Dagblaðið Vísir - DV - 12.10.1991, Blaðsíða 12

12
LAUGARDAGUR 12. OKTÓBER 1991.
Erlend bóksjá
Nóbelsskáldiö
N adine Gordimer
Nadine Gordimer, sem er 68 ára, hefur skrifað sögur síðan hún var níu
ára. Margar bóka hennar voru á bannlista í heimalandinu, Suður-Afríku,
árum saman.
Nadine Gordimer var heppnari en
Graham Greene. Bæði voru þau
árum og áratugum saman talin líkleg
til að hreppa hin eftirsóttu bók-
menntaverðlaun Nóbels. Greene fór
þó í gröfina án þess að hljóta náð
fyrir augum átjánmenninganna
sænsku.
Gordimer hefur- svo oft verið nefnd
sem hugsanlegur verðlaunahafi að
hún hafði sjálf gefið upp alla von um
að fá verðlaunin. En tíunda desemb-
er næstkomandi mun prúöbúinn
Svíakonungur afhenda henni verð-
launaskjalið og jafnvirði sextíu millj-
óna íslenskra króna. Þannig virðist
sænska akademían, um sinn að
minnsta kosti, hafa yfirstigið andúð
sína á vinsælum rithöfundum.
Á ferðalagi vestra
Gordimer, sem er 68 ára, var á
feröalagi í Bandaríkjunum þegar til-
kynnt var um niöurstöðu sænsku
akademíunnar. Þar var hún að
kynna nýjustu bók sína, smásagna-
safnið Jump.
Sögumar sextán, sem hafa fengið
góðar viðtökur hjá gagnrýnendum,
gerast allar í Suður-Afríku aðskiln-
aðarstefnunnar eins og langflestar
sögur Gordimer. Sögusvið hennar
hefur alla tíð verið pólitískt eyðiland
kynþáttakúgunar í Suður-Afríku síð-
an apartheid varð að veruleika eftir
lok síðari heimsstyrjaldarinnar.
Hóf aó skrifa níu ára
Nadine Gordimer fæddist árið 1923
í Springs í Transvaal, litlum námabæ
skammt frá Jóhannesarborg. For-
eldrar hennar voru báðir innflytj-
endur af gyðingaættum. Faðir henn-
ar var úrsmiður sem hafði flúið frá
Litháen þrettán ára að aldri. Móðir-
in, sem var ensk, kom einnig til Suð-
ur-Afríku barn að aldri.
Hún hóf að skrifa níu ára gömul.
Fyrsta smásaga hennar birtist í viku-
blaði í Jóhannesarborg þegar hún
var aðeins fimmtán ára.
Hún einbeitti sér að smásögum til
að byrja með og fékk þær birtar í
tímaritum. Fyrsta bókin, smásagna-
safn, kom út þegar hún var 26 ára.
Tugir bóka
Mörg smásagnasöfn háfa fylgt í
kjölfarið og verið gefin út ekki aðeins
í heimalandinu heldur líka í Bret-
landi og Bandaríkjunum og reyndar
víðar. Helstu þeirra eru:
Face to Face (1949), The Soft Voice
of the Serpent (1952), Six Feet of the
Country (1956), Friday’s Footprint
(1960), Not for Publication (1965), Li-
vingstone’s Companions (1971),
Selected Stories (1975), Some Monday
for Sure (1976), A Soldier’s Embrace
(1982), Something out there (1984) og
Jump (1991).
Gordimer hefur sent frá sér tíu
skáldsögur sem sænska akademían
vísar reyndar til sem kjarna skáld-
verka hennar. Þær eru:
The Lying Days (1953), A World of
Strangers (1958), Occasion for Loving
(1963), The Late Bourgois World
(1966), A Guest of Honour (1970), The
Conservationist (1974), The Burger’s
Daughter (1979), July’s People (1981),
A Sport of Nature (1987) og My Son’s
Story (1990).
Langflestar þessara bóka hafa
komið út í pappírskiljum.
Óvenjuleg æska
Nadine Gordimer átti sérstæða
æsku. Hana dreymdi um tvennt þeg-
ar hún var um það bil tíu ára: fyrst
að veröa dansmey en síðan blaða-
maður eftir að hafa lesið skáldsög-
una Scoop eftir Evelyn Waugh.
En þegar hún var ellefu ára greind-
ist hún með of alltof öran hjartslátt.
Sá kvilli er algengur og ekki hættu-
legur, en móðir hennar var á öðru
máli og gjörbreytti lífi telpunnar; tók
hana úr skóla og bannaði henni alla
áreynslu.
Afleiðingin var sú að Nadine
Gordimer ólst upp með fullorðnu
fólki í stað þess að eiga samneyti við
jafnaldra sína. „í þessu fólst slikur
óskaplegur einmanaleiki," sagði hún
síðar. „Það er hræðilegt að gera barni
slíkt.“
Hún leitaði fróunar í bókum enda
þegar farin að skrifa sögur. Þegar
hún var um tvítugt áttaði hún sig
loks á því hvað móðir hennar hafði
gert henni. Það tók hana áratugi að
fynrgefa þá alvarlegu misgjörð.
