Dagblaðið Vísir - DV - 21.12.1991, Qupperneq 20

20
LAUGARDAGUR 21. DESEMBER 1991.
Meiming
Tréð vex meðan þú sefur
„Ekki byijar það björgulega, tvítalið á for-
síöu nafn höfundar," hugsaði ég þegar bók
með heitinu: Alltaf glaðbeittur bar fyrir mín-
ar sjónir. Það fór þó á annan veg þegar ég
opnaði bókina og las. Þetta reyndist vera
ævisaga Stefáns Jasonarsonar, bónda í
Vorsabæ, rituð af honum sjálfum, en hann
er kunnur félagsmálafrömuður á Suðurlandi
og víðar.
' Þessi bók er í alla staði hin eigulegasta og
vissulega er ég fróðari um menn og málefni
eftir lestur hennar, að minnsta kosti hér á
Suðurlandi.
Skal nú efni hennar rakið í örfáum orðum:
Fyrst segir frá æskuárum og uppvexti Stef-
áns í Vorsabæ en hann missir móður sína
tæplega þriggja ára gamall. Hefur það að
vonum mikil áhrif á systkini hans og hann
sjálfan.
Síðar kemur á heimihð ung stúlka, Kristín
Helgaóttir, ein af hinum mörgu Súluholts-
systrum, og verður hún seinni kona Jasonar
í Vorsabæ. Hjá henni ólst Stefán upp og verð-
ur hinn vaskasti sveinn er árin líða. Fáum
við að heyra rnn uppvaxtarár hans, þar til
hann hleypir heimdraganum og er orðinn
nemandi á Héraðsskólanum á Laugarvatni.
Síöari hluti bókarinnar greinir frá Stefáni
og starfi eftir að hann hefur gift sig og er
sestur að í Vorsabæ. Eru það að vonum eink-
um frásagnir af afrekum hans á sviði félags-
mála sem þar eru raktar enda af nógu að
taka þar sem hann verður formaður Ung-
mennafélags íslands, Búnaðarsambands
Suðurlands og klúbbanna: Öruggur akstur
o.fl. Þá er eftir að telja upp önnur störf Stef-
áns að félagsmálum en þau eru mikil að vöxt-
um.
Þá er að víkja aðeins að hinu neikvæða í
bókinni. Skeð bls. 31: betra gerst. (Skeð er
danska sbr. sket) Bls. 32. Bls. 32 aftast verði:
með samfelldum söng og ótal blæbrigðum.
Bls 47: (Vísumar): Þessar stökur eru teknar
úr vísum frá Guðrúnu ísleifsdóttur á Kana-
stöðum í Austur-Landeyjum áður á Selja-
landi undir Eyjafóllum en þær sendi hún,
þá ung stúlka, unnustanum sem var á vertíð
í Vestmannaeyjum að sögn ömmu minnar
sem fædd var 1870 og ólst upp ekki langt frá,
í Skipagerði í Landeyjum. Sú sögn fylgdi
þessum vísum að unnustinn sem fékk þær
(Þórður í Hamragörðum) hafi sagt stúlkunni
upp fyrir tilvikið. Samkvæmt upplýsingum
Þórðar Tómassonar, ]H. hefti Eyfellskar
sagnir bls. 115 en þar er bragur þessi (alls
18 erindi) birtur og eru þessi tvö nr. 12 og 13
í honum.
Þá er í síðustu vísulínunni sagt tærir, á að
vera færir. Bls 98: Ofrímað á tveimur stöðum
(3. og 9. línu). Það er auðséð hveijum sem
bragfræði kann. Vælukjói = vætukjói. Það
orð þekktist líka hér fyrir austan (bls. 35). í
sambandi við frásögnina um Skeiðaréttir
flaug mér í hug vísa Haraldar Zóphoníasson-
ar á Jaðri við Dalvík en ekki veit ég hvort
Stefán í Vorsabæ kann hana:
Skrefagreið og skjótráð var
skörp á veiðisprettum.
Vék á leiðir Venusar,
vön úr Skeiðaréttum.
Ég bendi á tvítekningu sem gjarnan hefði
mátt komast hjá: notað í steypuna, bls 65.
Bls. 29 stendur utast. Á samkvæmt mínum
kokkabókum að vera yst. Hér er vafalítið um
villu að ræða, sem rekja má til áhrifa af völd-
um sunnlenskrar mállýsku. Margar
skemmtilegar gamansögur eru í bókinni. Ég
Bókmenntir
Albert Jóhannsson
tek sem dæmi eina bls. 49: Tóta var gömul
kona sem eyddi síðustu árum ævi sinnar á
Fljótshólum hjá Þuríði Halldórsdóttur. Einn
sunnudaginn vildi Tóta fá mat sinn fyrir
húslestur en Þuríður réði og kvaðst ljúka af
lestrinum fyrst. Þá sagði gamla Tóta með
nokkurri þykkju: „Nú, jæja, ljúktu þá lest-
ursskrattanum af fyrst, en vert þú þá fljót
að lesa“ Prentvillu fann ég ekki og er það
mikill kostur. Þetta er góð bók og þrátt fyrir
þessa annmarka verður hún mörgum til
ánægju sem hana lesa.
