Dagblaðið Vísir - DV - 02.08.1991, Blaðsíða 14

14
FÖSTUDAGUR 2. ÁGÚST 1991.
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglysingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11,105 RVlK.SIMI (91)27022- FAX: (91)27079
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJÁLSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 1100 kr.
Verð í lausasölu virka daga 105 kr. - Helgarblað 130 kr.
Áfall en ekki ósigur
Stór orð eru höfð uppi um meintan ósigur ríkisstjórn-
arinnar og þá sérstaklega utanríkisráðherra í samning-
um EFTA-ríkjanna við Evrópubandalagið. Ekkert sam-
komulag tókst um evrópskt efnahagssvæði og enda þótt
viðræðum sé að nafninu til haldið áfram og talað um
niðurstöður í september er afar líklegt að hugmyndin
um sameiginlegt efnahagssvæði sé úr sögunni.
Rétt er það að íslensk stjórnvöld hafa lagt mikla
áherslu á að þessir samningar tækjust. Enda eru miklir
hagsmunir í húfi. Vonbrigðin eru eftir því og það er
vissulega áfall í hvert skipti sem menn standa upp frá
löngum og ströngum samningaviðræðum án nokkurs
árangurs. Hins vegar er það ómaklegt að lýsa yfir því
að utanríkisráðherra hafi prívat og persónulega beðið
ósigur. Hvað þá þegar fyrrverandi ráðherrar nota tæki-
færið til að halda því fram að utanríkisráðherra hafi
allan tímann verið á villigötum.
Stefna ríkisstjórnarinnar í þessum viðræðum er
framhald á þeirri stefnu sem tekin var í tíð fyrri ríkis-
stjórnar. Ríkisstjórn Steingríms Hermannssonar var
einhuga um að sækjast eftir þátttöku í evrópsku efna-
hagssvæði. Hún hafnaði tvíhhða viðræðum og hún sendi
Jón Baldvin út af örkinni, jafnvel í forystu fyrir EFTA-
ríkjunum. Ef stjórnarandstaða Framsóknar og Alþýðu-
bandalags gagnrýnir samningaaðferðir Jóns Baldvins,
þá hittir hún fyrir sjálfa sig, vegna þess að aldrei heyrð-
ist hósta né stuna frá gamla ráðherrahðinu um annað
en Jón Baldvin hefði fuht og óskorað umboð frá fyrrver-
andi ríkisstjórn.
Athyglisvert er að Sjálfstæðisflokkurinn virðist og
hafa sannfær'st um að samningunum um evrópska efna-
hagssvæðið skyldi fylgt eftir, þrátt fyrir að þingflokkur
sjálfstæðismanna legði beinlínis th í stjórnarandstöðu
síðasta kjörtímabils að tvíhliða viðræður skyldu teknar
upp við Evrópubandalagið. Jafnvel nú, þegar upp úr
hefur slitnað, er Davíð Oddsson forsætisráðherra þeirr-
ar skoðunar að bíða eigi til september og sjá hvað þá
kann að gerast. Sjálfstæðisflokkurinn ætlar ekki að flýta
sér í sjálfstæðar viðræður við Evrópubandalagið. Með
öðrum orðum: ef frá eru skildir örfáir sérvitringar, hafa
öll helstu stjórnmála- og hagsmunaöfl landsins talið
rétt og skynsamlegt að semja um evrópskt efnahags-
svæði og hafa þar ráðið mestu þeir hagsmunir að fá
tohfrjálsan aðgang að Evrópu með fullnýttar sjávaraf-
urðir.
Nú þegar samningar við Evrópubandalagið hafa mis-
tekist mega menn ekki einblína á einstaka menn eða
lýsa ósigri á hendur þeim sem höfðu umboð þjóðarinn-
ar til að sitja samningafundina. Niðurstaðan er ekki
ósigur heldur áfah og það áfah er ekki eins manns held-
ur okkar ahra ef við á annað borð vorum og erum þeirr-
ar skoðunar að evrópskt efnahagssvæði hafi verið okk-
ur th framdráttar.
