Dagblaðið Vísir - DV - 06.11.1989, Qupperneq 17

I
MÁNUDAGUR 6. NÓVEMBER 1989.
17
Kaupmáttur
námslána hefur
styrkst verulega
Ungur maður, sem á sæti í stjórn
Lánasjóðs íslenskra námsmanna,
skrifar í DV á dögunum og segir
að fyrir liggi samkvæmt fjárlaga-
frumvarpi að öll fyrirheit undirrit-
aðs í lánasjóðsmálum haíi nú loks-
ins verið svikin. Greinilega er unga
manninum létt. Hann gerir sér
vonir um að lánasjóðurinn og starf-
semi hans verði nú í eitt skipti fyr-
ir öll brotin á bak aftur og að það
verði unnt að kenna undirrituðum
um það þegar upp er staðiö.
Ég verð því miður að hryggja
hinn unga mann með því að hann
á eftir að verða fyrir vonbrigðum
rétt eins og vinir hans frá í fyrra
sem þöndu sig í fjölmiðlunum um
svik undirritaðs á fyrirheitum sem
hann hefði gefið.
Hvað hefur gerst?
Frá því að núverandi ríkisstjórn
kom tU valda hafa átt sér stað tvær
raunhækkanir umfram verðlag á
lánum frá Lánasjóði íslenskra
námsmanna. Fyrirheitin, sem voru
gefin um hækkanir 1. mars og 1.
september, hafa verið efnd að fullu.
Það er viðurkennt.
Það hefur hins vegar verið erfltt
að framkvæma þessi fyrirheit.
Fyrst auðvitað vegna þess að fjár-
munir eru takmarkaðir. En í öðru
lagi vegna þess að stjórn Lánasjóðs
íslenskra námsmanna hefur allan
tímann frá því að ég kom í mennta-
málaráðuneytið taliö brýnna að
standa í styijöld við menntamála-
ráðuneytið en að sinna hagsmuna-
málum námsmanna.
Meirihluti stjómarinnar hefur
með öðrum orðum lýst sig andvíg-
KjaUarinn
Svavar Gestsson
menntamálaráðherra
an þeim hækkunum sem ákveðnar
hafa verið. Hefur orðið nauðsyn-
legt að ákveða þær hækkanir með
reglugerðarbreytingu í fyrra skipt-
ið en með sérstakri tilskipun í síð-
ara skiptið.
Það hiýtur hvert barn að sjá að
þegar um er að ræða fyrirtæki sem
veltir hátt í 4 milljörðum króna á
næsta ári er útilokað með öllu og
fráleitt að unnt sé að stjórna því
með eðlilegum hætti þegar stjóm
sjóðsins tekur stríð fram yfir frið
ef þess er nokkur kostur.
Þannig hefur stjórn sjöðsins allan
tímann bæði beint og óbeint staðið
gegn þeirri stefnu núverandi
menntamálaráðherra að bæta upp
þá skerðingu á námslánum sem
ákveðin var i tíð forvera minna í
menntamálaráðuneytinu. Það er
satt að segja undarleg staða að
þurfa að neyða stjórn Lánasjóðsins
til að taka við hækkunum en þann-
ig hefur það verið allt þetta ár.
Hæsti kaupmáttur námslána
En hveijar eru svo staðreyndirn-
ar um námslánin? Staðreyndin er
í fyrsta lagi sú að kaupmáttur
námslána hefur hækkað um liðlega
10% frá því í fyrra þegar núverandi
ríkisstjórn kom til valda. Hann er
nú hærri en hann hefur áður verið
um langt árabil. Miðað við að kaup-
máttur framfærslugrunns náms-
manna hafi verið 1001982 var kaup-
mátturinn sem hér segir:
1986, 92
1987, 89
1988, 90
„Það er satt að segja undarleg staða að
þurfa að neyða stjórn Lánasjóðsins til
að taka við hækkunum en þannig hefur
það verið allt þetta ár.“
Svavar svíkur
knmd. Það þurftt þó ICIumOui
þrýittng «f hálfu námunuuii 01
afl jrU vlí ráChrmnum of kn0«
, J>essi framkoma ráöherra hlýtur aö
teljast ámælisverö og munu náms-
mannahreyfingar, sem hafa umboö um
15.000 manna, mótmæla harkalega."
