Dagblaðið Vísir - DV - 08.06.1991, Side 14

14
LAUGARDAGUR 8. JÚNÍ 1991.
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjórl: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJANSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELÍAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFANSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11,105 RVlK.SlMI (91J27022 - FAX: (91)27079
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRjALSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 1100 kr.
Verð í lausasölu virka daga 105 kr. - Helgarblað 130 kr.
Friðarverðlaunað ofbeldi
Friðarverðlaunanefnd Nóbels varð sér og norska
stórþinginu til skammar, af því að hún greindi ekki á
milli andartaks og eilífðar. Hún’tók stutt tímabil sem
mælikvarða á gildi stjórnmálamanns og situr uppi með
að hafa veitt Gorbatsjov Sovétforseta verðlaunin.
Friðarverðlaunanefndir geta veitt móður Theresíu
slík verðlaun, af því að hegðun hennar á morgun verð-
ur hin sama og hún var í gær. Hið sama gildir ekki um
tækifærissinnaðan stjórnmálamann, sem stuðlar að
friði annan daginn og efnir til ófriðar hinn næsta.
Friðarverðlaun hafa slæm áhrif á tækifærissinnaðan
og samvizkulausan stjórnmálamann á borð við Gorb-
atsjov. Hann tekur verðlaunin sem staðfestingu þess,
að um sinn hafi hann náð hámarksáhrifum á friðarkant-
inum og að nú sé lag til að sinna ófriðarmálum betur.
Gorbatsjov stuðlar að ófriði, þegar það hentar honum.
Þegar hann telur sig þurfa að refsa Armeníumönnum
fyrir óhlýðni við miðstjórnarvaldið, lætur hann Rauða
herinn berjast með Azerum, þótt slík hlutdrægni magni
ófrið á afar viðkvæmu svæði í Kákasusfjöllum.
Þegar Gorbatsjov telur henta sér að minna Litháa á,
að þeir hafi lélega samningsaðstöðu gegn Moskvuvald-
inu, sendir hann öryggissveitir innanríkisráðuneytis-
ins, sem frægar eru affyrra ofbeldi, til svokallaðra „eðli-
legra“ æfinga við þinghús Litháens í Vilníus.
Þegar Gorbatsjov forseti var búinn að gefa þjóðum
Austur-Evrópu frelsi, veðjuðu vestrænir leiðtogar á
hann sem mann vestursins í Sovétríkjunum. Þess vegna
hefur Gorbatsjov sífellt verið hampað, þótt hann sé um
þessar mundir einn helzti þröskuldur í vegi þjóða sinna.
Þegar Gorbatsjov er ofbeldismegin í tækifærisstefnu
sinni, reyna vestrænir leiðtogar með Bandaríkjastjórn
í broddi fylkingar að útskýra vandamálið i burtu. Þeir
láta Gorbatsjov komast upp með að segjast ekki hafa
vitað um ofbeldi öryggislögreglu og hersveita.
Augljóst er, að forseti ríkis hlýtur að halda mjög fast
um tauma hers og lögreglu á svæðum, þar sem allt get-
ur farið í bál og brand. Að halda því fram, að her og
öryggislögreglu stjórni vondir karlar, sem Gorbatsjov
ráði ekki við, er bull og raunar vísvitandi rangt.
ímyndaðar hagkvæmnisástæður valda því, að vest-
rænir leiðtogar styðja ofbeldishneigðan Sovétforseta og
reyna að gera lítið úr ofbeldi hans. Þeir ímynda sér, að
hann haldi ríkinu saman. Þeir telja sig búa við meira
öryggi en ella með Gorbatsjov í æðsta valdastóli.
Raunveruleikinn er allt annar. Gorbatsjov rekur
nefnilega efnahagsstefnu, sem er meira að segja lakari
en fyrri harðlínustefna, þannig að efnahagur Sovétríkj-
anna rústast nú hraðar en gerðist á tíma Brezhnevs
flokksformanns. Gorbatsjov er skaðlegri en Brezhnev.
Möguleikar Austur-Evrópu á efnahagslegum fram-
fórum byggjast á, að þar hefur fyrra þjóðskipulagi og
gömlum flokksbroddum verið fleygt út. í Sovétríkjunum
hefur hvorugt verið gert. Þar er verið að reyna að fara
millileið undir stjórn hinna óhæfu flokksbrodda.
Millileið Gorbatsjovs er versta efnahagsleiðin. Hún
mun soga til sín stjarnfræðilegar summur í vestrænni
fjárhagsaðstoð, sem fer öll í súginn. Vestrænir peningar
eiga betur heima í þeim hlutum Austur-Evrópu og Sov-
étríkjanna, sem kasta kerfinu og körlunum.
