Dagblaðið Vísir - DV - 26.08.1991, Qupperneq 15

MÁNUDAGUR 26. ÁGÚST 1991.
15
Vextimir, bankarnir
og unga fólkið
„Hvaða áhrif skyldi vaxtahækkun hafa á verðbólgu og vöruverð í þessu
landi?“
Lesandi góður. Nú fyrir skömmu
hækkuðu viðskiptabankar þessa
lands vexti sem frægt er orðið.
Skömmu síðar var viðtal við Seðla-
bankastjóra um vaxtahækkunina.
Seðlabankastjóri taldi vaxtahækk-
unina eðblega og nauðsynlega til
að koma í veg fyrir hallarekstur
bankanna. Seðlabankastjóri talar
því máli bankanna, og bankanna
eingöngu. Vextir í þessu þjóðfélagi
eiga bara að vera með þeim hætti
að rekstur bankanna beri sig.
Flóknara virðist það nú ekki vera.
Eða hvað?
Vextir sem afgangsstærð
En hvaða áhrif skyldi vaxta-
hækkun hafa á „rekstrarafkomu"
heimilanna í landinu? Hvaða áhrif
skyldi vaxtahækkun hafa á rekstr-
arafkomu fyrirtækjanna í landinu
og aðstöðu þeirra í erlendri sam-
keppni? Og hvaða áhrif skyldi
vaxtahækkun hafa á verðbólgu og
vöruverð í þessu landi? Og svo má
spyrja sig hvaða áhrif þessi vaxta-
hækkun mun hafa á væntanlega
kjarasamninga sem gera þarf á
næstunni. Þannig má endalaust
spyrja vegna þess að vextir eru eitt
aðalstjómtækið í sérhverju „vest-
rænu“ hagkerfi. En ekki á íslandi.
Hér eru þeir afgangsstærð, hugsuð
til að þjóna rekstrarafkomu bank-
anna og til að tryggja fjármögnun
á rekstrarhalla ríkissjóðs.
Hvaða áhrif skyldi þessi vaxta-
hækkun hafa á líf ungs fólks á ís-
landi? Ungs fólks sem er að byrja
búskap og er að fjárfesta í íbúðar-
húsnæði? Hvaða áhrif skyldi þessi
vaxtahækkun hafa á uppeldi þeirra
barna sem það er að ala upp? Jú,
vaxtabyrði heimilanna eykst, sér-
staklega hjá því unga fólki sem er
KjaUarinn
Brynjólfur Jónsson
hagfræðingur
að koma undir sig fótunum. Vaxta-
hækkun leiðir til hækkunar vöru-
verðs. Vaxtahækkun dregur úr
getu fyrirtækja til að borga starfs-
fólki sínu laun. í stuttu máli sagt
vinnur vaxtahækkun gegn öllu þvi
sem kalla má velferð á íslandi í
nútíð og framtíð.
Það má öllum vera ljóst að rekstr-
arskilyrði banka og fjármálastofn-
ana á íslandi eru miklu betri en
aðrir atvinnuvegir búa við. Á sama
tíma er ljóst að óhagræði í rekstri
flestra banka og fjármálastofnana
er mikið. Bankakerfið mun halda
áfram að blása út eins og púkinn á
fjósabitanum á meðan Seðlabanka-
stjórar og aðrir áhrifamenn í þessu
þjóðfélagi tryggja að vaxtamunur
bankanna sé ávallt nægur til að
tryggja hallalausan rekstur. -
Bankarekstur eins og bönkunum
flnnst að hann eigi að vera.
Mannlegt eðli
Það sem ríkisstjórn á að gera við
núverandi aðstæður er að minnka
vaxtamun viðskiptabankanna og
hækka yfirdráttarvexti þeirra í
Seðlabankanum þannig að tryggt
sé að rekstrargrundvelli verði
kippt undan þeim um nokkurt
skeið. Þá fyrst munu bankarnir sjá
einh'vern tilgang í því að endur-
skipuleggja sig og hagræða eins og
önnur fyrirtæki í þessu þjóðfélagi
hafa orðið að gera.
Það er nú einu sinni reynslan að
fyrirtæki og einstaklingar byrja
ekki að endurskipuleggja, spara og
hagræða af viti fyrr en í neyð.
Þannig er þessu varið með bank-
ana. Þannig er mannlegt eðli. Eins
og segir í gömlu íslensku máltæki:
„Neyðin kennir naktri konu að
spinna og lötum manni að vinna.“
Önnur krafa, sem gera verður til
ríkisstjórnarinnar á næstunni, er
að rikissjóður hætti að ganga fram
fyrir skjöldu og yflrbjóða allt og
alla með óábyrgum útboðum á
spariskírteinum og öðrum verð-
bréfum ríkissjóðs, eins og gert hef-
ur verið. Ríkissjóður verður að
draga verulega úr lánsfjárþörf
sinni innanlands á næstunni. Þá
lækka vextir, raunvextir og verö-
bólga í landinu í kjölfarið.