Árið 1945 sótti hún tíma í háskóla
einn vetur og kynntist loks öðru
ungu fólki sem hugsaði um stjómmál
og bókmenntir. Þar á meðal svörtu
fólki. Þessi skamma skóladvöl varð
upphaf kynna hennar af stjórn-
málaátökum sem áttu eftir að setja
svo mikinn svip á ritstörf hennar
næstu áratugina. Þar höfðu líka áhrif
ýmsar þær bækur sem hún las á
þeim árum, ekki síst The Jungle eftir
Upton Sinclair.
Bannaðar bækur
Nadine Gordimer er fyrst og fremst
höfundur heimalands síns, eins og
landi hennar Alan Paton. Sögur
hennar fialla yfirleitt um fólk sem
verður að aðlaga sig þjóðfélagi apart-
heidstefnunnar - eða finnur sig knú-
ið til að rísa gegn því þjóðskipulagi.
Margar skáldsagna hennar voru
bannaðar á sínum tíma í Suður-
Afríku - sumar jafnvel í heilan ára-
tug. En þær voru gefnar út í ensku-
mælandi löndum vestan hafs og aust-
an og þannig gat hún lifað af skáld-
skap sínum.
Það er ekki undarlegt að af skáld-
skap síðustu áratuga er hún einna
hrifnust af Márquez, Borges, Car-
pentier, Fuentes, Llosa og Puig - suð-
ur-amerískum skáldum sem reynt
hafa eins og hún skipulag ófrelsis og
kúgunar. Það hefur áhrif á skáldskap
hennar eins og þeirra að búa í landi
þar sem einstaklingurinn tekur
mikla persónulega áhættu með því
að skrifa eða halda fram skoðun
sinni á annan hátt - ef sú skoðun er
ekki stjórnvöldum þóknanleg.
Hrifin af smásögum
Nadime Gordimer segist afar hrifin
af smásögum - bæði að skrifa þær
og lesa - enda hefur hún samiö mik-
inn íjölda þeirra. Á mótunarárum
sínum sem rithöfundur kveðst hún
hafa orðið fyrir áhrifum ýmissa evr-
ópskra og amerískra rithöfunda og
nefnir þar sérstaklega Eudoru Welty,
Katherine Anne Porter, Faulkner,
Hemingway, Proust, Camus, Thomas
Mann og E.M. Forster. Og Virginia
Woolf er hátt skrifuð hjá henni.
Það eru engu að síður skáldsögurn-
ar sem vakið. hafa mesta athygli á
henni sem rithöfundi. Einkum Bur-
ger’s Daughter, sem íjallar um unga
stúlku sem vaknar til pólitískrar
meðvitundar, Á Guest of Honour um
grimman veruleika í nýfijálsu Afr-
íkuríki, The Conservationist, þar
sem auðugur Suður-Afríkubúi kemst
að því að peningar geta ekki lengur
fært hvíta manninum Afríku á silfur-
fati, og July’s People sem sænska
akademían mun hafa vísað sérstak-
lega til í rökstuðningi sínum, en hún
fjallar um sérstæð endaskipti sem
veröa á lífi hvítrar fjölskyldu og
svartrar í Suður-Afríku borgara-
styijaldar.
Ljóðasafn
Berrymans
Meðal bandarískra ljóðskálda á
þessari öld hlýtur John Berry-
man að vera á fremsta bekk. Þeg-
ar hann framdi sjálfsmorð árið
1972 átti hann að baki langan fer-
il sem frumlegt og afkastamikið
ljóðskáld og virtur bókmennta-
kennari.
Margir telja að glæsilegustu
ljóð Berrymans séu draumaljóð-
in, Dream Songs, sem hann orti
á löngu tímabili en birti að lokun
í endanlegri útgáfu árið 1969.
Áður hafði hann þó sent frá sér
fjölda merkra ljóðabóka. Og þaö
eru einmitt þau ljóð sem safnað
hefur verið saman í þessa bók.
Allt kvæði sem Berryman orti á
þrjátíu og fjögurra ára tímabili,
1937 til 1971. Þeirra á meðal eru
frægar sonnettur, 117 talsins, sem
hann orti til ástkonu sinnar,
Chris, og það langa ljóð sem fyrst
'vakti verulega athygli á kveðskap
Berrymans, Homage to Mistress
Bradstreet. Sömuleiðis síðustu
ljóðin, sem hann hafði búið til
prentunar skömmu fyrir sjálfs-
morðið.
Frágangur er hér allur til fyrir-
myndar. Ritstjóri bókarinnar
hefur samið góðan inngang um
skáldið og verk hans og greinar-
gott yfirlit um ævi hans og feril.
COLLECTED POEMS 1937-1971.
Höfundur: John Berryman.
Faber & Faber, 1991.
Myndasaga um
frelsisbaráttu
Myndasögur eða grafískar
skáldsögur eru harla vinsælar
meðal ungs fólks sem ahst hefur
upp við slíkar frásagnir í tímarit-
um og sjónvarpi.