Alltaf glaöbeittur
Endurminningar Stefáns í Vorsabæ.
Höfundur: Stefán Jasonarson.
Bókaútgáfan úrn og Úrlygur.
Reykjavík 1991.
Lastaii lítur í bók
Lastaranum líkar ei neitt,
Lætur hann ganga róginn;
Finni’hann laufblaðfolnað eitt,
Þá fordæmir hann skóginn.
Mér kom þessi staka Steingríms
Thorsteinssonar í hug þegar ég las
„ritdórn" eftir Áma nokkum Blan-
don í DV síðastliöinn mánudag um
öndvegisverkið „Safnarinn" eftir
John Fowles og þýðingu mína á
því. Satt að segja átti ég von á að
fjallað yrði að einhveiju marki um
sjálfa skáldsöguna, kosti hennar og
lesti (ef einhveijir væm), stíltök
höfundar og sálfræðilegt innsæi,
og hvemig sagan í heild orkaði á
þennan tiltekna lesanda. En því var
ekki aldeilis að heflsa. Einungis
íjórðungur „ritdómsins" var helg-
aður verki Johns Fowles og var
mestanpart yfirborðslegt snakk
um söguþráðinn, en síðan sneri
greinarhöfundur sér að því sem
greiiúlega skipti hann mestu máli,
semsé fimbulfambi um þijú orð
sem hann taldi mig hafa misskilið
og því þýtt ýmist lauslega eða al-
rangt. AOt annað í þessari afburða-
góðu sögu var honum hégómi einn
og smámunir.
Og lítum þá á orðin þrjú sem Á.B.
var svo umhugað um að kæmust
óbrengluð til skOa, þó hann bæri
ekki fram neinar tOlögur um skárri
þýðingar. Fyrst þeirra er „la-de-
da“ sem ekki er til í ensku nema í
þessari sögu og er uppfmning ann-
arrar höfuðpersónunnar, Frede-
ricks Cleggs, og er ætlað að lýsa
málfarseinkennum móður Mír-
öndu, sem er hin höfuðpersónan.
Þetta orð kemur fyrir í fimm sam-
böndum og ég leyfði mér að þýða
það ýmist „skringOegur“, „tepru-
legur“ eða „tílgerðarlegur" (þrisv-
ar). Vissulega er áhtamál hvort
þýða hefði átt orðskrípið á sama
hátt í öOum tílvikum, það hefði
ugglaust verið einfaldast, en orða-
far hefur tilhneigingu tíl að mótast
af samhengi sínu, og úrþví ekki var
til nein hliðstæða við orðið á ís-
lensku þótt mér engin goðgá að láta
samhengið ráða þýðingunni hveiju
sinni. Reyndar er það misskOning-
ur Á.B. að Frederick sé svo andlega
fátækur að hann eigi erfitt með að
orða hugsanir sínar. Hann heldur
dagbók og segir sinn helming sög-
unnar án sjáanlegra vandkvæða,
þó stílsmáti hans sé einatt nokkuð
flatneskjulegur.
Næsta orð sem „ritdómarinn"
hnýtur um er „crypt" sem kemur
fyrir þrisvar og ég hef ýmist þýtt
„hvelfmg", „andstyggðarhola" eða
„grafhvelfing“. í öOum tOvikum
ræðst þýðingin af samhenginu og
að mínum dómi hlýtur jafhan að
vera smekksatriði hvort þýða beri
texta „orðrétt".
Loks er orðið „lameducking" sem
er enskt slanguryrði og ákaflega
margrætt einsog títt er um orð sem
ekki hafa verið skOgreind eða
„fryst“ í orðabókum. Það þýddi ég
í ólíkum samböndum með jafn-
sundurleitum orðum og „kúga“,
„hitta aftur", „hjálpa" og „styðja
við bakið á“. Fúslega skal játað að
tvær fyrstu þýðingamar orka tví-
mælis, en þær breyta Utlu sem
engu um samhengi textans í hvoru
tOviki.
Á hinn bóginn dregur Á.B. þá
ályktun af ofangreindum þremur
dæmum að ég kunni ekki ensku
og eigi að láta ógert að þýða enska
texta á íslensku, telur reyndar
heppOegast aö lagt verði blátt bann
við starfsemi minni á þeim vett-
vangi. Nú vOl svo til að ég hef
frumsamið heOar sex bækur á
enska tungu og aukþess þýtt stórt
safn íslenskra ljóða á sömu tungu
(The Postwar Poetry of Iceland),
og hefur mér ekki fyrr verið borin
á brýn vankunnátta í þeirri grein.
