'
an í andlitinu og biður sinn guð að
taka þennan kaleik frá sér.
Aðalheiður Jónsdóttir
„Utanríkisráðherra segist hafa hugleitt
að segja af sér... - Var það ef til vill
dómgreindarskortur að hætta við að
hætta?“