Dagblaðið Vísir - DV - 21.12.1991, Qupperneq 15

LAUGARDAGUR 21. DESEMBER 1991.
15

Vafalaust treysta landsmenn landsfeðrunum ekki of vel til að ráða við aðsteðjandi vanda.
Mesta kreppa eftirstríðsáranna
Ekkl er það nú góður jólaboð-
skapur. Við erum búin að sigla inn
í mestu kreppu eftirstríðsáranna.
Þær tölur um samdrátt, sem Þjóð-
hagsstofnun er komin með fyrir
næsta ár, sýna meiri samdrátt en
var í efnahagskreppunni 1967-68,
sem var sú mesta síðan á „kreppu-
árunum" fyrir stríð. Auk þess höf-
um verið að glíma við samdrátt
allar götur síðan 1988. Hann ætlar
því að standa í 5-6 ár.
Ráð hagsýnna
húsmæðra
En hvað á að gera? Kvennalistinn
virðist vilja, að við sláum bara stór
erlend lán til að mæta þessu. Þetta
eru tillögur hinna hagsýnu hús-
mæðra. En dugir þetta? Konumar
mundu kannski sjá þannig fyrir
heimilinu að taka lán í banka, þeg-
ar harðnar á dalnum, og borga lán-
in, þegar það lagast. En þá þarf það
að lagast bráðlega. Gallinn er sá,
að efnahagsástandið hér virðist
ekkert ætla að lagast, svo aö sköp-
um skipti, fyrstu árin eftir 1992.
Hafnrannsóknastofnun gerir ráð
fyrir, að þorskveiði glæðist ekki á
allra næstu árum. Við getum ekki
búizt við stóru álveri alveg á næst-
unni.
Rikisstjórn Davíðs Oddssonar
stendur í eigin samdráttaraðgerð-
um. Þær aðgerðir auka á samdrátt
í efnahagsmálum almennt. Sumir
segja því, að þetta eigi stjómin ekki
aö gera. En þetta er þó skiljanlegt
hjá stjóminni. Við erum skuldum
vafin. Við liggur, að við glötum
lánstrausti erlendis vegna þessa
ástands. Þar sem efnahagsástandið
mun ekki veröa gott á allra næstu
árum, er skiljanlegt hjá stjóminni
að beita aðhaldi. Það er nógu slæmt
samt að hafa margra milljarða rík-
ishalla og halda áfram að safna
skuldum, þótt við hlaupum ekki til
að slá frekari stór erlend lán, þegar
að kreppir. Að minnsta kosti finnst
þeim, sem þetta skrifar, æskilegra,
að landsmenn reyni að þreyja þorr-
ann og góuna, lifi ekki bara fyrir
hðandi stund. Þetta verður erfitt.
Kannski fá þeir flokkar fleiri at-
kvæði, sem vilja auka sláttinn er-
lendis við þessar aðstæður.
Þjóðhagsstofnun hefur nú endur-
skoðað spá sína frá í nóvember
vegna aðgerða ríkisstjómarinnar.
Nýja spáin málar mun dekkri
mynd en hin fyrri. Aðgerðimar í
ríkisfjármálum eiga að leiða til
þess, að „samneyzlan", opinberi
geirinn, dregst saman um 0,3 pró-
sent á næsta ári, en í nóvember var
gert ráð fyrir 0,5 prósent aukningu
þar. Ríkisstjómin hyggst skera nið-
ur um einn og hálfan milljarð al-
mennan rekstrarkostnað og laun.
Þetta hefur áhrif á verðlag og kaup-
mátt. Verðbólgan verður meiri en
ella, kaupmátturinn minni.
