Dagblaðið Vísir - DV - 14.12.1990, Blaðsíða 30

38
FÖSTUDAGUR 14. DESEMBER 1990.
Meiming
Látlaus og eiguleg
Nýlega er komin fyrir almenningssjónir
bókin Mannlíf í Aðalvík og fleiri minninga-
brot eftir Gunnar Friðriksson, framkvæmda-
stjóra og fyrrum forseta Slysavarnafélags
íslands. Bókaforlagið Örn og Örlygur gefur
bókina út. Fremst í bókinni er óvenjugrein-
argott efnisyfirlit og í lok hennar er nafna-
skrá. Þetta tvennt auðveldar lesanda mjög
að leita fanga um fróðleik þann sem bókin
hefur að geyma.
Gunnar Dal rithöfundur skrifar greinargóð
inngangsorð, en aðalkaílar bókarinnar heita:
Bernska og æska, Stórhugur og stóráföll,
Aðalvík kvödd - haldið suður, Unnur kemur
til sögunnar - trúlofun og hjónaband, Við-
skiptaumsvif - félagsmálaafskipti. Auk þess
eru lokaorð og getið heimilda.
Höfundur er fæddur og uppalinn í Látrum
í Aðalvík. Næsta fróðleg er lýsing hans á
mannlífinu við ysta haf og ertið hefur lífs-
baráttan löngum veriö. Þó að nokkur bú-
skapur hafl verið stundaður þar var björg í
bú fyrst og fremst sótt í greipar Ægis. Einn-
ig komu veiðiskapur og fuglatekja þar við
sögu. Allt krafðist þetta harðfylgis og dugn-
aðar og dugði vart til, því að Ægir gat verið
þunghöggur. Lýsingar höfundar á bernsku-
og uppvaxtarárunum finnast mér stundum
einkennast af þeirri tilhneigingu að gera
langa sögu stutta, eins og sagt er. Sú tilflnn-
ing var áleitin er ég las bókina að um vissa
þætti hennar hefði ég gjarnan viljað fræðast
Bókmenntir
Albert Jóhannsson
meira. Kann það að stafa af því að öll er lýs-
ing höfundar á lífi og staðháttum svo gjöró-
lík því sem ég kynntist á mínum heimaslóð-
um. Þetta undirstrikar frásögn sú, sem höf-
undur vitnar til og birtir, er ber heitið
Skammdegishrakningar. Séra Sigurður Ein-
arsson, skáld, síðar prestur í Holti undir
Eyjatjöllum, skráði þessa frásögn eftir einum
þeirra manna, sem í þessum hrakningum
lentu, en kannski er ósanngjamt að gera
samanburð við sr. Sigurð, sem meistara
orðsins og andans.
Fyrir hálfri öld bjuggu um 450 manns í
Sléttuhreppi. Tólf árum síðar flutti síðasta
íjölskyldan þaðan. Þar gerðist sama sagan
og á Djúpuvík, í Þorgeirsfirði, á Skálum á
Langanesi og víðar. Hvað olli þessum örlög-
um? Hvers vegna lögöust þessir staðir í eyði?
Hvað kom í veg fyrir, að þar þætti ekki líf-
vænlegt lengur, svo að fólkið yfirgaf allt sitt
og hélt brott. Hér þótti áður búsældarlegt.
Um það vitnar sá fólksfjöldi, sem þar bjó og
hafði sitt framfæri. Því verður ekki svarað
með fáum orðum og enn er sú saga ósögð
að mestu, en þó vel þess virði að varðveitast.
Gunnar Friðriksson.
Gunnar Friðriksson er þjóðkunnur at-
hafnamaður. Þó hygg ég, að afskipti hans af
líknar- og félagsmálum muni lengst halda
nafni hans á lofti. Þar ber hæst starf hans
sem forseti Slysavarnafélags íslands í alls 22
ár. Okkur hættir til að líta á giftusamlega
björgun, t.d. úr sjávarháska, sem sjálfsagðan
hlut og gleymum því að það hefur kostað
baráttu og þrautseigju að skapa þá aðstöðu
sem þarf til þess að það megi takast. Nú
finnst öllum sjálfsagt að björgunarþyrla sé
til kölluð ef háska ber að höndum eða að
skip tilkynni um ferðir sínar svo að vitað sé
hvar það er statt ef slys ber að. Þetta hvort
tveggja kostaði þó sína baráttu, eins og
Gunnar greinir frá.
