Dagblaðið Vísir - DV - 21.09.1991, Síða 15

LAUGARDAGUR 21. SEPTEMpER 1991.
T í't I • 3 i- f 1 ) ' 1 T v „ ' '( "V- T V* 7 * 1
Endurmat eða stöðnun
Niðurskuröur. Sparnaöur. Sér-
tekjur. Skólagjöld. Sjúklingaskatt-
ur.
Þessi orö hafa ráðiö ríkjum i íjöl-
miölum síöustu vikurnar.
Ástæöan er einfóld.
Stjórnarflokkarnir hafa verið aö
glíma við heföbundiö verkefni sitt
á þessum árstíma; aö koma saman
frumvarpi til fjárlaga fyrir næsta
ár.
Eins og venjulega hafa ráðuneyti
og ríkisstofnanir sett fram ríflegar
óskir um hlutdeild í skattpeningum
almennings. Síðan leita ráðherrar
einfóldustu leiöa til að skera óska-
listann niður. Þegar ekki gengur
nógu vel að skera eru tekjurnar
auknar enn einu sinni. Meiri skatt-
heimta hefur alltaf reynst iokaorð-
ið, sama hvaöa ríkisstjórn fer meö
völd, sama hverju stjórnarþing-
menn lofa fyrir kósningar.
Enda er niðurstaðan að því er
virðist nú enn sú sama og fyrr;
meiri skattheimta, stærra ríkis-
bákn.
Á upphafsreitnum
Fjárlög hvers árs verða til með
reglubundnum hætti.
I upphafi þings er fjárlagafrum-
varp, sem stjórnarflokkarnir hafa
burðast við að búa til mánuðum
saman, lagt fram. Það tekur síðan
breytingum - í átt til enn aukinna
ríkisútgjalda - í meðforum þingsins
sem afgreiðir fjárlögin skömmu
fyrir jól.
Á fjárlagaárinu sjálfu bætast svo
við enn frekari ríkisútgjöld. Þeim
er komið fyrir í sérstökum
fjáraukalögum sem afgreidd eru á
haustþingi. Þá loks er nokkuð ljóst
hver útgjöld, tekjur og halli ríkisins
er á árinu.
Núverandi ríkisstjórn er því á
uþphafsreitnum. Hún er að leggja
fram sitt fyrsta fjárlagafrumvarp.
Ef meta á þann árangur í niður-
skurði ríkisútgjalda sem náðst hef-
ur við gerð frumvarpsins verður
að bera það saman við fjárlaga-
frumvarpið sem lagt var fram í
fyrra.
Enn hvílir slík leynd yfir efni
fjárlagafrumvarpsins, þrátt fyrir
miklar fjölmiðlafréttir, að ógerlegt
er að gera slíkan samanburð í ein-
stökum atriðum.
Þó hafa niðurstöðutölurnar verið
birtar. Þær gefa vísbendingar um
árangurinn.
Hækkun frá í fyrra
Samkvæmt þeim fréttum eru
heildarútgjöld frumvarpsins nú
108,1 milljaröur.
í fyrra voru heildarútgjöld fjár-
lagafrumvarpsins 103,2 milljarðar.
Hækkun milli ára í krónum talið
er því tæpir fimm milljarðar.
Heildartekjur ríkisins sam-
kvæmt því frumvarpi sem lagt
verður fram í byrjun næsta-mánað-
ar eru að sögn 104,3 milljarðar. í
fyrra var sambærileg tala 99,5
milljarðar. Mismunurinn þar er
því líka tæpir fimm milljarðar.
í krónum talið - á verðlagi hvors
árs fyrir sig - hafa tekjur og út-
gjöld ríkisins samkvæmt frum-
varpinu því hækkað þrátt fyrir allt
tal um niöurskurð. Hvort einhver
heildarsparnaður hefur náðst á
fóstu verðlagi á eftir að koma í ljós
en þá þarf meðal annars að taka
tillit til þeirra ríflega þriggja millj-
arða sem ætlunin er að innheimta
í svokölluðum „sértekjum" ráðu-
neyta og stofnana hins opinbera.
Samanburður eför ráðimeytum
og verkefnum verður einnig að
bíða þess að frumvarpið verði lagt
fram.
Nýmál stjómarinnar
Undirbúningur fjárlagafrum-
varpsins hefur vakið meiri deilur
nú en oft áður.
DV-mynd GVA
Ástæðan er rík tilhneiging stjórn-
arflokkanna til að láta almenning
greiða tvisvar fyrir sömu þjón-
ustuna; fyrst með almennri skatt-
heimtu eins og verið hefur en síðan
aftur með sérstökum gjöldum - til
dæmis í skólum, á sjúkrastofnun-
um og víðar í hinu opinbera kerfi.
Ráðherrar virtust standa í þeirri
trú að með því að kalla nýju skatt-
heimtuna „sértekjur" eða „þjón-
ustugjöld" gætu þeir sannfært al-
menning um að þeir væru ekki að
hækka skatta.