Stjómaraðgerðir
herða kreppuna
Ríkisstjómn leggur á gjöld. Ætl-
unin var líka að afnema jöfnunar-
gjaldið um áramót. Þetta er gjald,
sem lagt er á innfluttar iðnaðarvör-
ur vegna agnúa, sem voru á sölu-
skattskerfinu. Nú er kominn virð-
isaukaskattur í stað söluskatts, svo
að ekki er heil brú í þvi að viðhalda
jöfnunargjaldi. Nú ætlar ríkis-
stjórnin samt að halda þessu gjaldi
áfram fram á mitt næsta ár. Þetta
mun vafalaust leiða til mótmæla
viðskiptaþjóða okkar. Þetta er
dæmi um, hvemig ríkisstjómin fer
að ráði sínu. Afleiðingin verður, að
verðbólga á næsta ári verður 5,4
prósent í stað 5,1 prósent í fyrri
spá, að mati Þjóðhagsstofnunar.
Kaupmátturinn dregst saman um
5,5 prósent í stað 4,7 prósent sam-
dráttar í nóvemberspánni. Þetta
em afleiðingar stefnu stjómarinn-
ar nú.
Aðgerðir stjómarinnar herða
kreppuna á ýmsan veg. Ein afleið-
ingin er, að einkaneyzlan mun
dragast saman á næsta ári um 6,1
prósent í stað 5,5 prósent, sem spáð
var, áður en aðgerðir stjómarinnar
vora teknar með í reikninginn. Og
hvað um hagvöxtinn, aukningu
framleiðslu í landinu? Auðvitað
verður enginn hagvöxtur heldur
minnkun framleiðslunnar um heil
4,1 prósent. Þegar Utið er á þjóðar-
tekjur, minnka þær um 6,1 prósent
á næsta ári að mati Þjóðhagsstofn-
unar. Áður en aðgerðir stjómar-
innar komu inn í dæmið, var búizt
við 5,7 prósent samdrætti þjóðar-
tekna.
„Ekki svigrúm
til að anda"
Við búum sem sé nú við þær
ógæfulegu aðstæður, að ekki er
unnt að reikna með uppsveiflu, eft-
ir að árið 1992 verður Uðiö. Við
gUmum við vandamál, sem yrðu
verri, færi ríkisstjómin aðrar og
auðveldari leiðir en hún fer. Við-
skiptahafiinn við útlönd verður 18
miUjarðar króna í ár. Því er spáð,
Laugardags-
pistillinn
Haukur Helgason
aðstoðarritstjóri
að viðskiptahallinn verði 15 miUj-
arðar króna á næsta ári. Það er því
„ekkert svigrúm til að anda“, eins
og kunnur hagfræðingur sagði í
spjalh við DV í gær. Ef við færum
aðrar leiðir og reyndum að draga
úr samdrættinum á næsta ári, yki
það hættuna.
Það mundi sem sé ekkert duga
við vandanum að varpa peningum
úr flugvélum yflr landsmenn. Pen-
ingaprentunin verður ekki fær leið
við svona aðstæður.
Horfur eftir 1992 gefa ekki tílefni
tíl bjartsýni.
Sumir horfa tíl loðnunnar og
segja, að þar fáist einhver gróði.
Það er kannski eini ljósi punktur-
inn. Rannsóknir fiskifræðinga
benda til þess, að loðnustofninn sé
sterkari en áður var haldið. En
þetta dugir okkur skammt.
Rannsóknir fiskifræðinga gefa tU
kynna, að ekki verði unnt að auka
þorskveiðina næstu ár eftir 1992.
Aðrir stofnar eru yfirleitt ekki
mjög sterkir heldur.
Meiri samdráttur
en 1968
Hagfræðingar telja, að hagvöxt-
urinn verði enginn árið 1993. Við
verðum á núUpunkti, „ef vel geng-
ur“.
Samdrátturinn á næsta ári verð-
ur meiri en hann var jafnvel hörm-
ungaárið 1968. Þá höfðum við orðið
fyrir því áfaUi, að síldin hvarf. Við
vorum nokkur ár að komast upp
úr því. En samdrátturinn er nú sá
mesti, sem verið hefur frá kreppu-
árunum á fjórða tug aldarinnar.
Samdrátturinn 1968 var 6 pró-
sent. Nú er spáð 6,1 prósent sam-
drætti á næsta ári, sem sé broti
meira en var 1968.
