Dagblaðið Vísir - DV - 18.12.1991, Blaðsíða 15

MIÐVIKUDAGUR 18. DESEMBER 1991.
15
Byggðastefna
í fyrri greinum hef ég fært rök
fyrir því að vandi landsbyggðar-
innar verði ekki leystur með því
að breyta kvótakerfinu í sjávarút-
vegi. En hvernig verður hann þá
leystur? Því eiga stjómmálamenn
að svara og er löngu orðið tíma-
bært að þeir móti skýra byggða-
stefnu. Þeir ættu að byija á því að
ræða ítarlega markmiðin sem eru
flest óljós, til að mynda markmiðið
um Jafnvægi í byggð landsins".
Ráðaleysi
Eftir að hafa um árabil rannsak-
að mótun byggðastefnunnar stend-
ur eitt upp úr, þ.e. hvað ráðaleysið
er mikið. Þó ber að nefna að vinna
tveggja nefnda á síðasta kjörtíma-
bib skilaði okkur nokkur skref í
rétta átt. Þessi skref voru því miður
aUt of stutt og fá.
Tillögur
Hér verða í örstuttu máb kynnt
fimm mikbvæg atriði sem hljóta
að felast í góðri byggðastefnu fyrir
ísland. Hvert þessara atriða er
nægjanlegt efni í blaðagrein en
plássið hér leyfir hvorki nánari
rökstuðning né útskýrandi dæmi.
Þróun byggðar er eðblegur hluti
af þróun þjóðfélagsins. Ekkert er
athugavert við það að sveitabæir,
dabr og þorp leggist í eyði. Það var
athygbsvert að fylgjast með við-
brögðum manna við hugmyndum
forsætisráðherra um að aðstoða
fólk við að flytja frá sjávarplássum.
Nákvæmlega sams konar hug-
mynd er í framkvæmd gagnvart
bændum, án þess að hrópað sé
„hreppaflutningar", en bændur
geta fengið greiðslu frá stjórnvöld-
um fyrir að bregða búi, bæði með
greiðslum úr Jarðakaupasjóði og
með því að selja ríkinu fram-
Kjallariim
Snjólfur Ólafsson
dósent
viö Háskóla íslands
leiðslukvóta.
Það er best að ganga hreint til
verks. Ef stjómvöld vilja leggja
fram fé í þeim tbgangi að margir
búi á einhverjum stað þá er eðbleg-
ast að greiða fólki fyrir að búa þar.
Féð gæti runnið beint tb fólksins,
tb fyrirtækja þar eða sveitar-
sijórna, e.t.v. í formi skattaafslátt-
ar.
Heimamenn geta notað þetta fé
tb að kaupa kvóta ef þeir telja þvi
best varið á þann hátt. Það mætti
hugsa sér að tbtekinn hluti auð-
bndagjalds í sjávarútvegi rynni tb
strjálbýbsins með þessum hætti.
Ef stjórnvöld vbja leggja fé tb land-
búnaðarmála vegna þess að það sé
mikbvægt að halda landinu í rækt
þá ætti að greiða bændum fyrir að
halda jörð í rækt, sem þyrfti þá að
skbgreina nánar, en ekki fyrir að
framleiða kjöt og mjólk.
Aukin samkeppni
Efla þarf Eyjafjarðarsvæðið sem
mótvægi við höfuðborgarsvæðið
því það em sífebt fleiri þættir í
nútíma þjóðfélagi sem byggjast á
svo miklu fjöbnenni að einungis
þessi tvö svæði koma tb greina.
Má nefna mbhlandaflug, mennta-
og rannsóknastofnanir og mögu-
leika hjóna með framhaldsmennt-
un að fá vinnu við hæfi beggja. Auk
þess febur þetta að þeirri mjög svo
athygbsverðu framtíðarsýn
Trausta Valssonar, sem felur m.a.
í sér veg yfir hálendið. (Sjá bók
hans „Framtíðarsýn: ísland á 21.
öld“.)
Færa þarf vald og ábyrgð frá
Reykjavík. Hér má meðal annars
benda á hugmyndir manna í sam-
tökmmm Útverði, Það vbl oft
brenna við að staðarþekking nýtist
ekki þegar ákvarðanir em teknar.
Einnig er meiri hætta á að farið sé
út í óhagkvæmar framkvæmdir,
t.d. gerð flugvaba á tveimur nálæg-
um stöðum, ef sótt er í stóran sjóð
í Reykjavík, heldur en ef heima-
menn í héraði bera ábyrgð á hvem-
ig fjármagnið er notað.
Það þarf að færa landbúnaðar-
stefnuna í nútímahorf sem hraðast.
Stjómvöld eiga að hætta afskiptum
af landbúnaðinum á þann hátt sem
gert er. Það er gjörsamlega úrelt
meginhugsun í kerfinu að stjóm-
völd ábyrgist kaup á tbteknu
magni af helstu landbúnaðarafurð-
um.
Landbúnaðarráðherra er í raun
langsamlega stærsti kjötkaupmað-
ur landsins með veltu upp á 8000
tonn af kindakjöti. Sömuleiðis ætti
opinber verðákvörðun að vera bðin
tíð, hvort sem það er sexmanna-
nefnd eða einhver annar aðib sem
ákveður verðið. Það veröur að
auka samkeppni um verð og gæði
í landbúnaðmum tb muna.
