Dagblaðið Vísir - DV - 18.12.1991, Blaðsíða 20

20
MIÐVIKUDAGUR 18. DESEMBER 1991. '
Merming
„Semja aldrei frið fyir
en eftir unninn sigur"
Ekki er um það deilt að Jónas Jónsson frá
Hriflu var einn litríkasti, áhrifamesti og
umdeildasti stjómmálamaður þjóðarinnar á
fyrri hluta aldarinnar. Hann gegndi lykil-
hlutverki við mótim íslenska flokkakerfis-
ins, átti mikinn þátt í stofnun bæði Alþýðu-
flokksins og Framsóknarflokksins og í upp-
gangi samvinnuhreyfingarinnar. Þegar hann
komst til valda sem ráðherra beitti hann sér
fyrir margvíslegum umbótum sem höfðu
mikil áhrif á þjóðlífið.
Jónasar frá Hriflu háði baráttu sína gjarn-
an í rituðu máh. Margir hafa gegnum tíðina
orðið til að skrifa um samskipti sín við Jónas
og sjálfur setti hann á blað minningar og
sögulegar skýringar, þótt hann skrifaði ekki
heildstæða sjálfsævisögu. Jónas var einnig
annálaður bréfritari; skrifaði oft mörg bréf
á degi hverjum. Hann á veigamikinn sess í
riti Þórarins Þórarinssonar um sögu Fram-
sóknarflokksins. Vinir hans og velunnarar
hafa þar að auki gefið út um hann tvær af-
mælisbækur síðustu áratugi.
Hefðbundin söguskoðun
Það er því úr miklu lesefni að mpða fyrir
ævisöguritara Jónasar frá Hriflu. í þessari
bók, sem er einungis fyrsta bindi nýrrar
ævisögu, vitnar höfimdurinn, Guðjón Frið-
riksson, sagnfræðingur, líka ótæpilega bæði
í bréf, greinar, ræður og rit Jónasar, sam-
herja hans og andstæðinga.
Það er hins vegar athyghsvert að rann-
sóknir Guðjóns virðast ekki hafa breytt sem
heitið getur ríkjandi skoðun á hlutverki Jón-
asar í íslenskri stjómmálasögu fram til 1927.
Sú saga sem hér er sögð af Jónasi víkur því
í engum gmndvaharatriðum frá því sem
áður hefur verið skrifað. Víða er satt best
að segja ekki kafað miklu dýpra ofan í máUn
en áður hefur verið gert, þótt sumt sé rakið
í mun ítarlega máU og með tilvitnunum í
bréf Jónasar sem gefa vissulega fyUri mynd
af skapgerð Jónasar.
Jónas Jónsson frá Hriflu.
MikiU hluti bókarinnar íjallar eölUega um
stjómmálamanninn Jónas - aUt frá Skin-
faxaárunum fram til stjórnarmyndunarinn-
ar 1927. Þar ber hæst herhvöt Jónasar til
æskunnar í ungmennafélögunum, stofnun
Alþýðuflokks og Framsóknarflokks, rík
áhrif Jónasar á stjómarathafnir á árunum
1917-1920, en þá var sveitungi hans, Sigurður
Jónsson á YstafelU, einn þriggja ráðherra,
og skrif Jónasar í Tímann um menn og mál-
efni.
Hreinar línur
Jónas var fyrst og síðast meistari áróðurs-
ins í ræðu og riti. Skrif Jónasar í Tímanum
Bókmenntir
Elías Snæland Jónsson
vora eitilhörð í sókn og vöm og beindust
ekki síst að hættulegustu foringjum and-
stæðinganna. Dæmi um það eru skrif hans
um Bjöm Kristjánsson, höfund Verslunaró-
lagsins, og Einar Arnórsson, ritstjóra Morg-
unblaðsins. Þær rimmur, og frægar deilur
við Kristján Albertsson og Jónas Kristjáns-
son lækni, em raktar hér ítarlega með til-
vitnunum.
Jafnvel eigin flokksmönnum fannst stund-
um of langt gengið hjá Jónasi, en hann svar-
aði fyrir sig fullum hálsi, t.d. í bréfi til Sigurö-
ar ráðherra: „Að vísu er ég þér þúsund-
sinnum sammála um að í heild sinni þurfi
að rökræða mál. En eins og veröldin er þarf
að taka blóð við og við og slá þá óvininn
miskunnarlaust svo að hann ekki þurfi um-
banda við. Við höfum á Bimi Kristjánssyni
statuerað exempel, eyðilagt complet einn
voldugasta mann landsins af því hann stóð
í götu nauösynlegra framkvæmda."