M) fór þvl i»o að Sva vu láipaCl
nttí afi Mfirátt* tkerflttigu á lán- uggandl um afi b
vífl 1tald ár. tfiku námam. \ . .
á ttg að draga lumartakjur enn þ*A »r þvt avo afi þegu Oárlaga
ráfitwm var apurtkir afiþvll Qfil
■nlfilum hvers vegna hann stcfit
ekkl vtfi gefin loáorfi vu þefi ham
mfinnum afi þafl vtrfllst vera uma
hvenu otullega þingmenn berþut
fyrtr ákveðnum málaflokkum og
hvenu atfir orö þelr láu falla. aldr
ei vlrfllat ven luegt afl treysu þvi
afl þeir séu sjálfum sér samkvæmlr
þegar þeim gefst kostur á afl hæU
um betur. AJvarlegra er að þetr
komasi iflulega upp mefl svik og
undlrterli án þess afl ffilkið i
landinu látt þafl sig nokkru skipu.
Þafi verflur afl slá I borðtð og heimu
um.W%ima
er 1M og loks (.7% I)
þrátt fyrlr afl hi
Viktor B. Kjsrtanuon
Umrædd kjallaragrein.
ág./sept. 1988, 92
febr./mars 1989, .97
sept. 1989, 103
Á síðustu misserum hefur kaup-
máttur launa farið lækkandi eins
og kunnugt er. Og á sama tíma
hefur átt sér stað samdráttur í þjóð-
artekjum um 15 þúsund milljónir
króna á verðlagi þess árs. Þessar
staðreyndir yerða menn líka að
hafa í huga. Ég fullyrði að eins og
staðan er núna er erfitt að ná um
það samstöðu á alþingi að hækka
námslánin meira að kaupmætti en
gert hefur verið á sama tíma og
kaupmáttur launa hefur farið
minnkandi.
Horfur á næsta ári
í fjárlagafrumvarpi næsta árs
eins og það hggur fyrir blasa enn-
fremur við eftirfarandi staðreynd-
ir.
1. Ráðstöfunarfé Lánasjóðs ís-
lenskra námsmanna verður 3,7
milljarðar á næsta ári. Það
hækkar um 40,6% á milli ára,
en verðlagsbreytingar sam-
kvæmt fjárlagafrumvarpi eru
taldar verða um 16%. Hækkunin
er því langt umfram verðlag
2. Framlag ríkissjóðs til Lánasjóðs
íslenskra námsmanna hækkar
frá árinu 1989 um 37%.
3. Aíborganir og vextir Lánasjóðs-
ins á næsta ári af eigin skuldum
nema 1.109 milljónum króna.
4. Byggt er á þeirri forsendu í íjár-
lagafrumvarpinu aö lánareglum
verði breytt á næsta ári og að
fram fari veruleg breyting á
skuldum lánasjóðsins sem getur
skapað sjóðnum svigrúm til þess
að breyta framfærslugrunnin-
um enn frekar en gert hefur ver-
ið á þessu ári.
Nefnd til að fara yfir málin
Ég hef nú skipað nefnd til þess
að fara yfir lánamál námsmanna á
næsta ári og á komandi árum.
Nefndin átti að vera skipuð fulltrú-
um allra flokka en Sjálfstæðis-
flokkurinn og Samtök um kvenna-
Usta neituðu að skipa mann í
nefndina.
Það er alvarlegt umhugsunarefni
þegar jafnstórt hagsmunamál er í
húfi og Lánasjóður íslenskra náms-
manna. Það er nauðsynlegt að
skapa víötæka samstöðu um lána-
sjóðinn til frambúðar. Stúdentum
og fólki við framhaldsnám mun
fjölga á næstu árum og áratugum.
Sjóðurinn stendur því frammi fyrir
miklum vanda. Þegar Sjálfstæðis-
flokkurinn hefur verið við völd
hefur hann skorið lánasjóðinn nið-
ur þrátt fyrir góðærið sem gekk
yfir meðan hann var í stjóm. - Nú
kveður við annan tón. Nú eykst
kaupmáttur námslána á samdrátt-
artímum.
