Dagblaðið Vísir - DV - 21.08.1990, Blaðsíða 24

>4
ÞRIÐJUDAGUR 21. ÁGÚST 1990.
Smáauglýsingar
Ford Econoline ’85, 6,9 1 dísil, innrétt-
aður ferðabíll með öllum hugsanleg-
um búnaði, sérlega glæsilegur. Uppl.
í síma 91-624945 eftir kl. 17.
■ Ymislegt
Ágústtllboð. 10 tíma kort sem gildir í
15 daga kostar 2300. 10 tíma kort sem
gildir í 1 mán. kostar 2700. Ath. kortið
gildir aðeins fyrir einn. Tahiti sólbað-
stofa, Nóatúni 17, s. 21116.
Offramleiðsla í landbúnaði, hátt
verð á landbúnaðarafurðum, niö-
urgreiðslur og útflutningsbætur,
að ekki sé minnst á framleiðslu-
kvóta, eru í hugum margra rakin
sönnun fyrir þeim ógöngum sem
stjórnvöld hafa ratað i með land-
búnaðarstefnu sinni. Ekki aðeins
hér á landi heldur í flestum ríkjum
hins vestræna heims. Eitt stærsta
vandamál samtímans, er algengt
viðkvæöi. Enn ein hringavitleysan
í úreltu millifærslukerfi sem bænd-
ur einir hagnast á. Neytendur, að
ekki sé minnst á skattgreiðendur,
sitja hins vegar eftir með sárt enn-
ir! Eða hvað?
„Margar búvörur eru mjög viðkvæmar og henta illa til langflutninga" ,
segir greinarhöfundur.
Sitthvað er landbún-
aður og landbúnaður
Það er ekki að furða þótt ýmsir
spyrji sig hvað valdi þessari vit-
leysu. Á Vesturlöndum eru bændur
ekki nema brot af vinnuaflinu, eða
u.þ.b. 2 til 7%, háð því hvaða land
á í hlut. Evrópubandalagið greiöir
til þessara örfáu prósenta að mati
sérfræðinga árlega um 100 millj-
arða dala í niðurgreiðslur og út-
flutningsbætur. Þetta fjárfreka
kerfi EB er aðildaríkjum banda-
lagsins það dýrmætt að viðræður
innan Álþjóða tollabandalagsins,
GATT, um allsherjar afnám hafta
á viöskiptum með landbúnaðar-
vörur virðast vera að renna út í
sandinn. Er nema von að tals-
mönnum aukinnar markaðsvæð-
ingar í landbúnaði verði starsýnt á
tregðu ráðamanna þegar m.a.s.
austurblokkin svokallaða hefur
dæmt miðstýringu og ríkisbúskap
sem vonlaus-hagstjórnartæki.
Vandamálið virðist auðvelt úr-
lausnar og hafa Svíar að sumra
mati sýnt gott fordæmi: Þeir hafa
ákveðiö að fella niður útflutnings-
bætur og niðurgreiðslur í áfóngum
og ætla enn fremur að afnema
framleiðslukvóta. Samfara þessu
greiðir sænska ríkisvaldiö bænd-
um beint ákveðnar bætur til að
þeir svari ekki verðfalli á land-
búnaðarvörum með aukinni fram-
leiðslu. Að auki styrkir ríkið þá
annaöhvort til aö hætta eða breyta
framleiöslunni. Svíar áætla aö
kerfisbreytingin kosti ríkiskass-
ann 13,6 milljarða sænskra króna.
Bændum fækkar eitthvað en það
hefur minni kostnað í fór með sér
fyrir ríkiskassann en gamla kerfið
hafði.
Forsendur landbúnaðar-
stefnu Evrópubandalagsins
Þetta virðist ekki vera sérlega
flókið. Vandinn er bara sá að Svíar
eru ekki að búa í haginn fyrir
frjálsan innflutning á landbúnað-
arvörum eins og halda mætti við
fyrstu sýn. Þeir eru því síður að
losa sig við vandann með því að
leggja landbúnað niöur í áfóngum.
Segja má að sérstakir „umhverfis-
bændur“ séu komnir til skjalanna
í Svíþjóð. Þá nýtur sænskur land-
búnaður áfram innflutningsvernd-
ar, m.a. á þeim forsendum að frjáls
innflutningur brjóti í bága við þá
stefnu sem Svíar hafa markað sér
í hollustu- og neytendavemd.