Snjólfur Ólafsson
„Stjórnvöld eiga að hætta afskiptum
af landbúnaðinum á þann hátt sem
gert er. Það er gjörsamlega úrelt megin-
hugsun í kerfinu að stjórnvöld ábyrgist
kaup á tilteknu magni af helstu land-
búnaðarafurðum. “
Metum stöðuna í f iskeldinu
„Ef við segjum sem svo að eftir reynslu
fyrsta áratugarins skulum við hætta
fiskeldinu erum við aðeins að tefja fyr-
ir hagvexti og batnandi afkomu okkar
á næstu áratugum... “
„... fiskeldið ekki tímabundið tískufyrirbrigði heldur eðlilegt þróunarstig
í framhaldi af fiskveiðum."
Rúmur áratugur er nú bðinn frá
því að farið var að huga af krafti
að uppbyggingu fiskeldis á íslandi.
Ég minnist þess að á árunum 1975
tb 1980 var btið á málsvara fisk-
eldisins svipað og mormónatrú-
boða, en á þessum árum varð þó
tb stór hópur áhugamanna um
greinina. Gífurleg atorka og fjár-
munir voru lagðir í fiskeldið allan
síðasta áratug, en núna eftir fyrstu
lotu umfangsmikbs fiskeldis er
greinin nánast í rúst.
Af þeim fjölda fyrirtækja, sem
byggð voru upp á undanfömum
áratug, eru aðeins nokkur eftir.
Vantrú og vonleysi hefur gripið um
sig meðal fiskeldismanna og fæstir
þeirra sjá nokkurs staðar hvítan
blett. Aftur á móti hlakkar í úrtölu-
mönnum og þeim sem margra
hluta vegna hafa verið andsnúnir
fiskeldinu aba tíð.
Grundvallaratriði
gleymast
Ég tel, að á þessum tímamótum
sé ekki hægt aö láta úrtölumenn
ráða umræðunni um greinina og
semja um hana ótímabær eftir;
mæli og því sé nauðsynlegt að fisk-
eldismenn stappi í sig stábnu og
fari gaumgæfbega yfir atburði síö-
asta áratugar. Þeir reyni að meta í
raunhæfu ljósi mistök og árangur,
stöðuna í dag og reyni að sjá hvað
framtíðin ber í skauti sér.
Helstu grundvabarstaðreyndir
hafa oft vbjað gleymast í daglegri
umfjöbun um fiskeldið. í þróim
mannkynsins var búfjárrækt eðb-
legt framhald af veiðimennsku.
Eins er fiskeldið er ekki tímabund-
ið tískufyrirbrigði heldur eðhlegt
þróunarstig í framhaldi af fiskveið-
um. Að ímynda sér aö fiskeldis-
starfsemi sé lokið á íslandi eða
KjaUaiinn
Eyjólfur Friðgeirsson
fiskifræðingur
henni verði hætt, þrátt fyrir erfið-
leika og afhroð á fyrsta áratug
verulegrar starfsemi greinarinnar
er misskilningur.
Við getum ekki ráðiö því að þró-
un verði í fiskeldi en við getum
ráðið því hversu hratt það þróast
og hvemig. Ef við segjum sem svo
að eftir reynslu fyrsta áratugarins
skulum við hætta fiskeldinu erum
við aðeins að tefja fyrir hagvexti
og batnandi afkomu okkar á næstu
áratugum - svo einfalt er það.
Languraðdragandi
Annað atriði, sem oft vbl gleym-
ast, er að í eðb sínu er fiskeldi land-
búnaður en eðlbegur þróunartími
nýrra greina landbúnaðar er mjög
langur. Ef tekist hefði að byggja
upp árangursríkt fiskeldi á íslandi
á einum áratug heföi það verið
hreint kraftaverk. Hitt er svo ann-
að að engar framfarir verða án
draumsýna, bjartsýni og atorku.
í þessu sambandi er rétt að minn-
ast þess aö laxeldiö í Noregi, sem
við höfum horft mjög til, var í þró-
un í um 25 ár áður en það fór að
blómstra og gefa af sér verulegar
tekjur.
Fiskeldismenn hafa á þessum síð-
ustu og verstu tímum verið að vona
að árangur færi að nást í hafbeit-
inni. Hafbeitin hefur átt sér langan
aðdraganda og verið mun lengur í
þróun héma en aðrar greinar fisk-
eldis og árangurinn lætur bíða eftir
sér. Okkur Islendingum er ýmis-
legt betur gefið en þobnmæði og er
í sambandi við hafbeitina e.t.v. rétt
fyrir okkur að rifja upp sögu haf-
beitarinnar í Japan. Japanir hófu
hafbeitartilraunir á eynni Hokko-
ido á Kyrrahafslaxinum ketu
(chum á ensku) 1870. í 100 ár fram
undir 1970 gekk starfsemin mjög
brösulega. Endurheimtm- vom það
btlar að reksturinn var í jámum,
fyrirtæki spmttu upp og fóra á
hausinn og vora ýmist í eigu ein-
stakbnga eða opinberra aðba.
Loksins um 1970 náðist að stór-
auka endurheimtur og á síðustu 20
áram hefur þessi starfsemi gefið
meiri arð en aðrar greinar í Japan.
Hafbeitarsleppingar á Kyrrahafs-
laxi era nú árlega 6-7.000.000.000
seiða þar af yfir 2.000.000.000 frá
Japan.
Okkur er nauðsynlegt að fara nú
niður í saumana á reynslu síðustu
ára í fiskeldinu og meta stöðu þess
og móta skynsamlega þróunar-
stefnu þess á næstu árum.
Eyjólfur Friðgeirsson