Næsta verkefni er aö tryggja sjóð-
inn til lengri tíma og veija hann
og efla. Um leið verður gengið svo
frá málum að skerðingin, sem þau
Ragnhildur og Sverrir hirtu á sín-
um tíma, skili sér að fiúlu til náms-
manna.
Svavar Gestsson
Að skilja „Umbúðaþjóðfélagið“
Skáldverk og fræðirit hafa ólíkt
eðh. í því felst m.a. að ótilhýðilegt
þykir að skáld ræði opinberlega
ritdóma um verk sín. Óðra máli
gegnir um rit um þjóðfélagsmál
sem eru samin og gefin út í því
skyni að vekja umræðu. Umsagnir
um þau geta gefið höfundinum
kjörið tilefni til að skýra mál sitt
og fjalla um spurningar sem rit-
dómarikann að varpa fram.
Þess vegna ætla ég að fara hér
nokkrum orðum um það sem
Hannes Hólmsteinn Gissurarson
segir í ritdómi í DV 30. okt. sl. um
ádeiluhugvekjuna „Umbúðaþjóð-
félagið. Uppgjör og aíhjúpun. Nýr
framfaraskilningur “.
Horft framhjá efninu
Umræðan hér verður nokkuð
takmörkuð vegna þess að Hannes
Hólmsteinn ver meira rúmi til að
ræða efni sem ekki er fjallað um í
bókinni heldur en það sem í henni
stendur. T.d. fjallar hann um vanda
sem hann kallar „að stilla saman
allar einingar atvinnulífsins11 og
niðurstaðan verður „eina skyn-
samlega ráðið, sem mannkynið
hefur fundið við því, er að leyfa
millihðum að starfa“.
í „Umbúðaþjóðfélaginu" er ekki
ijallað um þetta samstillingar-
vandamál og þess ekki krafist að
milliliðum sé útrýmt þótt umræða
ritdómarans bendi til þess. Hins
vegar vík ég þar oft að óþörfum og
hæpnum milhliðum, eða umbúð-
um um mannlíf og rekstur í landi
voru, eins og ég kýs að nefna milh-
liði og fleira sem tímabært er að
skoða með gagnrýni.
KjaHarinn
Hörður Bergmann
kennari og rithöfundur
Er ekki meginbreytingin, sem er
að veröa í íslensku atvinnulífi, ein-
mitt sú aö atvinnurekendur og
stjórnvöld hafa gert sér ljósa nauð-
syn þess að fækka umbúðum í víð-
tækri merkingu þess orðs? Fækka
fiskiskipunum sem era notuð til
að sækja takmarkaðan afla, flutn-
ingaskipum sem sigla hálftóm,
verslunum sem fáir koma í, slátur-
húsum þar sem fénu fækkar,
mjólkurbúum sem skortir verk-
efni? Fækka bankastarfsmönnum,
spara auglýsingar og minnka lyfja-
skammta, svo fáein dæmi frá líð-
andi stund séu nefnd.
„Hörður leggur mikla áherslu á
það að hagvöxtur færi okkur ekki
hamingju.“ Þetta tekur Hannes
Hólmsteimi sem dæmi um gamla
tuggu í bókinni enda þótt ég taki
svo sjálfsagt mál alls ekki til sér-
stakrar skoðunar. Ef ég man rétt
kemur orðið hamingja ekki fyrir í
hókinni nema þar sem vitnað er til
Schumachers í kafla um hliðar-
verkanir tæknidýrkunar.
Kaflinn um hæpin áhrif hagvaxt-
ar beinist hins vegar að því að sýna
fram á að hann sé ekki til hagsbóta
þegar til langs tíma er litið: valdi
tímaskorti, umhverfisspjöllum,
auðlindaþurrð og grafi undan lífs-
grundvelli komandi kynslóða.
Hafi ekki þau áhrif sem Hannes
Hólmsteinn heldur fram, þ.e. „að
tækifærum okkar í lífinu fiölgar".