Hér er heldur ekki um neinn heimsendi að ræða. ís-
lendingar hafa áfram möguleika th sölu á sínum afurð-
um th allra átta. Markaðsstaða okkar er einfaldlega
óbreytt frá því sem verið hefur, enda gengu samningarn-
ir um evrópska efnahagssvæðið út á það eitt að bæta
stöðuna, opna markað og skapa auknar tekjur.
Að það skyldi ekki takast er ekki sök íslenskra stjórn-
valda. Evrópubandalagið vhdi ekki hleypa okkur inn.
Við því er ekkert að segja. Við þurfum að minnsta kosti
ekki að hafa áhyggjur af fuhveldinu á meðan. Eða hvað?
Ellert B. Schram
„Hin þýsku lönd í austri eru ekki gleymd... Fjöldi tólks býr innan tilbúinna landamæra í kjölfar Versalasamn
inganna 1919 ...“
Hið nýja milli-
bilsástand
Á rúmum tveimur árum, frá því
snemma árs 1989 til miðs árs 1991,
hefur ásýnd heimsins og heims-
málanna gjörbreyst. Þaö ástand,
sem nú blasir við, er óþekkjanlegt
frá því sem var. Forsendur eru
aðrar, alveg nýjar hættur blasa við.
Þróunin getur hæglega tekið aðra
stefnu en nú virðist eðlilegt. Það
sem nú ríkir er milhbilsástand að
loknu kalda stríðinu.
í sögunni er það venjulega tíminn
rétt eftir lok styrjalda sem skiptir
sköpum um hver þróunin veröur,
og enda þótt kalda stríðiö hafi ekki
beinlínis verið styrjöld gildir samt
það sama. í ýmsum skilningi má
líta á Sovétríkin sem sigraðan óvin,
og þá upplausn, sem nú ríkir í
þessu risavaxna heimsveldi, sem
hluta af þeirri ólgu sem verður
ævinlega hlutskipti sigraðra þjóða
í stríði.
Fyrrverandi bandalagsríki snúa
við þeim baki. Það vald sem heims-
veldið haíði yfir skjólstæðingum
sínum og bandalagsríkjum, að ekki
sé minnst á yfir sínum eigin þegn-
um, er ekki lengur virt. Sérhags-
munahópar rísa upp í öllum áttum
innan þessa fyrrverandi heims-
veldis og innan leppríkja þess og
annarra fylgjenda, og er þá einkum
átt við þjóðarbrot, heilar þjóðir og
nýjar stjómmálahreyfingar. Allt
hefur þetta gerst áður þótt ytri
umgjörö hafi veriö önnur.
Ósigur Rússa í fyrri heimsstyij-
öldinni geröi bolsévikum móguiegt
að hrifsa völdin, það var ósigur
Þjóöverja í fyrra stríði sem leiddi
beint til valdatöku nasista og síðari
heimsstyrjaldarinnar. Það var
upplausnin sem fylgdi í kjölfar
ósigra þýsku, austurrísku, rúss-
nesku og tyrknesku heimsveld-
anna sem enn hefur ekki verið til
lykta leidd í Evrópu, það vopnahlé
sem gert var 11. nóvember 1918
hefur ekki enn leitt til varanlegs
friðar. - Fyrst kom síðari heims-
styrjöldin, þá kalda stríðið.
Nú er kalda stríðinu lokið, nú
fyrst er möguleiki aö takast á við
þann óleysta vanda sem Versala-
samningamir 1919 skildu eftir sig.
Stríðsástandið í Evrópu, sem hófst
1914 í Sarajevo í Júgóslavíu, hefur
aldrei horfið, því hefur verið haldið
í skefjum með ógnunum, síðustu
áratugi með ógnarjafnvægi risa-
veldanna tveggja í kjarnorkuvíg-
búnaði. Nú er þaö jafnvægi ekki
lengur fyrir hendi, sá stöðugleiki
sem jafnræði þessara tveggja póla
á hernaðarsviðinu hefur tryggt er
horfinn, og það er ekki víst að það
sé eingöngu tií góðs.
