Dagblaðið Vísir - DV - 22.05.1990, Blaðsíða 14

14
ÞRIÐJUDAGUR 22. MAÍ 1990.
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELÍAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: RÁLL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11,105 RVlK, SlMI (91 )27022 - FAX: (91)27079
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJÁLSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 1000 kr.
Verð í lausasölu virka daga 95 kr. - Helgarblað 115 kr.
Lítið fæst fyrir orkuna
Ekki var seinna vænna, að farið var að semja um
verð á raforku til fyrirhugaðs álvers Atlantals á ís-
landi. Nógu mikið er búið að tala um væntanlegt póst-
fang álversins, svo að tími er kominn til að fá botn í
það, sem meira máli skiptir, áhrif þess á þjóðarbúið.
Orkuverð til álvers Atlantals verður mjög lágt, eink-
um í upphafi. Verðið mun tengjast sveiflum á verði áls,
svo að Landsvirkjun getur hæglega lent í þeim vanda,
að greiðslur vaxta og afborgana af lánum vegna orku-
vera í tengslum við álverið verði hærri en tekjurnar.
Meira en hugsanlegt er, að hækka verði verð á raf-
magni til almennings í landinu til að gera Landsvirkjun
kleift að standa við skuldbindingar sínar út af orkufram-
kvæmdum vegna álversins. Svo lágt er gjaldið frá Atl-
antal, að áhættusvigrúmið er lítið sem ekki neitt.
Allt getur þó farið vel að lokum, þótt það taki lengri
tíma en vonað hafði verið og eðlilegt má teljast. Ein-
hvern tíma á næstu öld má reikna með, að orkuverin
afskrifist og geti farið að mala eigendum sínum gull.
En margir áratugir geta liðið, áður en það gerist.
Við erum að ganga frá samningum um að selja orku
frá ódýrustu orkuverum, sem hægt er að reisa hér á
landi. Ef við semjum við Atlantal um, að það greiði
kostnaðarverð eða tæplega það fyrir þessa orku, getum
við ekki selt orkuna neinum öðrum aðila um leið.
Ef við semjum við Atlantal, getum við ekki selt okkar
hagkvæmustu orku um sæstreng til Bretlandseyja. Samt
er hugsanlegt, að það sé miklu hagkvæmari kostur, sem
gefi nokkrum sinnum hærra orkuverð en nokkurt álver
getur greitt, 100 mills í staðinn fyrir 20 mills.
Tæknin er komin á það stig, að hægt er að leggja
sæstrenginn, ef ákveðið verður að gera það. Það verður
dýrt, sennilega jafndýrt og að reisa orkuverin sjálf, en
getur samt orðið ævintýralegt gróðafyrirtæki upp á tugi
milljarða á ári hverju, vegna hins háa orkuverðs.
Orkuvandi Bretlandseyja og meginlands Evrópu mun
fara vaxandi. Það stafar annars vegar af, að olía mun
hækka mikið í verði, þegar til langs tíma er htið. Og
hins vegar stafar það af, að kjarnorkuver eru hættu-
legri en talið var og mun óvinsælli en þau hafa verið.
Af þessum ástæðum má búast við, að verð á orku
um sæstreng frá íslandi geti haldizt hátt og jafnvel
hækkað töluvert eftir því sem tímar líða fram. Hins
vegar er afar lítið svigrúm í verði á orku til nýs álvers
á íslandi. Sæstrengur gæti verið áhtlegri en álver.
Á þessari röksemdafærslu er sá hængur, að samning-
ur um álver er langt kominn, en ekki er farið enn að
ræða neitt að gagni um sæstreng. Því er unnt að segja,
að betra sé að hafa lélegan samning í húsi en góðan úti
í skógi. Þannig tala menn, ef þeim hggur lífið á.
Og okkur liggur þessi lifandis ósköp á. Landsvirkjun
lá svo mikið á, að hún sendi í fyrrahaust vinnuskúra
th Búrfehs th að vera búin að því fyrir vorið. Iðnaðarráð-
herra liggur mikið á, af því að hann vill hafa athafna-
sveiflu í þjóðfélaginu rétt fyrir næstu þingkosningar.