Á bls. 111 og 112 í bókinni er sagt frá sér-
kennilegum manni, sem höfundur kynntist
á Djúpuvík og kallaður var „Tólftunnu-
Siggi“. Eitthvað kom mér það ókunnuglega
fyrir sjónir að hann væri bróðir þeirra mætu
manna Steinþórs, Benedikts og Þórbergs frá
Hala í Suðursveit. Við eftirgrennslan reynd-
ist hér málum blandað. Hér mun átt viö Sig-
urð Guðmundsson frá Reynivöllum í Suður-
sveit, en hann var lengi innheimtumaður í
Reykjavík. Sigurður þessi var bróðir Stein-
unnar, konu Steinþórs Þóröarsonar á Hala
og því tengdur honum en ekki skyldur.
Gunnar Friðriksson fer mjúkum höndum
um samferðamenn sína. Tel ég þó ólíklegt
að hann hafi alltaf siglt lygnan sjó í félags-
málabaráttu sinni eða enginn hafi reynt að
bregða fyrir hann fæti, svo umsvifamikill
athafnamaður sem hann hefur veriö. Fjöldi
mynda prýðir þessa látlausu en eigulegu bók
og gefur henni aukið gildi.
Mannlíf í Aöalvik
og fleirl minningabrot
Höfundur: Gunnar Friöriksson
Útgefandi: Örn og Örlygur
Reykjavík 1990
Gengið á hólm við hagfræðina
Dr. Magni Guðmundsson hagfræðingur
sendi nýlega frá sér bók undir heitinu „Líf
og landshagir" og er þess getið í formála að
hann hafi notið styrks frá fjárveitinganefnd
Alþingis til þess að semja hana. Þetta er sér-
kennilegt rit. Að nokkru leyti er það eins
konar sjálfsævisaga, að öðru leyti yfirlit yfir
efnahagsþróun á Islandi frá um 1930 en jafn-
framt gætir þar óánægju og jafnvel beiskju
höfundar sem telur að freklega hafi verið
fram hjá sér gengið við mörkun efnahags-
stefnunnar hér á landi. Hefur hann einkum
horn í síðu dr. Jóhannesar Nordals seðla-
bankastjóra. Lesandinn tekur enn fremur
fljótt eftir nokkurri drýldni Magna með dokt-
orstitil þánn í hagfræði sem hann hefur frá
háskóla í Kanada.
Hvaö sem nafnbótum Magna líður leyfir
hann sér aö ganga í berhögg við nokkrar
augljósustu og traustustu kenningar og nið-
urstööur hagfræðinnar. Hann segir að sú
stefna, sem fylgt var hér á landi í krepp-
unni, hafi verið skynsamleg. En dr. Benjam-
ín Eiríksson hagfræðingur sýndi fram á það
í merkri bók sem kom fyrst út 1938 (og er
nú að koma út aftur i ritsafni í tilefni áttræð-
isafmælis hans), Orsökum erfiðleikanna í
atvinnu- og gjaldeyrismálum, að innflutn-
Bókmenntir
Hannes H. Gissurarson
ingshöftin hafi ekki náð tilgangi sínum og
að innri mótsögn hafi verið í stefnu stjórn-
valda í kreppunni: Þau hafi haldið gengi íostu
um leið og þau hafi stuðlað að peningaþenslu
með óhóflegum útlánum banka.
Magni er í öðru lagi andvígur vaxtafrelsinu
sem hefur smám saman verið að aukast síð-
ustu ár. Hann virðist ekki skilja tvennt:
Annað er að lántakendur fara ekki skyn-
samlega með lánsfé sitt nema á því sé raun-
verulegt markaðsverð sem endurspegli hlut-
fallslegan skort þess. Þetta verð köllum við
vexti og það verður eðh málsins samkvæmt
að vera frjálst. Hitt atriðið er að peningar
vaxa ekki á trjánum. Til þess að fá þá verða
menn að gera annað af tvennu, að taka þá
með valdi eða bjóða svo hátt verð fyrir þá
að eigendur þeirra vilji láta þá af hendi. Enn
er niðurstaðan hin sama: Verð peninganna
verður að vera frjálst. Við þetta er því að
bæta að ein undirrót þrálátrar verðbólgu hér
á landi hefur áreiðanlega verið of lágt verð
á peningum: Þeir hafa oftast streymt hömlu-
lítið úr bönkum og afleiöingin orðiö peninga-
þensla og verðbólga.