KjaUkrinn
Gunnar Eyþórsson
fréttamaður
Þjóðernisvitund og
skynsemin
Reiknimeistarar og skynsemis-
trúarmenn hvers konar hafa lengi
gengiö út frá því sem gefnu að auk-
in efnahagsleg velmegun og ört
vaxandi innbyrðis samskipti þjóða
muni leiða til þess að spenna milli
þeirra hverfi og þar meö öll stríðs-
hætta. Á þessu byggist núverandi
Evrópubandalag að verulegu leyti,
og víst er þaö að stríðshætta er
ekki fyrir hendi milli Þjóðverja og
Frakka. En gagnstætt því sem efna-
hagsleg rök segja fyrir um hefur
þjóðernisvitund hvergi dvínað,
þvert á móti færist þjóðernishyggja
nú hvarvetna í vöxt.
Meðan ógnarjafnvægið ríkti var
ekki svigrúm fyrir þjóðernis-
hyggju, sameiginlegir hagsmunir
kröfðust samstöðu meö Nato gegn
Varsjárbandalaginu. Innan Sovét-
ríkjanna ríkti raunverulegur
stríðsótti, bæöi hræðsla við Þjóð-
verja og það sem Sovétmenn töldu
árásarstefnu Bandaríkjanna. í báð-
um þessum valdablokkum hélt
stríðsógnunin þjóðernishyggjunni
í skefjum, og í Vestur-Evrópu áttu
sameiginlegir hagmunir Natoríkj-
anna ekki minnstan þátt í uppgangi
Evrópubandalagsins. Nú er þetta
allt breytt, og þess er farið að gæta
bæði í austri og vestri og ekki síður
meðal fyrrverandi skjólstæðinga
risaveldanna tveggja 1 þriðja heim-
inum.
Eitt dæmi þessa dagana er
ástandið í Júgóslavíu. Þar í landi
gerðust þeir atburðir 1914 sem
mótað hafa aila tuttugustu öldina,
viðeigandi væri að síðasti kaflinn
í þeirri sögu væri skrifaður þar
líka. Þar mætast tveir heimar á
mörkum yfirráðasvæða tveggja
heimsvelda, Austurríkismanna og
Tyrkja, og þrenns konar trúarleg
arfleifð, frá patríarkanum í Konst-
antínópel, páfanum í Róm og íslam.
Ástandið þar er upp komið vegna
endaloka kalda stríðsins, engin ut-
anaðkomandi ógn heldur Júgóslav-
íu saman lengur.
Þjóðernishyggja
Fáar þjóðir hafa búið í nánari
samskiptum en þær þjóðir sem nú
búa sig undir borgarastríð, Króatar
og Serbar, en náin samskipti hafa
ekki eytt óvild þeirra á milli, heldur
þvert á móti skerpt andstæðurnar.
Þrátt fyrir góðan vilja ríkja Evr-
ópubandalagsins hefur þetta sama
gerst innan þeirra líka, þjóðernis-
hyggja fer vaxandi þegar utanað-
komandi hætta dvínar.
Margar minnihlutaþjóðir eru
innan landamæra ríkja Evrópu-
bandalagsins, og þrátt fyrir spár
um aö opin landamæri muni með
tímanum gera Evrópubandalagið
að einni þjóðarheild, bendir þróun-
in (og sagan) til hins gagnstæöa.
Óttin við þjóðernishyggju heima
fyrir á sinn þátt í því hve andvígir
leiðtogar EB eru sjálfstæðisbaráttu
Slóvena og Króata. Þjóðverjar eru
reyndar miklu hliðhollari þeim en
aðrir, en þeir eiga sérhagsmuna að
gæta. Hin fyrrum þýsku lönd í
austri eru ekki gleymd, allra síst
þýski minnihlutinn í þeim hluta
Póllands sem áöur var Prússland
og Slésía. Það er einmitt Austur-
Evrópa, þar sem íjöldi þjóöa býr
innan tilbúinna landamæra í kjöl-
far Versalasamninganna 1919 og
skiptingar Evrópu 1945, sem gæti
oröið hættusvæði á næstu árum.
Borgarastríö milli Króata og Serba
gæti orðið neistinn sem kveikti
bálið.
Gunnar Eyþórsson
„Óttinn við þjóðernishyggju heima fyr-
ir á sinn þátt 1 því hve andvígir leiðtog-
ar EB eru sjálfstæðisbaráttu Slóvena
og Króata.“