Svo mikið hggur okkur á, að sveitarfélög í þremur
landshornum eru komin í hörkusamkeppni um, hvert
þeirra eigi að fá álver í hlaðvarpann. Akaft er slegizt
um, hver eigi að fá þensluna í sinn garð, en ekki minnzt
einu orði á, hvort álverið sé þjóðinni hagkvæmt.
Þegar menn ákveða fyrirfram að fá nammið sitt, hvað
sem það kostar, eru ekki nokkrar hkur á, að við höfum
frambærhega samningaðstöðu um það, sem máh skiptir.
Jónas Kristjánsson
„Mörg dæmi eru um að sveitarfélög hafi hlunnfarið fólk við fasteignakaup“, - segir greinarhöfundur.
Varasöm
viðskipti
Einstaklingar verða að gæta sín
þegar þeir selja sveitarfélögum
fasteignir. Þeir eiga ekki að reiða
sig á fullyrðingar forráðamanna
þeirra um verðmæti eignanna.
Vafasamt er að leggja traust sitt á
ráðamenn því eftirmenn þeirra
geta reynst óáreiðanlegir. Seljend-
ur eiga sjálfir að leita sér ráðgjafar
og gæta þess að hafa trygg veð fyr-
ir lánum. Mörg dæmi eru um að
sveitarfélög hafi hlunnfarið fólk
viö fasteignakaup.
Fasteignakaup sveitarfélaga
Sveijarfélög þurfa af ýmsum
ástæöum að kaupa fasteignir. Oft
eru kaupin af skipulagsástæðum.
Fjarlægja þarf gömul hús eða
kaupa lönd undir nýbygginga-
hverfi. Einnig vilja sveitarfélög
komast yfir réttindi eins og mal-
arnám eða vatnsréttindi. Fasteign-
irnar eru ósjaldan í eigu aldraðs
fólks eða fjölskyldna sem eru flutt-
ar úr sveitarfélaginu.
Öðru hverju flytja fiölmiðlar frá-
sagnir af fasteignakaupum sveitar-
félaga. Það þykir helst fréttnæmt
þegar kaupverð er hátt. Hitt er þó
algengara að sveitarfélögin kaupi
eignir fyrir verð sem er langt undir
markaðsverði.
Eigendur hlunnfarnir
Þess eru dæmi að forsvarsmenn
sveitarfélaga og seljendur geri sér
ranga mynd af verðmæti eigna og
þær seljist undir raunvirði. Hitt
þekkist þó einnig að forráðamenn
hafi hlunnfarið fólk sem ekki gerði
sér grein fyrir verðmæti eigna
sinna. Aldrað fólk reiknar með því
aö sveitarfélagið komi fram af
sanngirni.
Fólk, sem flutt hefur af staðnum,
hefur sjaldan góða vitneskju um
verðmæti eigna sinna. Dæmi eru
um að sveitarfélögin gangi á lagið
og kaupi eignirnar langt undir
raunvirði. Til dæmis má nefna að
sveitarfélag keypti jörð af öldruð-
um hjónum í nágrenni þéttbýhs-
staðar fyrir mörgum árum. Sölu-
verðiö miðaðist við brunabótamat
húsa á jörðinni. Helmingur var
greiddur á einu ári en eftirstöðvar
með skuldabréfi á 10 árum. Skulda-
bréfið var óverðtryggt og vaxta-
laust og nánast verðlaust á þeim
tíma sem kaupin fóru fram. Þá var
óraunhæft að miða kaupverðið við
brunabótamat. Útihús voru ekki
metin og matið tekur hvorki til
ræktunar eða landsverðs.
Viðskiptasjónarmið ein-
göngu?
Nú eru tímar harðrar viðskipta-
stefnu. Mörgum finnst eðlilegt aö
sveitarfélög geri góð fasteignakaup
þegar færi gefst. Hins vegar verður
að gera strangari siðferðiskröfur til
kjörinna fulltrúa en einstaklinga
KjaLarinn
Stefán Ingólfsson
verkfræðingur
og stjórnenda fyrirtækja. Þeir
mega ekki hlunnfara fólkið sem
með atkvæði sínu hefur veitt þeim
umboð til að stjórna sveitarfélag-
inu. Undanfarið hefur færst í vöxt
að sveitarstjórar líti á sig sem fiár-
málalega framkvæmdastjóra.