Landbúnaðarstefna Svía er því
þrátt fyrir kerfisbreytingar í meg-
inatriðum sú hin sama og er ríkj-
andi innan EB og annars staöar á
Norðurlöndum. En á hvaða for-
sendum hvíhr þessi dýrmæta land-
búnaðarstefna EB og af hverju hafa
til dæmis Vestur-Þjóðveijar varið
hana allt hvað af tekur að undan-
fornu? Til að fá skynsamiegt svar
við þeirri spurningu verður að hta
aðeins á sögu „offramleiðslunnar”.
Með mikihi einíoldun má segja
að með aukinni tæknivæðingu,
auknum kaupmætti almennings,
bættum samgöngum og stöðugri
fólksfjölgun í heiminum á þessari
öld hafi viðhorf manna breyst til
landbúnaðarins. Áður fyrr var
„landbúnaður einfaldlega bara
Kjallarinn
Guðbjörn Árnason
hagfræðingur
Stéttarsambands bænda
landbúnaöur", þ.e.a.s. stefnt var að
því að fuhnægja matvælaþörf inn-
anlands eftir fóngum enda mat-
vælaöryggi hverri þjóð mikilvægt
mál.
Með bættum framleiðsluaðferð-
um eygðu ráðamenn enn fremur
von um auknar gjaldeyristekjur
auk þess sem aukin landbúnaðar-
framleiðsla var talin góð fyrir iðn-
aðinn og ýmsar úrvinnslu- og þjón-
ustugreinar. Aukin landbúnaðar-
framleiðsla var því htin jákvæðum
augum sem arðvænleg framtíöar-
fjárfesting og oftar en ekki nutu
bændur af þessum sökum opinbers
stuðnings th uppbyggingar. Til
marks um þaö hve landbúnaðar-
framleiösla hefur verið talin hverju
landi mikhvæg þá hefur GATT-
samkomulagið, sem gert var árið
1947 um tolla og milhríkjaviðskipti,
fram th þessa ekki náð til land-
búnaðarvara.
Til að gera langa sögu stutta tókst
iðnríkjunum að fylgja framtíðará-
formum sínum eftir í landbúnaðar-
málum og gott betur. Hin svokall-
aða offramleiðsla varð aö stað-
reynd með þeim afleiðingum sem
blasa við í dag. Samfara þessu virð-
ist afstaða landa til landbúnaöarins
hafa þróast á mismunandi hátt.
Sérhæfðar landbúnaðarþjóðir á
borð við Ný-Sjálendinga, Ástralíu-
menn og Árgentínumenn endur-
skilgreindu fyrir nokkrum árum
landbúnaðarstefnu sína og skipa
nú landbúnaðinum að mörgu leyti
á bekk með öðrum samkeppnisat-
vinnuvegum.
í samræmi viö það afnámu þær
m.a. niðurgreiðslur og útflutnings-
bætur og markaðsvæddu land-
búnað. Þjóðir innan EB og Norð-
urlöndin hta á hinn bóginn öðru-
vísi á málin. Þar tengjast land-
búnaðarmálin stefnumörkun
þeirra á fleiri sviðum. Má þar nefna
sem dæmi byggöastefnu, umhverf-
isvernd, hollustu- og neytenda-
vernd auk matvælaöryggis. Af
þessum sökum eru kerfisbreyting-
ar Svía í anda landbúnaðarstefnu
EB. Stór hluti þeirra fjármuna sem
ríkisvaldið leggur fram miðar að
því að draga úr umframframleiðsl-
unni án þess að hnika við þessu
fjölþætta hlutverki sem landbún-
aðurinn gerir.
Landbúnaóur talinn gegna
fjölþættu hlutverki
Það má orða þetta sem svo aö í
EB og á Norðurlöndunum sé land-
búnaður „ekki bara landbúnaður"
í ströngustu merkingu þess orðs.
Offramleiðslan hefur m.ö.o. á sér
fleiri en einn flöt. Tengsl land-
búnaðarins og byggðastefnu eru
líklega augljós í augum flestra en
hvernig tengja menn saman á rök-
rænan hátt landbúnað og hollustu
og neytendavernd? Hér á eftir verð-
ur reynt að varpa ljósi á hvað vak-
ir fyrir talsmönnum Evrópubanda-
lagsins og Norðurlandanna:
Með bættum samgöngum hafa
sjúkdómsvarnir orðið sífellt erf-
iðari viðureignar. Samfara því hef-
ur lyfjagjöf og bólusetning aukist
mjög í landbúnaði sem þykir í
mörgum tilvikum óæskileg ef ekki
beinlínis hættuleg neytendum.
Sem dæmi má nefna að hér á landi
eru í ghdi strangar reglur um lyfja-
gjöf og bólusetningu eldisdýra. Ótt-
ast er að óheft milliríkjaviðskipti
geti haft ófyrirséðar afleiðingar
hvað þetta atriði snertir.