Þaö má sjá fyrir sér í anda slag-
orðin þeirra á borðum þvert yfh
bflamengaö Austurstrætið:
Sérgjöld eru ekki skattar!
Hækkun skólagjalda er lækkun!
Mikið held ég að Orwell skildi vá
þetta nýmál stjórnarinnar.
Misskilningurinn er bara sá af
þetta blekkir ekki nokkum mann.
Þaö fær heldur engan til að
gleyma því að þetta em mennirnir
sem lofuðu kjósendum fyrir kosn-
ingarnar í vor að lækka skatta.
Ætli slík loforð flokkist ekki nú
orðið til pólitísks „fortíöarvanda"
eins og það heitir á nýmálinu.
Engar heilagar kýr
Annars hefur þessi umræða öll
leitt í ljós að sumir virðast líta á
veigamikla þætti opinbera kerfls-
ins sem eins konar heilagar kýr
sem ekki megi hrófla við. Ekki má
breyta lyfsölukerfmu. Ekki má
sameina sjúkrahús. Ekki má
stokka upp óhagkvæman rekstur
rekstri og sjálfvirkni í ríkisútgjöld-
um. Hvorugt er forsvaranlegt.
Einhæf umræða
Endurskoðun og endurmat af því
tagi sem hér hefur verið nefnt er
þvi miður sjaldgæft.
Endurskoðun á inntaki og starfs-
háttum virðist til dæmis ekki dag-
legur viðburður í íslenska skóla-
kerflnu þótt það kosti almenning
gífurlega fjármuni.
Umræða um skólamál virðist
nefnilega ekki snúast um gagnrýn-
ið mat á því hvort það sem gert er
í skólunum sé rétt. Hvort áherslur
séu í samræmi við kröfur nútíðar
og framtíðar. Eða hvort tilrauna-
starfsemin endalausa sé nemend-
um til góðs eða bara leiktæki fyrir
skólamenn.
Nei, þegar rætt er um skólamál á
íslandi er aðeins fjallað um fáein
viðfangsefni og alltaf þau sömu:
Launamál kennara.
Lánamál nemenda.
Og slaka íslenskukunnáttu fram-
haldsskólanema.
Allt vafalaust hin merkustu mál
út af fyrir sig. En þau segja okkur
Utið um það hvort menntun barna
ókkar og unglinga sé á réttri leið
eöa ekki.
Breyttar áherslur?
Mun mikilvægara er hins vegar
að endurmeta reglulega það sem
gert er í skólunum sjálfum og hafa
foreldrana með í því endurmati.
Þá mætti spyrja:
Hæfa skólarnir kröfum sam-
tímans og hagsmunum þjóðarinn-
ar?
Gefa þeir unga fólkinu bestu
möguleika til að fóta sig í upplýs-
ingaþjóðfélagi framtíðarinnar?
Skila skólarnir áfram þeim þjóð-
lega arfi sem einn getur hindrað
að æskan glati rótum sínum í al-
þjóðaþorpinu?
Þetta eru mikilvægar spurning-
ar. Og ég er alls ekki viss um að
svarið sé jákvætt.
Hvernig í ósköpunum þjónar það
til dæmis kröfum upplýsingaþjóð-
félagsins að eyða jafnvel meiri
tíma, orku og peningum í að kenna
börnum og unglingum útkjálkamál
Dana en enska tungu sem er og
verður allsráðandi í samskiptum,
upplýsingastreymi og viðskiptum
milli þjóðanna?
Hvernig í ósköpunum treystir
það þjóðlegar rætur bama og ungl-
inga að halda þeim meira og minna
fávísum um ellefu alda sögu, menn-
ingu og bókmenntir þjóðarinnar?
Þjónar það virkilega hagsmunum
æskunnar og þjóðarinnar að reyna
kerfisbundið að gera langflesta ís-
lendinga að langskólagengnu bók-
námsfólki?
Umræður ráðamanna, kennara,
nemenda og foreldra ættu frekar
að beinast að slíkum grundvallar-
atriðum skólastarfsins en síendur-
teknu karpi um launamál og lána-
mál.
Elías Snæland Jónsson
Þegar rætt er um skólamál á Islandi er alltaf fjallað um sömu viðfangsefni: launamál, lánamál og slaka íslenskukunnattu.
af því að það kemur illa við ein-
hverja.
Þetta er mjög varhugaverð af-
staða sem þvi miður hefur stund-
um ráðið ríkisstuðningi við heflar
atvinnugreinar í landinu.
Öll opinber starfsemi þarf að vera
í stöðugri endurskoðun. Engin
Laugardags-
pistill
Elías Snæland Jónsson
aðstoðarritstjóri
stofnun, hvorki sjúkrahús né skóli,
á sjálfvirkan rétt á skattpeningum
frá almenningi. Sífellt þarf að meta
hvort hægt sé að veita viðunandi
þjónustu á ódýrari hátt. Stöðugt
þarf að endurskoða vinnubrögð og
starfshætti.
Annars blasir við stöðnun í ríkis-