Það var meginmarkmið Jónasar á þessum
ámm að koma á hreinum hnum í stjómmál-
unum, með góðu eða illu.
Kapphlaupið um sálirnar
Á þeirri leið þurfti hann hins vegar ekki
aðeins að taka á andstæðingunum heldur
einnig að reka sína eigin menn áfram. Hon-
um blöskraði oft hversu menn vom deigir
til stórræða:
„Alls staðar er sama hugleysið, agaleysið
og þröngsýnin eins og fram kom í flokki
okkar í vetur,“ segir hann í bréfi til Sigurðar
ráðherra 1920. „Alltaf festist ég sjálfur í þeirri
trú og skoðun að eiga sjálfur aldrei neitt
undir meirihlutageðþóttanum. Svo fáir (em
þeir) sem má teysta til að grípa ekki til fót-
anna þegar hættan nálgast."
Og í bréfi til sonar Sigurðar, Jóns, skýrir
hann hlutverk sitt við mótun Framsóknar-
flokksins svo um sama leyti: „Mitt hlutverk
er að halda áfram, meðan unnt er að efla í
ykkur karlmannskjarkinn. Venja ykkur við,
sem hafið skap, til að þola þá æf-
ingu... semja aldrei frið fyrr en eftir unninn
sigur. Þeir sem ekki þola þetta... þeir verða
að klofna frá.“
Guðjón skýrir þessa hörku sem einkenndi
stjómmálaumræöuna á þriðja áratugnum -
því Jónas fékk það auðvitað jafn óþvegið og
hann gaf - með þeirri óvissu sem ríkti í
stjómmálunum vegna þess að kjósendur
voru að raða sér upp á nýtt í fylkingar:
„Stjórnmálaforingjamir voru óöraggir,
vissu ekki enn hvar línur milli flokkanna
lágu nákvæmlega og vom að reyna að hrifsa
til sín sem mest af óráðnum sálum og hneigð-
ust því meir til stóryrða en ella.“
Barátta Jónasar skilaði fljótiega þeim ár-
angri að Framsóknarflokkurinn tók við
stjórnartaumunum. Þá fóm í hönd með ein-
dæmum stormasamir framkvæmda- og
átakatímar. Forvitnilegt verður að sjá um-
íjöllun Guðjóns um þá hildartíma í lífi Jónas-
ar frá Hriflu, og þá auðveldara að meta gildi
verksins í heild.
Með sverðið í annarri hendi og plóginn í hinni.
Höfundur: Guöjón Friðriksson.
Iðunn, 1991.
Sumardýrð
Þessi ljóðabók lofsyngur síðasta sumar á
íslandi sem var það hlýjasta og sólríkasta í
manna minnum. Og bókin er öll mikil nátt-
úmdýrkun, ævinlega er mælandi einn á ferð
í íslenskri náttúra sem heillar hann og þarf
ekki að fara lengra en niður í fjöra í vest-
urbæ Reykjavíkur þar sem hann býr. Og
þessi tilbeiðsluljóð em yfirleitt öll á sömu
bókina lærð, upptalning á því sem fyrir augu
ber, og fullyrðingar rnn að mælandi sé gagn-
tekinn af því öllu saman. Þær fullyrðingar
styrkjast raunar stundum af stíl ljóðanna,
þar sem er kyrrlát upptalning hreyfingar-
lausra náttúrufyrirbæra:
í Húsafellsskógi
Úfið hraun
þakið svörtmn og gulum skófum
grámosinn liggur hér í öldum.
Smágerð birkitrén teygja sig upp úr gjótunum
fagurgræn og fagnandi yfir birtu dagsins.
Ofar
handan skógivaxinna hæða
blá fjöll og fimindin að baki þeirra
fannahví t ísbreiðan á j öklinum langa og hreina
undir mislitum skýjum og björtum
háloftabláma.
Fjallstindar sem leiða huginn til himins.
En ofar öllu, í hátignarró,
gnæfir haddur þinn logabjartur.
Engum ertu likur, Eiríksjökull!
umvafinn skýjum á heiðum sumardegi.