Áldraumurinn er búinn. Á hon-
um höíðu margir byggt vonir um
uppsveiflu á næstu áram. Fyrr á
árinu gerði Þjóðhagsstofnun ráð
fyrir, aö hagvöxturinn yrði 4-5 pró-
sent árin 1993-94. En nú segja spek-
ingarnir, að gera megi ráð fyrir litl-
um hagvexti 1994, það er að fram-
leiðslan vaxi sárahtö það ár.
Kunnugir segja, að engar líkur
séu til þess, að tekin verði ákvörð-
un um álver á næsta ári, 1992.
Ekki megi búast við aukinni
þorskveiði fyrr en á seinni hluta
þessa áratugar.
Þá hafa menn byggt vonir um
hagnað af væntanlegri aðild okkar
að EES, Evrópska efnahagssvæð-
inu. Það samkomulag tekur í fyrsta
lagi gildi árið 1993, ef það verður
þá eitthvað af því. Síðan tekur það
tíma, að árangur þessa samkomu-
lags fari að sjást á efnahag okkar.
Þetta hafa hagfræðingar, sem DV
ræddi við, lengst þorað að spá í
spilin.
3000 atvinnulausir
Efnahagsvandinn, sem við sigl-
um inn í á næsta ári, stafar að
miklu leyti af því, að það þarf að
draga úr þorskveiðinni. Sumir
álíta, að við ættum ekkert að draga
úr þorskveiði þrátt fyrir það
hversu stofninn er veikur. Þeir
segja, að við eigum að hætta við
þann samdrátt, auka veiðina og sjá,
hvað setur, nú þegar ástandið er
yfirleitt svo slæmt. En um þá rök-
semd gildir hið sama og áður var
sagt: Við sjáum ekki fram á skjótan
bata á næstu áram. Því er ekki vit-
urlegur búskapur, eins og hagsýn-
ar húsmæður eiga að sjá, að ganga
til dæmis á „útsæðið“ í fiskveiði-
málum eða auka erlendar skuldir
okkar upp úr öllu valdi.
Samdrátturinn á næsta ári kem-
ur auövitað mjög sterkt fram í af-
komu veiða og vinnslu. Þaðan fær-
ist svo vandamálið yfir þjóðfélagiö
allt. Verulegt tap verður á veiðum
og vinnslu fisks á næsta ári. Sam-
eiginlega verður tapið líklega 5-6
prósent af tekjum á næsta ári.
Þarna er um að ræða tap upp á 3
milljarða króna.
Atvinnuleysis mun gæta í sjávar-
útvegi. Við lendum alls í atvinnu-
leysi, sem gæti orðið 2,6 prósent af
mannaflanum, eða um þrjú þúsund
manns. Þá má búast við „land-
flótta" eins og það hefur verið kall-
að. Menn minnast þess frá fyrri
árum, til dæmis frá kreppunni
1967-69.
Ríkisstjórnin ber sig að vonum
illa yfir töpuðum tekjum ríkissjóðs.
Þingið hefur verið aö koma saman
flárlögum fyrir næsta ár, samdrátt-
arárið, en Úla gengið vegna áráttu
þingmanna til að veija tímanum í
þref. Vandinn er mikill og halla-
rekstur ríkissjóðs vaxandi. Gert er
ráð fyrir, að samdráttur í efnahags-
lífinu skerði tekjur ríkissjóðs um
3-3,5 milljarða króna á næsta ári.
Halli á ríkissjóði hefur þenslu-
áhrif. Ríkishalhnn og viðskipta-
hallinn þýða vaxandi skuldasöfnun
erlendis. Með tilhti til allrar stöð-
unnar hlýtur að teljast rétt hjá rík-
isstjóminni að beita aðhaldi.
Við höfum nógu oft lifað fyrir hð-
andi stund í efnahagsmálum og
goldið þess.
En við erum mun betur í stakk
búin til að mæta efnahagslegum
samdrætti en við vorum 1968.
Haukur Helgason
ITTT