Það er argasta vitleysa að á ís-
lenskum fjármagnsmarkaði komi
lögmál framboðs og eftirspurnar til
með að stjórna eðlilegu vaxtastigi,
eins og oft er haldið fram. Af þeirri
einföldu ástæðu að ríkissjóöur er
svo stór að hann er ráðandi á þeim
markaði. Undir þeim kringum-
stæðum gilda ekki eðlileg lögmál
framboðs og eftirspurnar.
Þriðja krafan er að vísitölutrygg-
ing tjárskuldbindinga verði afnum-
in. Að minnsta kosti verði hún ekki
notuö nema með breyttum grund-
velli og á lánum með langan láns-
.tíma. Lánum með lánstíma til 20
ára eða lengur. Og Seðlabanka og
viðskiptabönkunum ber að stuðla
að afnámi verðtryggingar lána en
ekki öfugt. Og ef viðskiptabankarn-
ir hafa fórnað verulegu eigin fé til
að viðhalda lánskjaravísitölunni
ber þeim að taka afleiðingum gerða
sinna eins og öðrum ábyrgum aðil-
um í atvinnulífinu.
Verkefnin fram undan
Okkur íslendingum hefur tekist
á síðustu misserum að koma á
þokkalegu jafnvægi í hagkerfmu
og nánast að koma verðbólgu niður
á eðlilegt stig. Þann árangur verð-
um við að verja. Jafnframt því
verðum við að stíga ný gæfuspor í
efnahagsmálum. Næst verðum við
að taka til hendinni hvað varðar
peningamál í landinu. Þá er átt við
hluti eins og vexti, raunvexti, vísi-
tölubindingu fjármagns, fjármögn-
un á hallarekstri ríkissjóðs og ann-
að í þeim dúr. í öllum þessum mál-
um er ríkisstjórn íslands, Seðla-
bankinn og viðskiptabankarnir í
aðalhlutverki.
Lesandi góður. Hagkerfið á að
þjóna mannfólkinu til lengri tíma
séð en ekki mannfólkið þörfum
hagkerfisins. Þetta gleymdist fyrir
austan járntjald ogþví fór sem fór.
Og sú staðhæfmg að vextir í land-
inu, vísitölubinding fjármagns og
annað eigi að þjóna þörfum bank-
anna en ekki almennings í landinu
stenst ekki af því að hagkerfið á
að þjóna mannfólkinu. En ekki
mannfólkið þörfum hagkerfisins.
Brynjólfur Jónsson
„Hagkerfið á að þjóna mannfólkinu til
lengri tíma séð en ekki mannfólkið
þörfum hagkerfisins. Þetta gleymdist
fyrir austan j árntj ald og þ ví fór sem
fór.“
Umferðareyjar og skerjagarðar:
Mannleg mistök
Kjallarinn
„Lika má nefna Ijósastaura utanvert í beygjum ... “
Það var víst í henni Ameríku sem
lögfræðingur nokkur tók upp á því
að lögsækja bifreiðaframleiðendur
vegna galla í bifreiðum, galla sem
honum tókst. oft að sanna að yrði
til þess að viðkomandi bifreiðar
lentu frekar í óhöppum með slys-
um á fólki. - Slíkan lögfræðing
þyrfti hugsanlega til aðgerða gegn
gatnahönnuðum Reykjavíkurborg-
ar.
Líkt og bandaríska lögfræðingn-
um tókst að knýja fram breytingar
á bílunum og bætur til bifreiðaeig-
enda, er ekki útilokað að okkar ís-
lenski lögfræðingur gæti knúið yf-
irvöld gatnamála í borginni til þess
að hætta við eða breyta gatna-
mannvirkjum sem augljóslega
skapa hættu.
Háaleitisbraut
í sumar hefur verið unnið að
skerjagarði á Háaleitisbraut. Sker
þessi, sem reyndar eru kölluö um-
ferðareyjar, eru oft nauðsynleg og
afmarka betur umferð. Þau geta
minnkað hættu á árekstrum og
jafnframt auðveldað gangandi veg-
farendum leið yfir götu. Skynsam-
leg notkun umferðareyja er þannig
af hinu góða. Þegar þær eru hins
vegar settar fyrir eölilega aksturs-
stefnu verða þær að hættulegum
umferðarskerjum. - Rétt á móts við
neðstu fjölbýlishúsin við Háaleitis-
braut hefur tekist hörmulega til.