Give Me Liberty er ein slík saga
eftir vana menn í faginu vestan-
hafs. Þetta er framtíðarsaga í fjór-
um köflum. Hún gerist einkum á
fyrsta áratugi næstu aldar í
Bandaríkjum sem sigla hraðbyri
í átt til einræðis og borgarastyij-
aldar.
Söguhetjan er ung svört stúlka
sem heitir Martha Washington.
Hún er fædd í fátækrahverfi en
tekst að komast í sérsveitir
bandarískra stjórnvalda. Mörg
hættuleg verkefni bíða hennar og
eins konar frelsisbarátta við
fjandmenn og svikara sem svífast
einskis til þess að ná auknum
persónulegum völdum.
Sagan á það sammerkt með
mörgum reyfurum að atburðir
eru oft stórkarlalegir og ofsa-
fengnir og jarðsambandið stund-
um harla lítið. En þetta er óneit-
anlega spennandi saga og fag-
mannlega unnin.
GIVE ME LIBERTY.
Höfundar: Frank Miller & Dave Gib-
bons.
Penguin Books, 1991.
Metsölukiljur
Bretland
Skáldsögur:
1. Maeve Ðinchy:
CIHCLE OF FRIENDS.
2. Scott Turow:
THE BURDEN OF PROOF.
3. Thomas Harrls:
THE SILENCE OF THE LAMBS.
4. Terry Pratcbeb:
WINGS.
5. David Eddlogs:
THE RUBY KNIGHT.
6. Susan Howatch:
SCANDALOUS RISKS.
7. Thomaa Harris:
RED DRAGON.
8. Jackfe Collins:
LADY ÐOSS.
9. Terry Pralchett:
ERIC.
10. Collaen McCullough:
THE FIRST MAN IN ROME.
Rit almenns eðlis:
1. peter Mayie:
A YEAfl IN PROVENCE.
2. Anton Mosimann:
ANTON MOSIMANN - NATUR-
ALLY.
3. Drlvlng Standardn Agency:
YOUR DRIVING TEST.
4. Slmon Mayo:
SIMON MAYO S CONFESSIONS.
5. Michaal Palin:
AROUND THE WORLD IN 80
DAYS.
6. Jack Rollin:
ROTHMAN’S FOOTBALL
YEARBOOK 1991-92.
7. Naomi Wolf:
THE BEAUTY MYTH.
8. Rosemary Conley:
COMPLETE HIP & THIGH DIET.
9. Peter Ackroyd:
DICKENS.
10. Hannah Hauxwell:
DAUGHTER OF THE DALES.
(Syggt i The Sunday Tlmes)
Bandaríkin
Skáldsögur:
1. Sidney Sheldon:
MEMORIES OF MIDNIGHT.
2. Stephen Kíng:
FOUR PAST MIDNIGHT.
3. Peter David:
Q-IN-LAW.
4. Barbara Taylor Bradford:
THE WOMEN IN HIS LIFE.
5. Belva Plain:
HARVEST.
e. W.E.B. Griffín:
BATTLEGROUND.
7. Larry McMurtry:
BUFFALO GIRLS.
8. Amy Tan:
THE JOY LUCK CLUB.
9. Stephen Coonls:
UNDER SIEGE.
10. Jonathan Kellerman:
TIME BOMB.
11. Píers Anlhony:
QUESTION QUEST.
12. Anne Rlce:
THE MUMMY.
13. Jayne Ann Krentz:
SWEET FORTUNE.
14. Anne McCaffrey:
THE ROWAN.
15. Lawrence Sanders:
SULLIVAN’S STING.
Rit almenns eðiis:
1. Forrest Carter:
THE EDUCATION OF LITTLE
TREE.
2. Truddí Chase:
WHEN RABBIT HOWLS.
3. Oeborah Tannen:
YOU JUST DON’T UNDERSTAND.
4. Peter Mayle:
A YEAR IN PROVENCE.
05. Barbara Mandrell & G. Vocsey:
get TO THE HEART.
6. Robert Fulghum:
ALL I REALLY NEED TO KNOW I
LEARNED IN KINDERGARTEN.
7. M. Scott Peck:
THE ROAD LESS TRAVELLED.
8. Kenneth C. Davls:
DON’T KNOW MUCH ABOUT
HISTORY.
9. Robert Fulghum:
IT WAS ON FIRE WHEN I LAY
DOWN ON IT.
10. H. G. Bissinger:
FRIDAY NIGHT LIGHTS.
(Byggf á New York Times Book Review)
Danmörk
Skáldsögur:
1. Herbjörg Wassmo:
DINAS BOG.
2. Marti Leimbach:
LIV OG DÖD.
3. Betty Mahmoody:
IKKE UDEN MIN DATTER.
4. Henry Mitler:
ET LIV ER NOK.
5. Stephen King:
BRANDSTIFTER.
6. Isabel Allende:
ANDEHNES HUS.
7. Anders Bodelsen:
DOMINO.
8. A. de Saint-Exupery:
DEN LILLE PRINS.
9. Isabet Allende:
EVA LUNA.
10. Palle Fischer;
DEN STORE BADEDAG.
(Byggt á Poliliken Sondsg)
Umsjón: Elías Snæland Jónsson