Dagblaðið Vísir - DV - 18.06.1991, Blaðsíða 14

i4
ÞRIÐJUDAGUR 18. JÚNÍ 1991.
Útgáfufélag: FRJALS FJOLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EVJÖLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJANSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELÍAS SNÆLAND JONSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PALL STEFANSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn. skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11,105 RVlK, SlMI (91 )27022 - FAX: (91)27079
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJALSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 1100 kr.
Verð i lausasölu virka daga 105 kr. - Helgarblað 130 kr.
Kerfið þjónar Flugleiðum
Flugleiðir hafa náð þeirri aðstöðu, að hið opinbera
tekur hagsmuni þeirra fram yfir almannahagsmuni,
hvenær sem Flugleiðir telja sig þurfa á því að halda.
Flugleiðir hafa fulltrúa í Flugráði og eru í mjög nánu
og innilegu sambandi við samgönguráðuneytið.
Nýjasta málið í langri röð er einokun Flugleiða á af-
greiðslu flugvéla á Keflavíkurvelli. Flugleiðir hafa notað
þessa einokun til að ýta samkeppni í burtu og þannig
meðal annars komið 1 veg fyrir, að íslenzkir atvinnuveg-
ir eigi kost á ódýru vöruflugi til útlanda.
Um tíma opnaðist hér markaður Japansviðskipta með
millilendingu flugvéla, fyrst frá Flying Tigers og síðan
frá Federal Express. Þessa samkeppni drápu Flugleiðir
í skjóli einokunar sinnar á vöruafgreiðslu á Keflavíkur-
velli. Nú er sömu aðferð beitt gegn Pan American.
Óeðlilegt er, að eitt flugfélag hafi slíka aðstöðu til að
stjórna möguleikum þjóðarinnar á að nýta sér æskilega
og nauðsynlega samkeppni í flugi. Öll þjónusta í landi,
hvort sem er við skip eða flugvélar, á að vera í höndum
þriðju aðila, sem ekki hafa annarra hagsmuna að gæta.
Það skiptir engu máli, þótt vilhallir embættismenn
samgönguráðuneytisins rembist við að reyna að trúa
útreikningum Flugleiða um, að afgreiðslugjöld séu ekki
of há hér á landi í samanburði við útlönd. Slíkir útreikn-
ingar leiða alltaf til hinnar pöntuðu niðurstöðu.
Afgreiðsla flugvéla á að vera frjáls og afgreiðslugjöld
eiga að ráðast af markaðsaðstæðum. Það á ekki að vera
í verkahring Flugleiða eða stuðningshðs þeirra í sam-
gönguráðuneytinu að reikna, hver þessi gjöld eigi að
vera. Shk verðákvörðun er úrelt sovétfyrirbæri.
Athyglisvert er, að verndarmúrinn, sem hið opinbera
slær um hagsmuni Flugleiða gegn hagsmunum neyt-
enda og framleiðenda, er aldrei hærri en þegar Sjálf-
stæðisflokkurinn er við völd. Sá flokkur hefur reynzt
vera sverð og skjöldur einokunar gróinna fyrirtækja.
Þingflokkur sjálfstæðismanna, sem minnir mjög á
Alþýðubandalagið, lýsti beinhnis yfir andstöðu við
skerðingu á einokun Flugleiða fyrir nokkrum árum,
þegar vísir að samkeppni var í mihilandaflugi og til
umræðu var að veita fleiri áætlunarleyfi til annarra.
Á svipuðum tíma gengu tveir fuhtrúar Flugleiða ekki
af fundi í Flugráði, sem rétt hefði verið af siðsemisástæð-
um, þegar hagsmunamál eigin flugfélags var í húfi, held-
ur greiddu atkvæði gegn áætlunarleyfi til annarra aðila
og mynduðu beinlínis meirihlutann í ráðinu.
Til þess að geta nýtt okkur upprennandi markaði, sem
eru langt í burtu, svo sem Japan, þurfum við að eiga
aðgang að stórum flugvélum með mikla burðargetu og
leyfa viðkomandi aðilum að haga afgreiðslu flugvélanna
hér á landi á þann hátt, sem þeim þykir hagkvæmastur.
Ekki má heldur gleyma, að núverandi kerfi gagn-
kvæmrar einokunar meira eða minna ríkisrekinna eða
ríkisstuddra flugfélaga stríðir gegn Rómarsáttmála Evr-
ópubandalagsins. Einkaréttarkerfi í flugi verður þess
vegna fyrr eða síðar afnumið, hvað sem hver segir hér.
