Dagblaðið Vísir - DV - 06.07.1990, Blaðsíða 14

14
FÖSTUDAGUR 6. JÚLÍ 1990.
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11,105 RVlK.SIMI (91 )27022- FAX: (91)27079
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJALSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Askriftarverð á mánuði 1000 kr.
Verð I lausasölu virka daga 95 kr. - Helgarblað 115 kr.
Hafskipsmenn sýknaðir
Dómur hefur gengið í undirrétti í Hafskipsmálum.
Af þeim sautján einstaklingum, sem ákærðir voru fyrir
meint misferli í málefnum Hafskips og Útvegsbankans,
hefur sakadómur Reykjavíkur sýknað fjórtán. Þrír voru
fundnir sekir fyrir minni háttar afglöp en í öllum megin-
atriðum hafnaði sakadómur þeim sakargiftum sem
bornar voru á hina ákærðu.
Hér er að vísu um undirréttardóm að ræða og máhð
á væntanlega eftir að ganga til Hæstaréttar. En engu
að síður er dómsniðurstaðan mikill sigur fyrir sak-
borninga og að sama skapi áfall fyrir ákæruvaldið. Ekki
síst í ljósi forsögu málsins.
Fá mál hafa vakið jafnmikla athygli og þetta Hafskips-
mál. Frá fyrstu tíð hefur það verið dramatískt og póh-
tískt. í upphafi voru málefni Hafskips blásin upp í hálf-
gerðum galdraöfsóknum og fóru þar fyrir stjórnmála-
menn og rannsóknarblaðamenn sem þóttust sjá svik og
spilhngu í hverju skúmaskoti þessa fyrirtækis. Einkum
áttu forsvarsmenn Hafskips að hafa gabbað bankastjórn
Útvegsbankans, makað sinn eigin krók og misnotað
póhtíska aðstöðu sína th fyrirgreiðslú og framdráttar á
kostnað almennings. Sjö einstakhngar, tengdir Hafskip,
voru hnepptir í gæsluvarðhald í margar vikur og um-
fangsmikil rannsókn var sett í gang á skjölum, bókhaldi
og samskiptum Hafskips við Útvegsbankann. Var ekki
annað að skhja en hér væru stórglæpamenn á ferð sem
áttu skihð hina verstu meðferð.
í skugga umræðunnar og umtalsins magnaðist al-
menningsáhtið gegn Hafskip og gjaldþrot þess var talið
eitt mesta íjármálahneyksh aldarinnar og var þá ekki
hlíft æru eins eða neins sem fyrirtækinu tengdist. Eng-
inn griður var gefmn th endurreisnar fyrirtækisins,
eignir seldar fyrir shkk og á endanum var gefin út ákæra
á bankastjóra og lögfræðmga Útvegsbankans tU við-
bótar við forsvarsmenn Hafskips. Engum skyldi hlíft.
Offorsið var svo mikið að saksóknari sást ekki fyrir
og hann lét það ekki aftra sér frá málshöfðun, þótt aug-
ljósir ágaUar væm á málsmeðferð hans og tengslum við
máhð að því leyti að ríkissaksóknari hafði áður stjórnað
rannsókninni sem rannsóknarlögreglustjóri og bróðir
hans sat í bankaráði Útvegsbankans. Þessar yfirsjónir
saksóknara kostuðu endumpptöku málsins með öllum
þeim töfum, óþægindum og kostnaði sem því fylgdi.
Sérstakur saksóknari var skipaður til að rannsaka
máhð upp á nýtt og gefa út 'nýjar ákærur.
Nú em að minnsta kosti fimm ár hðin síðan Hafskips-
máhð hófst. MálatUbúnaðurinn aUur hefur verið eins-
dæmi en gjaldþrot Hafskips er ekki neitt einsdæmi og
jafnvel spurning um það hvort fyrirtækið hafi yfirleitt
verið gjaldþrota og hvort ekki hefði mátt bjarga þvi frá
falli ef æsingur og ofsóknir hefðu ekki komið í veg fyr-
ir yfirvegaðar aðgerðir. Vera má að gjaldþrot Hafskips
hafi þótt stórt á sínum tíma, en á þeim fimm árum, sem
hðin em, hafa stærri og alvarlegri skellir átt sér stað
sem nú þykja ekki tUtökumál.
Dómur sakadóms er sigur fyrir réttlætið, sigur fyrir
réttarkerfið. Það kennir okkur enn einu sinni að allir
em saklausir þar til þeir em fundnir sekir. Það segir
okkur að emstaklingar eiga vörn í dómskerfinu, enda
þótt almenningur, stjómmálamenn og Qölmiðlar hafi
þá fyrir rangri sök með sleggjudómum og galdraofsókn-
um. Æra hinna ákærðu hefur verið hreinsuð. Dómurinn
hefur verið kveðinn upp.