Gorbatsjov er maður ofbeldis og fortíðar. Að púkka
upp á hann með friðarverðlaunum og vestrænu fé leið-
ir pólitíska og efnahagslega ógæfu yfir Sovétríkin.
Jónas Kristjánsson
Eftirköst kalda
stríðsins í Afríku
Lok kalda stríðsins eru farin að
segja rækilega til sín í löndum Afr-
íku. Á síðasta skeiði keppni risa-
veldanna um hernaöarítök og áhrif
í fjarlægum heimshlutum var hún
einkum háð þar í álfu. Niöurstöður
urðu í mörgum Afríkulöndum
langvinnar borgarastyrjaldir, þar
sem aðilar sóttu vopn og fé til er-
lendra bakhjarla, oftast risaveld-
anna, eða harðstjórn einvalda sem
studdust vlð erlenda hernaðarað-
stoð. Um suðurhluta álfunnar
flækti svo myndina viðleitni Suð-
ur-Afríkustjórnar til að veikja
stjórnir ríkja sem veittu frelsisbar-
áttu svartra þegna hennar hðsinni.
Afleiðingarnar af breyttu heims-
ástandi fyrir Afríkulönd hafa óðum
verið að koma fram síöustu miss-
eri. Tvö ríki, Líbería og Sómalía,
eru flakandi rifrildi, þar sem
skæruliðahreyfingar sem steyptu
harðstjórum hafa ekki getað komið
sér saman um hvað við taki og eru
jafnvel teknar að berjast innbyrðis.
Samuel Doe í Líberíu og Sidi Barre
í Sómalíu biðu lægri hlut í mann-
skæðum borgarastyrjöldum, eftir
að Bandaríkjastjórn hætti að ausa
í þá fé og vopnum. Barre var reynd-
ar áður á mála hjá Sovétstjóminni,
þangað til hún tók erkióvini í Eþí-
ópíu fram yfir hann. Neyð og
sundrung ríkir nú í báðum löndum,
og önnur aðalskæruliðahreyfingin
í Sómalíu hefur lýst yfir skiptingu
landsins og stofnun'sjálfstæðs ríkis
í Norður-Sómalíu.
Stríðandi fylkingar i Angóla und-
irrituðu í síðustu viku ítarlegan
sáttmála um stöðvun vopnavið-
skipta, stofnun eins ríkishers af liði
beggja og frjálsar kosningar til rík-
isþings við hátíðlega athöfn í Lissa-
bon. Portúgalar, fyrri nýlendu-
herrar, höfðu milhgöngu um sátt-
argerðina, en utanríkisráðherrar
Bandaríkjanna og Sovétríkjanna
voru viðstaddir. Hátt í tvo áratugi
hefur ríkisstjórn fyrri frelsishreyf-
ingar, MPLA, setið að völdum í
Angóla með Uðsinni Sovétríkjanna
og fylgiríkja þeirra, en önnur
hreyfing, UNITA, hefur barist gegn
henni, fyrst með stuöningi Suður-
Afríkustjómar, síðar Bandaríkj-
anna. Grunnurinn að sættinni sem
nú hefur tekist var lagður við und-
irbúning að sjálfstæði Namibíu. Þá
hét Suður-Afríkustjórn að kalla
brott lið sitt, sem barðist með UN-
ITA í Suður-Angóla, gegn því að
Kúbustjórn flytti heim liðsafla, sem
hún hafði sent MPLA til trausts og
halds.
Um þær mundir sem utanríkis-
ráðherrarnir Baker og Bessmertn-
ik sátu á rökstólum í Lissabon,
beið stjórn skjólstæðinga Sovét-
manna fuUnaðarósigur í Eþíópíu.
Mengistu Haile Mariam ofursti,
einvaldur frá 1977, flúði land, og í
kjölfarið leystust her hans og stjórn
upp. Her bandalags skæruliða-
hreyfinga, Lýðræðisfylking bylt-
ingarsinnaðrar alþýðu Eþíópíu
fullu nafni, tók höfuðborgina Addis
Ababa á sitt vald nær mótspyrnu-
laust.
Ráðandi afl í Lýðræðisfylking-
unni er skæruliðahreyfing frá
Tigre héraði í norðurhluta lands-
ins, sem fyrst reis upp af afli gegn
stjórn Mengistu. Áður geisaði
hernaður í Eritreu, strandhéraðinu
norður af Tigre út að Rauöahafi,
sem keisarastjórn Haile Selassie
innlimaði í Eþíópíu. Jafnharðan
greip þar til vopna sjálfstæðis-
hreyfing. Eritreu byggja islamstrú-
armenn, en ríkjandi þjóðir í Eþíóp-
iu hafa játað koptiska kristni frá
alda öðh.