Sú umferð sem ofan brautina
hefur runnið aðskihn er sveigð
saman í þrönga rennu. Þetta er
gert þannig að í stað eyju milh ak-
brautanna kemur þarna umferðar-
sker, utan á gagnstéttina hægra
megin þegar ekið er niður braut-
ina, og umferðin sveigð til vinstri
Kristinn Snæland
leígubí Istjór i
að umferðinni sem á móti kemur.
Þarna á nokkrun tugum metra er
umferðin upp og niður Háaleitis-
braut sveigð saman í mjóa rennu.
Þessum ósköpum lýkur svo með
því að enn kemur umferðarsker
sem sveigir ökutækið sem áður
sveigði th vinstri, til hægri.
Á þessum stutta kafla brautar-
innar er ökumaðurinn þvingaður í
vinstri beygju, að mótkomandi
umferð, og nær strax aftur í hægri
beygju frá sömu umferð. Þarna
hallar auk þess öll gatan til vinstri
séð niðureftir.
Nú þegar eru ökumenn teknir að
aka upp á umferðarskerin beggja
vegna við þrengshn. Látum það nú
vera því það virðist stundum vera
hluti af prógramminu hjá starfsliöi
gatnamálastjóra að véla ökumenn
upp á umferðarsker og skilti. Það
er þó sýnu verra að ljóst má vera
að þarna geta orðið hræðileg slys
í hálku og þarf hana jafnvel ekki til.
Sé aðeins miðað við hálku er afar
hklegt að ökumanni, sem ekur nið-
ur brautina, bregði við að þurfa
skyndilega að taka sveig til vinstri
að umferð úr gagnstæðri átt. Eðli-
legt viöbragð er hemlun. Við heml-
un rennur bifreiðin hins vegar
beint yfir á akbraut þeirra sem á
móti koma. Þannig verða flest al-
varlegustu slysin í umferðinni.
Þarna er búið að gera dauðagildru.
Ljósastaurar I beygjum
Auðvitað eru þetta mannleg mis-
tök. Slík mistök eru ekki nýlunda
hjá embættismönnum borgarinnar
og má þá nefna slysabeygjuna í
Skógarsehnu sem a.m.k. þrisvar er
búið að reyna að laga en er enn
slæm vegna þess að brautinni er
ekki hallað rétt miðað við aðstæð-
ur. Með þessu káki þrisvar sinnum
hefur beygjan þó vissulega batnað.
Líka má nefna Ijósastaura utanvert
í beygjum þar sem ná má alveg
jafngóðri lýsingu með því að hafa
staurana innanvert í beygjunum.
Reynar hef ég heyrt þá skýringu
hjá borgarstarfsmanni að það sé
eftir þýskum staðli sem staurarnir
séu hafðir utanvert í beygjum. Nú
má vel vera að við lýsingu þýskra
hraðbrauta henti að hafa ljósa-
staura utanvert í beygjum.
Reynsla borgarstarfsmanna í
Reykjavík ætti að hafa kennt þeim
að þýska reglan á ekki við, a.m.k
ekki í beygjunum við Norðurfeh,
Skógarsel og viðar. Svo oft hafa
borgarstarfsmenn þurft að skipta
um þessa staura eftir árekstur að
það hlýtur að vera kominn tími th
að færa staurana yfir götuna og þar
með í beygjurnar innanverðar og
hætta þannig að berja höfðinu í
þýskaf hraðbrautarreglur.
Lögfræðingur óskast
Mér virðist það staðreynd að
borgarstarfsmenn taka ekki ábend-
ingum hins almenna borgara um
það sem betur má fara í umferð-
inni. Til þess að knýja fram breyt-
ingar og úrbætur þarf Davíð Odds-
son að aka upp á umferðarsker og
vera borgarstjóri (Ægisíðuskerið).
Nú er Markús Örn orðinn borgar-
stjóri og vonandi að hann eða hans
bílstjóri aki ekki upp á nein sker.
Þá er aðeins eftir að óska eftir því
að einhver skeleggur lögfræðingur
taki að sér að kæra þær fram-
kvæmdir borgarstarfsmanna sem
augljóslega verða að slysagildrum.
Vonandi verða gerðar breytingar á >
hörmunginni á Háaleitisbraut áður
en þar verður alvarlegt umferðar-
slys.
Kristinn Snæland
„Mér virðist það staðreynd að borgar-
starfsmenn taka ekki ábendingum hins
almenna borgara um það sem betur
má fara í umferðinni.“