Þetta er þokkalega byggt, í fyrsta erindi
em andstæður þar sem annars vegar er
óskapnaður í gráu, svörtu og gulu, en upp
úr honum teygja sig persónugerð trén. Lýs-
ingarorðin, sem um þau era höfð, lúta öll
að einhverju smágerðu, lífvemm, og hér
koma einnig andstæður í litum; fagurgræn,
birtu. Þetta er nærsviðið, en 2. erindi sýnir
baksviðið, íjær og fjær, jafnframt því sem
htimir lýsast. Síðasta erindið er svo hámark
þessa, í persónugervingu. Lýsingin á loga-
Bókmeimtir
Örn Ólafsson
björtu hári verunnar og hátignarró, leiðir
hugann aö upphafinni, þróttmikilh vem.
Bæði fyrsta hnan, og þó einkum staða Eirík-
sjökuls í kvæðinu, verða til þess að hann
má sjá sem eins konar táknmynd guðdóms-
ins. En jafnvel þótt svo sé ekki hefði hann
gjaman mátt fá sérkennilegri, sterkari lýs-
ingu en „Engum ertu líkur“, ásamt: „í há-
tignarró“. Svona almenn lofsyrði segja svo
htið.
Ýmislegt er vel gert í þessu kvæði, og fleiri
mætti nefna, t.d. „Ljósmóða". En vitaskuld
er flest hér býsna kunnuglegt, hefðbundið.
Ég á nú ekki von á aö slík einkunnarorð
hryggi höfundinn, en þó er hann stórum
fastari í hefðinni þegar hann fylgir gömlum
bragarháttum. Það geta þeir frekar leyft sér
sem em sjálfstæðari skáld, en hér yfirgnæfa
klisjumar, berast sjálfkrafa fram á rími,
stuðlun og reglubundinni hrynjandi. Per-
sónugerð myndin í 2. erindi er ekki sem
verst, en mestaht annað er sviplaust, og
stendur alls ekki undir útjöskuðum upp-
hrópununum í síðari hluta fyrsta og þriðja
erindis:
Nótt í Stóruskógum
Opnast fyrir augum minum
áin breið í Stafholtstungum,
íslensk fegurö: fjöll og hálsar.
Fossar gleði í hjörtum ungum!
Hafharfiall, þú höfuðvigi
héraðs, berð af vættum öllum;
undir skýja siifursængum
svefninn býður hamratröllum.
Kynngimögnuö kyrrð og friður,
kjarrið grænt á ásum löngum,
ferskur blær og fuglakliður -
friðsæl gleði í rjóðum vöngum.
Þessi tvö kvæði - af þremur tugum - verða
að nægja sem dæmi. En mér sýnast þau líka
dæmigerð fyrir bókina í hehd. Þetta er sjald-
an beinlínis slæmt, en aldrei neitt áhrifamik-
ið heldur. Höfundur er greinhega gagntekinn
af íslenskri náttúruljóðahefð, en hefur ekki
mikið fram að færa frá sjálfum sér. Þegar
maður hefur löngun th að tjá sig í ljóðum,
án þess að hafa neitt nýtt eða frumlegt fram
að bera, er þá ekki ráð aö einbeita sér að
þýðingum, a.m.k. fyrst um sinn? Hann getur
þá fundið kröftum sínum verðug viðfangs-
efni og þroskandi, en jafnframt unnið ljóð-
listinni gagn. En þá þarf önnur vinnubrögð
en höfð hafa verið við þá einu þýðingu sem
hér birtist, „Sólskinsdagur“ eftir Longfehow.
Jón skhar nokkum veginn hrynjandi og rím-
skipan framtexta, og stuölar ljóðið að auki.
Jón Valur Jensson.
En þetta kostar sitt, í þýðingunni er notað
fonhegt og óljóst orðalag, þar sem frumtext-
inn er myndrænn og skarpur. Til að sýna
þetta verður eitt erindi að nægja (bls. 28):
Ég heyri vind í léttum leik
með ljúfúm þyt í grænni eik,
en glóandi öxum gullregnið
nú greinum bendir niðr á við.
I hear the wind among the trees
Playing celestial symphonies
I see the branches downward bent
Like keys of some great instrument.
í frumtextanum sér mælandi greinar
trjánna sveigðar niður eins og tangenta á
einhverju (þ.e. ókennhegu) miklu hljóðfæri,
og hann heyrir vindana leika himneskar
hljómkviður á hljóðfærið. Þessi mynd hverf-
ur alveg í þýðingunni, og í staðinn koma
khsjur „í léttum leik og ljúfum". Þetta er
hvorki skáldinu bjóðandi né íslenskum les-
endum.
Jón Valur Jensson:
Sumarljóð 1991.
Goóorð 1991, 60 bls.