Þriöja dæmið er að Magni vill lögbinda
lágmarkslaun. Hagfræðin kennir okkur hins
vegar að þá hljóti ýmis störf að hverfa af
vinnumarkaðnum, það er að segja þau störf,
sem ekki borgar sig lengur að ráða í vegna
þess að þau eru hugsanlegum vinnuveitend-
um minna virði en nemur lágmarkslaunum.
Þessi störf eru með öðrum orðum verðlögð
út af markaðnum. Rannsóknir bandarískra
hagfræðinga styðja þetta: Ein meginorsökin
til þess að atvinnuleysi hefur stóraukist með
bandarískum unglingum af blökkumanna-
ættum er sú að lágmarkslaun hafa verið lög-
bundin.
í fjórða lagi er Magni hlynntur auðlinda-
skatti á íslenska útgerðarmenn. Hann segir
að slíkur skattur sé þaö sem koma skuli.
Ríkið skuli eiga náttúruauðlindirnar og selja
aðgang að þeim. En niðurstaða þeirra hag-
fræðinga, sem mark er takandi á, er sú að
langhagkvæmast sé að náttúruauðlindir séu
í einkaeigu og fái að ganga kaupum og sölum
á frjálsum markaöi. Ríkið sé afar óheppileg-
ur eigandi slíkra auðlinda. Nægir i því sam-
bandi að benda á hvað orðið hefur um olíu-
lindir Norðmanna og Mexíkóbúa. Ef reiknað
er með því að hreinn afrakstur af fiskveiðum
(sjávarrenta) geti numið tíu milljörðum á
ári, þá er spurningin hvort-þeir tíu milljarð-
ar séu betur komnir í höndum nokkur þús-
und eigenda hlutafiár í útgerðarfyrirtækjum
eða komi til viðbótar við þá áttatíu eða níu-
tíu milljarða sem meirihluti á.Alþingi hefur
nú þegar til ráðstöfunar.
Langfróðlegasti hluti bókarinnar er ekki
frá Magna sjálfum kominn. Hann er töflur
sem birtar eru í bókarlok. í einni má sjá að
fyrir eitt sterlingspund þurfti að greiða 25
krónur 1939 en 7670 (gamlar) króunur fimm-
tíu árum siðar, 1989. Krónan hefur því fallið
miklu, miklu hraðar í verði en stprlings-
pundið (og hefur það þó falliö talsvert á þessu
tímabili). Hún er sannkölluð kotungskróna.
Er þetta ekki mesta meinsemd íslensks at-
vinnulífs? Verðum við ekki fyrr eða síðar að
bregðast við henni með róttækri skipulags-
breytingu?
Magnl Guðmundsson:
Líf og landshagir
útg. höf., Reykjavik 1990
Hefði mátt vinnast betur
Fyrir jólin 1987 kom út í fyrsta sinn bókin
Hestar og menn, sem hefur undirtitilinn
Árbók hestamanna. Síðan hefur bók þessi
komið áriega út og er nú búin að ávinna sér
fastan sess í jólabókaflóðinu. Ég eignaðist
fyrsta eintakið og las mér til ánægju á jólum
og svo hefur verið æ síðan. Það er því eins
og „að taka forskot á sæluna" að lesa bók-
ina, nú en hvað um það. Hún er hin fall-
egasta og eigulegasta eins og fyrri árgangar
hennar. Mér finnst útgáfa þessi ennþá
skemmtilegri fyrir það að skömmu áður en
ég lét af starfi hjá LH flutti ég óformlega til-
lögu um útgáfu árbókar á vegum Landssam-
bandsins. Annaðhvort hef ég ekki fylgt þeirri
hugmynd nógu fast eftir eða félögum mínum
ekki litist á hana. Að minnsta kosti verð
ekkert úr framkvæmdum. Ég hlýt því að
gleðjast yfir að aðrir hafa fundið þessa hug-
mynd, þó að í nokkuð öðru formi sé, og hrint
henni í framkvæmd.
Efni bókarinnar er í stuttu máh þetta:Fjall-
að er allítarlega um landsmótið sumariö 1990.