EUert B. Schram
Lýðræði og
flokksræði
Enda þótt Mikhail Gorbatsjov hafi
verið við völd í Sovétríkjunum í
full flmm ár og gjörbylt á þeim tíma
sovésku samfélagi, hefur komm-
únistaflokkurinn sjálfur, sem hann
var valinn til að veita forstöðu, á
engan hátt breytt sjálfum sér á
þeim tíma.
Það er fyrst nú á yfirstandandi
flokksþingi, sem breytingar sem
endurspegla þjóðfélagsþróunina í
Sovétríkjunum verða gerðar. Þær
breytingar munu umbylta komm-
únistaflokknum og hann verður
eftir í allt annarri mynd en hingað
til þrátt fyrir tilraunir íhalds-
manna til að halda öllu óbreyttu.
Það er í flokknum, eða öllu heldur
hluta flokksins, sem andstaðan
gegn umbótastefnu Gorbatsjovs er
sterkust og það er líka í flokknum
sem stuðningur við perestrojku er
sterkastur.
Það er óvíst að andstæðar fylk-
ingar rúmist lengur í sama flokki,
það eru sterkar líkur til að flokkur-
inn klofni og þeir sem lengst vilja
ganga sjái sig tilneydda til að starfa
á öðrum vettvangi því að flokkur-
inn sem stofnun er orðinn helsti
þröskuldur í vegi raunverulegra
lýðræðisumbóta í Sovétríkjunum.
Vinstri menn til hægri
Frá því síðasta flokksþing var
haldið, árið 1986, hefur kommún-
istaflokkurinn afsalað sér stjómar-
skrárbundnum einkarétti á völd-
um og tugir smáflokka hafa verið
stofnaðir. Einstakir kommúnista-
flokkar, eða öllu heldur útibú sov-
éska flokksins í einstökum lýðveld-
um, hafa sagt sig úr lögum við
móöurflokkinn, svo sem kommún-
istaflokkar allra Eystrasaltsríkj-
anna þriggja.
Þessi ólga hefur haft mikil áhrif
í móðurflokknum þar sem nú eru
gagnstæðir straumar. Það eru
íhaldsmenn, þeir sem oft erú kall-
aðir harðlínumenn eða hægri
menn, sem hafa undirtökin í
flokknum, vinstri menn, sem í vest-
rænum skilningi eru til hægri, eru
í minnihluta. - Á milh þessara póla
er allur íjöldinn, sem vill umbætur,
en er ekki endilega reiðubúinn til
að yfirgefa flokkinn ef sjónarmið
þeirra verða ekki ofan á.
Harðlínumenn
Harðlínumenn svokallaðir eru
þeir sem kalla sig Marxískan vett-
vang og krefjast þess að lenínísk
grundvaharatriði um strangan
flokksaga og alræði flokksins yfir
ríkisstjóm, ráöuneytum, verk-
smiðjum og öllum þáttum daglegs
lífs verði fylgt strangt eftir. Þeir
vilja síður en svo að kommúnista-
flokkurinn verði aðeins einn af
mörgum flokkum, hann á að verða
ahsráðandi. Æðsta ráðið, eða þing-
ið, á að vera valdalaust að kaha.
Úr þessari átt kemur sterkasta and-
staðan við Gorbatsjov því að það
er einmitt alræði flokksins sem
stendur umbótum í Sovétríkjunum
fyrir þrifum meira en nokkuð ann-
að. En þessi armur flokksins, með
mestan hluta skrifræðisveldisins
innan sinna vébanda, er lang-
áhrifamestur allra flokksstofnana
í Sovétríkjunum enda þótt hann
komi ekki fram á öllum sviðum
sem skipulegt flokksbrot. Þekktasti
talsmaður þessara sjónarmiða er
Jeyor Lítgatsjov, og þessi hluti
flokksins á flesta fuhtrúa á flokks-
þinginu í Moskvu, eða um 44 pró-
sent. Margir úr þessum armi tala
um nauðsyn úrbóta og segjast
styðja perestrojku en þær umbæt-
ur eiga að vera innan núverandi
kerfis, kerfinu sjálfu á ekki að
breyta.
Flokkabandalag
Andstæð fylking róttækra um-
Kjallariim
Gunnar Eyþórsson
fréttamaður
Mikhail Gorbatsjov, forseti Sovét-
ríkjanna. - „Ekki vilji fyrir því að
fella hann á þessu þingi, en staða
hans er veikari en fyrr,“ segir m.a.
í greininni.
bótasinna kahar sig Lýðræðislegan
vettvang og þeir menn vhja breyta
flokknum i venjulegan stjómmála-
flokk sem berst fyrir sínum sjónar-
miðum á fundum æðsta ráðsins
eins og hver annar stjórnmála-
flokkur í lýðræðisríki. Forystu-
menn þessa arms kommúnista-
flokksins vilja að flokkurinn afsali
sér öhum sérréttindum og völdum
utan þings, svo sem yfirráðum yfir
flokksdeildum í KGB, innanríkis-
ráðuneytinu og hernum. Og í stað
þess að kommúnistaflokkurinn sé
einn flokkur ahra Sovétríkjanna
með útibú í lýðveldunum, eigi hann
að verða flokkabandalag sjálf-
stæðra flokka í lýðveldunum.