Þótt Evrópubandalagið hafi hingað th leyft, að einok-
unarflugfélög skipti með sér Evrópumarkaði og haldi
þar uppi háu verði í skjóh einokunarhringsins IATA,
hefur dómstóh Evrópubandalagsins úrskurðað, að þetta
sé ólöglegt, ekki í samræmi við Rómarsáttmálann.
Hæfileg æfmg fyrir aðild okkar að Evrópumarkaði
er, að við skerum okkur ekki lengur úr hópi annarra
og afnemum einokun eins flugfélags á flugafgreiðslu.
Jónas Kristjánsson
„Verða orkuframkvæmdir rikisvaldsins næstu fjárfestingarafglöpin?"
Tvískinnungur í við-
horfi til ríkisrekstrar
Arðsemi og þjóðhagsleg hag-
kvæmni af orkusölu til nýs álvers
hefur lítið verið rædd málefnalega
eða brotin til mergjar. Hins vegar
hefur verið reynt að draga upp þá
mynd að gagnrýnisraddir séu aft-
urhaldsöfl, dragbítar á nútíma við-
skipti og erlent samstarf o.s.frv.
Einkarekstur
Að mínu mati er ekkert eðlilegra
en að íjármagnseigendur, atvinnu-
rekendur og lánardrottnar ráðist í
orku- og álframleiðslu ef þeir telja
þá ráðstöfun arðvænlega. Þeir eiga
sjálíir íjármagnið og þeir skynja
vel erfiðið við öflun þess.
Líkur eru því á að þeir leggi sig
fram um að skynja áhættuna, verð-
leggja hana og að ná viðunandi
samningum. Fáir kasta eigin pen-
ingum á glæ. - Að ráðstafa eigin
fjármagni er því besta tryggingin
fyrir því að vel sé að málum staðið;
að matið á verkefninu sé eðlilegt.
Ríkisrekstur
Þaö að ríkisfyrirtæki í 100% eigu
hins opinbera, sem auk þess er í
einokunaraðstöðu, ráðist í orku-
framkvæmdir tryggir að mínum
dómi ekki að arðsemin verði meg-
inhvati framkvæmdanna. Enginn
ákvörðunaraðili verður fyrir fjár-
hagslegu tjóni þótt framkvæmdirn-
ar gangi ekki upp. Þar að auki mun
það taka áratugi að fá endanlega
vitneskju um hvort verkefniö skil-
aði því sem til stóð. Líkur eru því
á að aðrir hvatar en arðsemin veröi
yfirsterkari, s.s. stjórnmálalegur
ávinningur og metnaður einstakra
stjómmálamanna og annarra mik-
ilvægra ákvörðunaraðila sem
tengjast framkvæmdunum.
Þá skiptir vilji starfsmanna orku-
fyrirtækisins verulegu máli en þeir
sjá lítinn beinan ávinning í mikilli
eða lítilli arðsemi þar sem einokun-
arverðiö er endurskoðað í Ijósi af-
komu og tryggð er viðunandi af-
koma. Þeir hafa hins vegar veru-
legan beinan ávinning af miklum
umsvifum í framkvæmdum, nýjum
verkefnum og yfirvinnu.
Þá er þrýstingur frá hinum
frjálsu verktakafyrirtækjum því
þau sjá hag sinn í því að hiö opin-
bera eða hið seinheppna ríkisfyrir-
tæki ráðist í framkvæmdir hvort
sem framkvæmdirnar borgi sig eða
ekki. Verktakafyrirtækin hafa alla
vega meiri umsvif, tekjur og hagn-
að þótt samfélagið í heild tapi ef til
vill. Slík fyrirtæki hvetja því til
framkvæmda.
Að síðustu hefur með áróöurs-
stríði, grunnhyggni og ónógri upp-
lýsingamiðlun málum verið þannig
komið fyrir í þjóðarvitundinni að í
þessar framkvæmdir á að ráðast,
hvort sem samningamir verði okk-
ur hagstæðir eða ekki. Erfitt verð-
ur því við lokaákvörðun að skoða
samninginn hlutlaust og meta
hann á raunsæjan hátt út frá arð-
semi þjóðarbúsins.
KjaUarirm
Jóhann Rúnar Björg-
vinsson
þjóðhagfræðingur
Forsjárhyggja
Um álmáhð eru að sjálfsögðu
skiptar skoðanir meðal stjómmála-
manna. Sumir eru varfærnir og
vilja ekki taka mikla áhættu. Aörir
eru framlileypnir og metnaðar-
gjamir og vilja ráðast í fram-
kvæmdimar hvað sem það kostar.