Umhverfisvernd er mikið hita-
mál í Vestur-Evrópu. Nútíma tækni
í landbúnaði getur haft ýmis nátt-
úruspjöll í för með sér einkum ef
óheft samkeppni ríkir í landbúnað-
inum. Við slíkar aðstæður veröa
bændur að reka landbúnaðinn með
hámarksafköstum og er mikh
hætta á að notkun tilbúins áburðar
stóraukist samfara aukinni lyfja-
gjöf og bólusetningu. Grunn-
vatnsmengun af völdum tilbúins
áburðar er, svo dæmi séu nefnd,
orðin að miklu vandamáli í þróuð-
ustu landbúnaðarlöndum Evrópu.
Þá hefur umræða um svonefnt
sveitalandslag eða menningar-
landslag vaxið á undanförnum
árum. Vestur-Þjóðveijar telja til að
mynda aö með fækkun bænda legg-
ist stór landsvæöi í eyði og órækt,
og sveitin hætti af þeim sökum að
vera borgarbúum sú kærkomna
afþreying sem hún hefur verið
þeim th þessa. Landbúnaðurinn
hafi því það hlutverk með höndum
að viðhalda landinu og stööu þess
gagnvart þéttbýlinu. Segja má aö
þetta sé fjölþættari byggðastefna
en þekkist enn sem komið er hér á
landi.
Hollur matur á ekki
að vera lúxusvara
Hollustu- og neytendavernd er
einnig málaflokkur sem verður æ
fyrirferðarmeiri á Vesturlöndum.
Neytendur eru farnir að gera meiri
kröfur til matvælaframleiðenda
um hollustu fæðunnar með þeim
afleiðingum að fjöldaframleidd
matvara er oftar en ekki litin horn-
auga. Taldar eru mikiar líkur á því
að markaðsvæðing í landbúnaði
geti haft í för með sér að hollur og
góður matur verði rándýr lúxus-
vara sem aðeins hinir efnameiri
geti leyft sér að kaupa á meðan
tekjulægri hópar verði að láta sér
lakari matvöru nægja.
Hvað snertir gæðaeftirlit með
matvöru þá er víða á Vesturlöndum
strangt innflutningseftirlit með
matvælum. Innflytjendur verða að
geta sýnt fram á að varan innihaldi
ekki skaðleg efni áður en innflutn-
ingsleyfi fæst og það ekki að
ástæöulausu. Margir kannast við
fregnir utan úr heimi af hörmuleg-
um afleiðingum þess þegar
skemmd matvara hefur náð borð-
um neytenda.
Margar búvörur eru mjög við-
kvæmar og henta illa th langflutn-
ina en það sem mest er um vert þá
eru reglur um notkun eiturefna og
hormóna, svo dæmi séu nefnd,
mjög ólíkar landa á mihi. Það sem
leyft er í einu landi er tahð skað-
legt í öðrum. Deilur Bandaríkja-
manna og Evrópubandalagsins um
hormóna í kjöti eru nærtækt dæmi
í þessu sambandi. Evrópubanda-
lagið og Norðurlöndin hafa bent á
að ein af frumforsendum óheftra
milliríkjaviðskipta sé samræming
á reglum um hollustu- og neytenda-
vernd.
Hvað telst þjóðhagslega
hagkvæmur landbúnaður?
Deilur um landbúnaðarmál snú-
ast öðru fremur um það hvort land-
búnaði sé ætlað það eitt að fram-
leiða matvæli við alþjóðlegar
markaðsaðstæður eða hvort hann
hafi fjölþættara hlutverki að gegna.
Þessi deha kristahast oftar en ekki
í umræðunni um offramleiðslu,
frjáls viðskipti með búvörur og
þjóðhagslega hagkvæman land-
búnað.
Þótt í þessari grein hafi verið
stiklað á stóru má vera ljóst að EB
og Norðurlöndin telja að bændur
hafi veigameira hlutverki að gegna
en því einu aö framleiða búvöru
og tryggja matvöruframboð innan-
lands. Oheft milliríkjaviðskipti eru
talin kosta samfélagið meira en
núverandi fyrirkomulag þegar th
lengri tíma er litið. Þessar þjóðir
hafa m.ö.o. hafnað landbúnaði sem
felur í sér rányrkju, náttúrusphl-
andi framleiðsluaðferðir, íjölda-
framleiddar landbúnaðarafurðir,
skefjalausa lyfja- og eiturefnanotk-
un ásamt gegndarlausri dreifmgu
á tilbúnum áburöi.
Guðbjörn Árnason
„Óheft milliríkjaviðskipti eru talin
kosta samfélagið meira en núverandi
fyrirkomulag þegar til lengri tíma er
litið.“