Ég eyði púðrinu í að sýna fram á
að svo er ekki. Hér er hins vegar
ekki tækifæri til að endurtaka ítar-
lega röksemdafærslu í „Umbúða-
þjóðfélaginu". Fljótlega innsýn má
fá með því að líta á lokaþátt hag-
vaxtarkaflans: Minni umbúðir -
meira svigrúm.
Lítið eitt um þarfir
Ritdómarinn varpar fram spurn-
ingu um það hvaðan ég hafi vitn-
eskju mína um hvað sé hollt og
hvað óhollt, hvaö séu gerviþarfir
og hvað ekki. Hér er ekki tækifæri
til að svara því í þaula og verður
að vísa til þess sem segir um það
efni í bókinni. Ég vil þó nefna eitt
auöskilið dæmi sem varpar nokkru
ljósi á málið en sleppi því hér að
ræða hlutverk ríkisins, markaðar-
ins, fyrirtækja og einstaklinga í því
sambandi. Én í frekari umræðu
gæti veriöi fróðlegt að fara nánar
í saumana á því máli.
Dæmi: Ég tel ekki vænlegt fyrir
hag og framtíð íslenskra gos-
drykkjaframleiðenda að þeir'haldi
áfram að keppa við sjálfa sig og
hver annan með 120 tegúndum. Ég
tel ekki hollt fyrir neinn að drekka
gos í stað vatns. Og ég tel ekki þörf
á því að færa alla matvælafram-
leiðslu í einnota umbúðir þótt þær
séu þægilegar. Látum þetta nægja
í bili um þarfir og gerviþarfir. Hafa
þeir sem ætlað er að búa í nánd viö
sorpböggunarstöðvar, sorp-
brennslustöðvar og urðunarstaði
skoðun á málinu?
Aftaka ritdómarans
Ég ætla ekki að rekja frekar
hvernig ritdómur Hannesar Hólm-
steins fiallar að mestu um annað
en það sem er skýrt og skoðað í
„Umbúðaþjóðfélaginu“. Einhverra
hluta vegna komast lífskjör í Hong
Kong og Taivan, „hið miöstýrða
hagkeríi austan jámtjalds", það að
„greiða atkvæði með fótunum“ og
önnur eftlrlætisumræðuefni Hann-
esar Hólmsteins þarna á dagskrá
þótt torvelt sé að greina tilefnið.
Hann lætur sér af einhveijum
ástæðum finnast fátt um þá gagn-
rýnu greiningu sem gerð er í „Um-
búðaþjóðfélaginu" á sóun og öfug-
þróun innan skóla- og heilbrigðis-
kerfisins. Ég sem átti von á að slík
gagnrýni vekti sérstaka athygli
þeirra sem hafa varið drjúgum
hluta ævistarfsins í að gagnrýna
hæpinn ríkisrekstur. Ritdómarinn
tekur ekki eftir því að ég tek undir
sjónarmið sem hann hefur kynnt
um fiskveiðistefnu og snýr þeim
gegn skoðunum mínum á orsökum
rányrkju! Slíka bhndu má að lík-
indum rekja til orða sem þessara:
„Þótt Hörður vilji ekki kannast viö
það í inngangi bókarinnar, er hann
auðvitað sósíalisti, hatursmaður
viðskiptaskipulagsins, og hikar
ekki við að fella sleggjudóma."
Það var og. Hannes Hólmsteinn
byrjar á því að setja höfundinn á
bás sem hann þykist vita allt um
og það gerir hann ólæsan á verkið.
Hann greinir ekki hvað stendur í
bókinni sem hann læst vera aö rit-
dæma og setur einfaldlega á blað
það sem hann er búinn að segja
þúsund sinnum um þann bás sem
hann byijar á að skipa höfundinum
á. Svo langt gengur ofstækið að
hann deilir á málfar í klausu sem
stendur ekki í bókinni. Ritdómur-
inn er skrifaður í aftökustíl. Spurn-
ingin er bara hveijum hann kálar.
Ég læt lesendum okkar eftir að
dæma um það.
Hörður Bergmann
„Ritdómurinn er skrifaður í aftökustíl.
Spurningin er bara hverjum hann kál-
ar.