Þá er löng og greinargóð ferðasaga um norð-
anverða Vestfirði. Viðtöl eru við nokkra at-
hyglisverða knapa; þau Magnús Lárusson,
Trausta Þór Guðmundsson, Freyju Hilmars-
dóttur og Ragnar Ólafsson. Síðan er sagt frá
íslandsmóti í hestaíþróttum 1990 og Norður-
landamóti sama ár. Rætt er við hrossarækt-
andann Jón Karlsson á Hala. Rakin er saga
landsmótanna og loks er greint frá úrshtum
helstu móta ársins.
Svo að vikið sé nánar að efninu er þar fyrst
til að taka að frásögnin af landsmótinu er
sérstaklega greinargóð, prýdd fiölda mynda.
Ferðasagan um Vestfirði norðanverða er
einkar áhrifarík, enda ekki neinar venjuleg-
ar reiðleiðir sem valdar eru. Þessi frásögn
kveikir áreiðanlega í mörgum, sem telja það
hápunkt hestamennskunnar að komast í
hestaferðalag á hverju sumri, helst um
óbyggðir. Fyrir minn smekk hefði ég þó kos-
ið, að höfundur fiallaði nánar um hestakost
ferðafélaganna og lýsti honum. Það er helm-
ingur ánægjunnar að fá traustan og góðan
hest að ferðafélaga og það sem ekki síður
geymist í minni en stórbrotið landslag, erf-
iðleikar og ævintýri.
Það fer að verða eins konar gæðastimpih
á hestamenn og knapa að fá umfiöllun í ár-
bókinni. Ekki bregðast þeir sem við er rætt
þessu sinni. Þeir taka oft og einatt lesandann
í kennslustund í hestamennsku og er það af
Bókmenntir
Albert Jóhannsson
hinu góða. Það er líka gaman áð geta vakið
athygli á þeim sem standa sig sérstaklega
vel eins og Ragnar Ólafsson gerði á lands-
mótinu. Þó má segja að margir séu þar kall-
aðir en fáir útvaldir.
Það var vel til fundið að ræða við Jón á
Hala. Hann á það skiliö fyrir þrautseigjuna.
Hann kemur, sér og sigrar með afkvæmi
hests síns, Þokka frá Garði, og það þótt hest-
urinn fengi ekki hæstu dóma sem einstakl-
ingur og væri því í fyrstu lítið í sviðsljósinu.
Mér finnst bók þessi einkennast af sérlega
fahegum hestamyndum og eiga höfundar
þökk fyrir það. Þá er bókin prentuð á ágætan
myndapappír. Ekki veit ég, hvort það er verk
höfunda eða útgáfunnar, en nokkuö ber á
að bókin sé heldur fljótfærnislega unnin og
hefur þess raunar gætt í fyrri árgöngum. Hér
er t.d. myndatextavíxl á bls. 31 og 32 og sann-
ar Jón í Skollagróf það. Mettími Neista frá
Hraunbæ er á bls. 33 sagður 30,05 sek en á
bls 222 í kaflanum um úrslit móta 30,02 sek.
Hið fyrra mun rétt. Hinn ungi og efnilegi
knapi, Vignir frá Snæbýli er Siggeirsson en
ekki Sigurgeirsson. Það er raunar rétt í úr-
slitum íslandsmótsins. Þá hét eigandi og
knapi hestsins Skúms frá Stórulág Sigfinn-
ur, en ekki Sigurfinnur. Fleira mætti til tína.
Þetta er aðeins nefnt svo að hægt sé að gera
betur næst. Annað hæfir ekki svona fallegri
og eigulegri bók.
Þá vil ég þakka kaflann um úrslit móta.
Það styttist í það, sýnist mér, að annars stað-
ar verði þau vart að finna, nema þá í dag-
blöðum, en þar gleymast þau og týnast fljót-
lega. Hestablöðin okkar sinna þessu ták-
markað. En fyrir alla muni, góðir útgefend-
ur: Hafið ættfærslu hrossanna greinargóða
og glögga. Þá fyrst er hún einhvers virði.
Ágætar teikningar Ragnhhdar Sigurðar-
dóttur prýða upphaf hvers kafla.
Hestar og menn 1990
Árbók hestamanna
Höfundar: Guðm. Jónsson og
Þorgelr Guðlaugsson
Útg. Skjaldborg