Þess má einnig geta til gamans að
þegar valdar voru ritgerðir í safn-
rit um bandaríska stórskáldið Walt
Whitman fyrir 100 ára ártíð hans
1992, úr þeim sæg ritgerða sem um
hann hafa birst á síðustu áratug-
um, þá var ritgerð eftir mig talin
eiga erindi í þá bók, enda hef ég
áfaOalaust birt tugi ritgerða á
ensku í bókum og tímaritum jafnt
austan hafs sem vestan. Það eru
mér því nokkur tíðindi að mig
skorti tilfinnanlega þekkingu á
tungu Shakespeares.
En látum það gott heita. Síðasta
aðfinnsla „ritdómarans" er sú að
ég hafi leyft mér að bæta við heilli
línu í tílvitnun Míröndu í „Ofviðr-
ið“ eftir Shakespeare. Og má tO
sanns vegar færa að nú fyrst kasti
tólfunum í hinni makalausu út-
leggingu sérfræðingsins. Míranda
er að rifja upp atriði úr „Ofviðr-
inu“ þarsem Prosperó er að ávíta
Kalíban (sem er hliðstæða við
Frederick) fyrir vanþakklæti og
skeþnuskap. Orðrétt segO- Á.B.:
„Höfundurinn gætir þess vandlega
í tílvitnun sinni að hafa ekki með
orðin „ég sýndi þér í öfiu mOdi og
mannúð“ (173), vegna þess að Frið-
rik sýnir Míröndu ekki nnldi og
mannúð."
Hér er öOu öfugt snúið hjá bless-
uðum manninum. Prosperó er að
álasa KaOban íyrir að vanþakka
mOdi sína og mannúð og fyrir að
reyna að svívirða dóttur hans, sem
í þessu samhengi vísar beint til
Míröndu sögunnar, enda kaOar
hún Frederick einatt KaOban. Af
ráðnum hug bætti ég við Onunni
sem um getur til að gera íslenskum
lesendum tílvitnunina skOjanlegri,
en vitaskiOd kannast enskumæl-
andi lesendur við samhengið og
átta sig betur á hvað fyrir höfundi
vakir. Jafnvel með þessari hjálp
minni hefur Á.B. ekki gert sér grein
fyrir hvað um var að ræða!
Það virðist mjög hafa farið fyrir
brjóstið á Áma þessum Blandon
að mér skuO hafa verið fahð að
þýða „Ulysses" eftir James Joyce,
og raunar virðist það ráðslag Máls
og menningar vera meginhvati
hinna makalausu skrifa um „Safn-
arann". Hann hefur, að mér skOst,
setið með sveittan skaOann und-
anfarin níu ár yfir þýðingu minni
á „Dubliners" (1982) tO að finna þar
einhveija hnökra sem verða mættu
honum til framdráttar í þeirri við-
leitni að fá mig settan í þýðinga-
bann. Og viti menn: eftir langa og
lýjandi lúsaleit fann hann eina
setningu sem ég hlýt að játa að er
skelfileg, ekki síst þegar einungis
helmingur hennar er birtur eins
og A.B. lætur sér sæma að gera.
HeO er setningin á þessa leið: „Ást
miOi karls og konu er óhugsandi
afþví kynmök mega ekki eiga sér
stað og vinátta milO karls og konu
er óhugsandi afþví kynmök eru
óumflýjanleg“ (117). Hver réttsýnn
lesandi hlýtur að sjá í hendi sér að
hér er ekki um að ræða rangþýð-
ingu (ég þekki skOsmuninn á
„man“ og „woman" hvað sem Oður
enskukunáttu minni að öðru
leyti!), heldur pennaglöp og yfir-
sjón í prófarkalestri. Fyrri hluti
setningarinnar á vitaskuld að vera:
„Ást mifli karls og karls...“
Þessi eina vifla, svo óskapleg sem
hún vissulega er, er einasti afrakst-
ur Á.B. af níu ára striti, og fer varla
hjá að maður finni tíl með honum
í vanmáttugri og þrákelknislegri
viðleitni hans við að troða af mér
skóinn. Hitt er samt sýnu meira
áhyggjuefni og snertir ekki bara
vesaOng minn, ef „ritdómarar" á
borð við Áma þennan Blandon eiga
í vaxandi mæO eftir að setja svip á
umfjöOun um bækur sem hér koma
út. Af tvennu iflu er iflt umtal að
vísu skárra en einber þögnin, en
mikið eiga bókalesendur ólært ef
þeim er fyrirmunað að sjá skógjnn
fyrir einstökum tijám. Og gjama
mættu þeir sem um bækur vOja
fjafla hafa hugfast heilræði sem
einn Ostfengasti þýðandi okkar,
Þorgeir Þorgeirsson, fékk fyrir
margt löngu hjá öðrum öndvegis-
þýðanda, Geir Kristjánssyni: „Og
pkki man ég betur en það hafi ein-
mitt verið Geir sem fyrstur sagði
það í mín eyru að þýðing textans
orð fyrir orð væri ömggasta leiðin
tfl að steindrepa verkiö í þýðing- 1
unni.“
Sigurður A. Magnússon