Amharar, sem byggja miðbik
Eþíópíu umhverfis höfuðborgina,
hafa jafnlengi verið yfirþjóð í land-
inu. Aðallinn til forna var úr þeirra
röðum og síðar embættisstétt og
herforingjar, bæði undir keisara-
veldi og byltingarstjórn Mengistu,
sem kenndi stefnu sína við marx-
lenínisma.
í raun rak hann blóöi drifna
harðstjórn, sem bitnaði jöfnum
höndum á millistétt borganna, sem
vænst hafði lýðræðisþróunar eftir
að keisaradæminu var kollvarpað
1974, og bændum á landsbyggðinni.
Sveitafólkið var hrakið frá heimil-
um sínum í hefðbundnum byggð-
um í nýreist þorp undir handar-
jaðri yfirvalda. Skattheimta og sí-
felld herútboð þjökuðu sveitirnar,
og þegar óáran bættist við kom til
stórfelldrar hungursneyðar, en lé-
leg viðbrögð keisarastjórnarinnar
Erlend tíðindi
MagnúsTorfi Ólafsson
við hliðstæðri plágu áttu drýgstan
þátt í falli Haile Selassie.
Uppreisn braust fyrst út í Tigre
meðal bænda, og boðuðu forustu-
mennirnir „sannan sósíalisma" í
stað hemaðareinræðis Mengistu.
Virtust þeir helst sækja hug-
myndafræði sína til Envers Hoxa
Albaníuforseta. Mengistu svaraði
með gereyðingarhernaði um Tigre
og aðliggjandi héruð. En skærulið-
ar stóðu allar árásir af sér, náðu
samstarfi við sjálfstæðishreyfingu
Eritreu og hrósa nú fullum sigri,
fyrst og fremst vegna þess að þeim
tókst að vinna sér traust bændanna
í dreifðum byggðum um allan norð-
urhluta landsins.
Síðar kom til sögunnar önnur
skæruliðahreyfing Oromo-þjóðar-
innar, sem byggir sunnanverða
Eþíópíu frá Ogadeneyðimörk í
austri að landamærum Súdans í
vestri. Oromo-menn eru taldir fjöl-
mennasta þjóð Eþíópíu, en alls eru
landsmenn taldir 52 milljónir að
Eritreu meðtalinni. Frelsisfylking
Oromo er þó langtum lakar skipu-
lögð og áhrifaminni en hreyfingin
sem á uppruna sinn í Tigre.
Saga Eþíópíu og kristin hefð hafa
gætt þjóöirnar sem stýrt hafa rík-
inu frá fornu fari miklu þjóðar-
stolti, einkum Amhara. Ríkið hefur
sérstöðu að því leyti að það varð
eitt Afríkuríkja aldrei nýlenda Evr-
ópuríkis, fyrr en Mussohni tókst
að brjóta það undir Ítalíu hálfan
áratug á fjórða og fimmta tug aldar-
innar.
Aftur á móti er verulegt djúp
staðfest milli þjóðernanna. Tungu-
mál eru óhk, Amharar í Addis
Ababa skilja til að mynda ekki
Tigre-menn, sem nú hafa lagt undir
sig þriggja milljóna manna borg.
Komið hefur til átaka með mann-
fahi milli hermanna og borgarbúa,
einkum ungs fólks, sem mótmælti
aðskilnaði Eritreu og sakaði
Bandaríkjastjórn um að svíkja gef-
in fyrirheit um stuðning við
óskipta Eþíópíu.
Lýðræðisfylkingin kveðst stefna
að upphafi viðræðna um myndun
bráðabirgðastjórnar á sem breið-
ustum grundvelli ekki síðar en 1.
júlí og kosningum til stjórnlaga-
þings innan árs. Frelsisfylking Eri-
treu hefur fyrir sitt leyti lýst yfir
myndun bráðabirgðastjórnar og
þjóðaratkvæði um sjálfstæði lands-
ins undir eftirliti SÞ innan tveggja
ára.
Brýn þörf er á utanaðkomandi
aðstoð í stríðshrjáðu landi, þar sem
rétt ein hungursneyðin blasir við,
ef ekki er skjótt að gert. Lega lands-
ins við innsiglinguna í Rauða hafið
gerir jafnt hér eftir sem hingað til
freistandi fyrir önnur veldi að seil-
ast þar th áhrifa. Bandaríkjastjórn
fer ekki dult með að hún telur Eþí-
ópíu hafa hernaðarþýðingu fyrir
sín áform á þessum hjara. Araba-
ríki, og einkum Líbýa, studdu sjálf-
stæöishreyfingu Eritreu, en á móti
gerðist írsraelsstjórn einn af bak-
hjörlum stjórnar Mengistu.
Konur bera vannærð og veik börn sín í fatla í flóttamannabúðum i
Ogaden. í því héraði einu vofir hungurdauði yfir um það bil 100.000
Eþíópíumönnum. Simamynd Reuter