Þessi sjónarmið eiga miklu fylgi
að fagna í Eystrasaltsríkjunum og
einnig í Moskvu og Leningrad og
meðal formælenda þeirra er Júrí
Prokofíéf, leiðtogi kommúnista í
Moskvu.
Jeltsín og Lígatsjov
Það er fullvíst, vegna þess að
harðlínumenn eru í meirihluta á
flokksþinginu, að stefna Lýðræðis-
legs vettvangs veröur ekki ofan á
sem stefna flokksins. Þar af leiðir
að miklar líkur eru á að þessi hluti
flokksins, sem er í rauninni sósíal-
demókratar, segi skihð við komm-
únistaflokkinn. Þar með er ekki
sagt aö umbætur á vettvangi
kommúnistaflokksins séu úr sög-
unni. Lýðræðislegur vettvangur
hefur aðeins 140 fuhtrúa af 4700 á
flokksþinginu en þeir eiga mikinn
fjölda bandamanna.
Tahð er að um þriðjungur allra
flokksmanna kommúnistaflokks-
ins, sem í eru um 18 milljónir
manna, sé hahur undir sjónarmið
Lýðræðislegs vettvangs en sé ekki
endilega reiðubúinn til að kljúfa
flokkinn þeirra vegna. Meðal þess-
ara umbótasinna eru fræg nöfn svo
sem Boris Jeltsín, forseti Rúss-
lands, og Gavril Popov, borgar-
stjóri í Moskvu. Þetta er sá hluti
kommúnistaflokksins sem Gor-
batsjov verður að höfða th ef hann
ætlar sér að eiga meirihlutastuðn-
ing í valdastofnunum flokksins.
Nú eru allar horfur á að þaö mis-
takist. Lígatsjov og harðlínumenn
eiga flesta fuhtrúa á flokksþinginu
og talið er víst að það verði hans
menn sem fái meirihluta í mið-
stjóm. Þá er útht fyrir aö staða
Gorbatsjovs verði veikari eftir
flokksþingið en fyrir það.
Hugsanlegt er talið að kommún-
istaflokkurinn klofni upp úr þess-
um landsfundi og harðlínumenn
verði allsráðandi í langstærsta
hluta hans. Lýðræðislegur vett-
vangur verði að sósíalistaflokki,
sem starfi í samvinnu við suma af
nýju flokkunum sem upp hafa
sprottið, og í framtíðinni komi til
flokkabandalag andkommúnískra
flokka. En að því er engan veginn
komið.
Flokksræði
Þótt Gorbatsjov missi völd innan
flokksins hefur hann stöðugt unnið
að því aö efla stjóm landsins á lýð-
ræðislegum gmndvehi, utan
flokksins. Hann er forseti, með
meiri völd en nokkur fyrri forseti,
og sem slíkur getur hann miklu
komið th leiðar. Hann hefur stefnt
að því að draga úr stjórn flokksins
á landsmálum og koma á lýðræðis-
legum stjórnarháttum.
Sú lýðræðisbylting í Sovétríkjun-
um sem hann hefur sjálfur komið
á er nú að grafa undan völdum
hans. Andstæðingar hans em í
meirihluta í valdastofnunum
flokksins en fylgismenn hans em í
fararbroddi í umbótastarfi hinna
einstöku lýðvelda. Þá kemur það
Gorbatsjov í koll að hafa ekki látið
kjósa sig í lýðræðislegum kosning-
um til forseta. Ef svo væri stæði
hann með pálmann í höndunum.
En völd hans byggjast á kommúni-
staflokknum og þar á hann sterk-
ari andstæðinga en nokkru sinni
fyrr. Hann verður að tryggja völd
sín með því að höfða til fyrrum
andstæðinga sinna, svo sem Jelts-
íns, og jafnframt reyna að friða
fylgismenn Lígatsjovs. Haim verð-
ur að hafa stuðning beggja.
Það virðist ekki vhji fyrir því
meðal flokksmanna að feha Gor-
batsjov á þessu þingi en hitt er ljóst
að staða hans er veikari en fyrr.
Það var flokkurinn sem skapaði
Gorbatsjov, hann á ekki um annað
að velja en fara að vhja flokksins
og þaö em harðlínumenn sem hafa
nú styrkt stöðu sína.
Gunnar Eyþórsson
„Það var flokkurinn sem skapaði Gor-
batsjov, hann á ekki um annað að velja
en fara að vilja flokksins, og það eru
harðlínumenn sem hafa nú styrkt
stöðu sína.“