Kjörnir fulltrúar í sveitarstjóm-
um veita þeim oft of lítið aðhald.
Margir eru aðfluttir og kynnast
fáum heimamönnum. Þegar sveit-
arstjórnir fela þeim að kaupa eign-
ir hættir þeim til að stjómast af
hreinum peningasjónarmiðum.
Gömlu einstæðu fólki er hætt í slík-
um viðskiptum. Ófá sveitarfélög
hafa nýtt sér vanþekkingu og
traust eldra fólks til að komast yfir
eignir fyrir verð sem er langt undir
sannvirði.
Gagnkvæmt traust
Sveitarfélög geta gert kaup við
eigendur fasteigna sem eru báðum
hagstæð. Til þess þarf aö ríkja
gagnkvæmt traust. Til dæmis má
nefna eftirfarandi dæmi um aldr-
aðan mann, sem seldi sveitarfélagi
eign sína, sem var íbúðarhús á all-
stóm byggingarlandi. Sveitarfélag-
ið greiddi með verðtryggðu skulda-
bréfi án útborgunar. A þeim tíma
var venja að greiða meirihluta
söluverðs í peningum. Skuldabréf-
iö tók ekki veð í hinni seldu eign
eins og venja er heldur var um
sjálfskuldarábyrgð að ræða.
Þessi kaup vom báðum hagstæð.
Sveitarfélagið þurfti ekki að afla
lána til kaupanna og gat strax skipt
landinu upp I byggingarlóðir.
Gamh maöurinn fékk verðtryggðar
greiðslur sér til framfæris. For-
senda fyrir þessum viðskiptum var
gagnkvæmt traust sem ríkti á milli
sveitarstjórans, sem var heima-
maður, og fasteignaeigandans.
Vantraust
Framhald málsins sýnir hins veg-
ar hvað gerist þegar traustið rofn-
ar. Aldraði maðurinn, sem áður
var nefndur, fékk fyrstu árin skil-
vísar greiðslur af skuldabréfinu.
Þá gerðist ungur, framagjarn að-
komumaður sveitarstjóri. Hann
leit á skuldina eins og venjulega
viðskiptaskuld.
Háaldrað fólk á erfitt með að
sinna sínum málum, ekki síst fiár-
málum. Gamli maðurinn átti við
vanheilsu að stríða og var illa i
stakk búinn til að gera harðar inn-
heimtuaðgerðir. Sveitarstjórinn
gekk á lagið og lét undir höfuð
leggjast að greiða af skuldabréfinu.
Það skipti hann engu að einhver
ókunnugur öldungur þyrfti af-
borganirnar sér til lífsviðurværis.
Greitt var af skuldinni eftir hentug-
leikum mörgum mánuðum eftir
gjalddaga.
Við lát gamla mannsins voru
margir mánuðir liðnir frá síðasta
gjalddaga án þess að greitt hefði
verið. Þetta mál hafði þó ekki áhrif
á frama sveitarstjórans. Hann er
nú í forsvari fyrir stærra sveitarfé-
lagi.
Gætið ykkar
Eigendur fasteigna verða að sýna
aðgæslu í viðskiptum viö sveitarfé-
lög. Þeir verða sjálfir að afla sér
upplýsinga um raunvirði eigna
sem falast er eftir en mega ekki
reiða sig á fullyrðingar forráða-
manna sveitarfélagsins.
Eins orkar notkun opinberra
matsfiárhæða tvímælis þegar eign-
ir eru seldar. Ekki síst þegar land
og réttindi koma við sögu. Dæmið
af gamla manninum sýnir einnig
að vafasamt er að leggja traust sitt
á þá sem ráða málum þegar samið
er. Þó að þeir séu ábyggilegir er
ekki vissa fyrir því að eftirmenn
þeirra séu jafn áreiðanlegir. Þess
vegna þurfa seljendur að fá trygg
veð fyrir lánum sínum.
Stefan Ingólfsson
„Ófá sveitarfélög hafa nýtt sér van-
þekkingu og traust eldra fólks til að
komast yfir eignir fyrir verð sem er
langt undir sannvirði.“