Sumir sjá í verkefninu stjórnmála-
legan ávinning um stundarsakir en
aðrir ekki o.s.frv. En margir þeirra
eiga þó það sameiginlegt að sjá ekk-
ert athugavert við þaö að skuld-
binda og ráöstafa fé annarra til
slíkra framkvæmda.
Þeir hafa vissa miðstýringarár-
áttu, að þeir eigi að vasast í at-
vinnumálum þjóðarinnar í gegnum
ríkisfyrirtæki eða opinberar lána-
stofnanir. í rauninni er htill eðlis-
munur á þessari áráttu hér og í
Austur-Evrópu til skamms tíma.
Oft er það þannig, því miður, aö
áköfustu talsmenn einkareksturs í
orði em hörðustu fylgismenn ríkis-
reksturs á borði.
Forðumst mistök
Skynsamlegasta lausnin á þess-
um ágreiningi og th að forðast mis-
tök er aö ríkisvaldið dragi sig út
úr þessum áformum. Að atvinnu-
lífið sjálf, íjármagnseigendur, at-
vinnurekendur og lánardrottnar
fái sjálfir aö meta og ráðast í þessar
framkvæmdir ef þeir telja þær arð-
vænlegar. Þeir eiga íjármagniö og
þeir kunna að meta það rétt m.t.t.
áhættu og arðsemi. Þannig fæst
besta tryggingin fyrir að fram-
kvæmdirnar leiði til árangurs.
Næstbesta lausnin, ef þetta gengur
ekki eftir, væri að fela erlendu ráð-
gjafafyrirtæki eða erlendum lánar-
drottnum að meta samningana.
Þannig fengist faglegt og óháö mat á
arðsemi verkefnisins og htið væri
fram hjá annarlegum hvötum sem
gætu legið að baki samningunum.
Slík vinnubrögð eru heldur ekki óal-
geng meðal erlendra fyrirtækja.
Ef ríkisvaldið færi hins vegar ekki
fram á slíka athugun þá gæh t.d.
Morgunblaðið, einn sterkash tals-
maður einstakhngsfrelsis og einka-
reksturs, keypt slíkt mat, þó ekki
væri til annars en að slá vamagla
fyrir framhðarsöguritun, ef ske
kynni að verkefnið gæfi þjóðarbúinu
álíka bót á lífskjörum og fiskeldið.
Niðurstaða
Ég er sannfærður um að ef bæta
á lífskjörin hér á landi þá er það
ekki óviss arðsemi sem skiphr
mestu máli eða atvinnuskapandi
aðgerðir af hálfu hins opinbera.
Mestu skiphr að menn séu að ráð-
stafa eigin ijármagni en ekki ann-
arra. Við höfum ahtof mikið af
slíku og nægir aö nefna fiskeldið,
loðdýrarækhna, landbúnaðarkerf-
ið og offjárfestinguna í sjávarút-
vegi sem ekki hafa bætt lífskjörin
hér á landi eins og th stóð heldur
stórlega dregiö úr þeim. Hver væru
annars lífskjörin hér á landi ef ein-
stakhngarnir sjálfir hefðu ráðstaf-
að spamaði þjóðarbúsins sam-
kvæmt þeirra mah og á gmndvehi
ábyrgðar og eigin íjármagns en
ekíti ríkisvaldið með sjóðamyndun.
bankastarfsemi, seðlaprentun og
skattheimtu?
Því miður fór það þannig fyrir
hörðustu sósíalistunurri í austri,
talsmönnum öreiganna, að þeir
urðu dragbítar á almenn lífskjör.
Það skyldi þó aldrei henda hörð-
ustu talsmenn frjálshyggjunnar
hér á landi að verða dragbítar á
einkarekstur og eðlilegar framfar-
ir?
Besta tryggingin fyrir arðsemi og
bættum lífskjörum er því að ein-
stakhngarnir sjálfir ráðstafi eigin
fjármagni án mhligöngu ríkis-
valdsins. Þetta hefur Aus'tur-Evr-
ópa uppgötvað. Hvað um okkur?
Verða orkuframkvæmdir ríkis-
valdsins næstu fjárfestingarafglöp-
in? Ofangreindar lausnir draga úr
þeim líkum.
Jóhann Rúnar Björgvinsson
„Ég er sannfærður um að ef bæta á lífs-
kjörin hér á landi þá er það ekki óviss
arðsemi sem skiptir mestu máli eða
atvinnuskapandi aðgerðir af hálfu hins
opinbera. Mestu skiptir að menn séu
að ráðstafa eigin íjármagni en ekki
annarra.“