Dagblaðið Vísir - DV - 03.01.1992, Qupperneq 14

14
FÖSTUDAGUR 3. -JANÚAR 1992.
Útgáfufélag: FRJALS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÖLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFANSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLT111,105 RVlK, SlMI (91 )27022 - FAX: Auglýsingar: (91 >626684
- aðrar deildir: (91)27079
GRÆN NÚMER: Auglýsingar: 99-6272 Askrift: 99-6270
AKUREYRI: STRANDGÖTU 25. SlMI: (96)25013. Blaðamaður: (96)26613.
FAX: (96)11605
Setning, umbrot, mynda- og plötuge'rð:
PRENTSMIÐJA FRJÁLSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11 .
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 1200 kr.
Verð í lausasölu virka daga 115 kr. - Helgarblað 150 kr.
Verslunarhátíð
Mitt í öllu krepputalinu vekur það athygli að íslend-
ingar virtust hafa sæmileg auraráð fyrir og um hátíðarn-
ar. Þúsundir landsmanna héldu í sérstakar innkaupa-
ferðir til Bretlandseyja og annarra borga og versluðu
drjúgt. Kaupmannasamtökin reiknuðu það út að íslend-
ingar hefðu verslað erlendis í desembermánuði sem
næmi samtals um tveimur og hálfum milljarði króna.
Þó var ekki kvartað að ráði undan lélegri verslun hér
heima fyrir jóhn. Bókasala mun aldrei hafa verið betri
og örtröð var í öðrum verslunum dagana fyrir hátíðarn-
ar. Matarinnkaup voru til að mynda stórtækari nú en
áður. Ekki var lát á flugeldasölu og áætlað að skotið
hafi verið upp blysum og flugeldum fyrir um tvö hundr-
uð milljónir króna.
Mörg veitingahús efndu til mannfagnaða í tilefni nýs
árs og fréttir herma að þær samkomur hafi verið vel
sóttar. í Perlunni var nýársfagnaður þar sem aðgangs-
eyrir fyrir manninn kostaði kr. 10.400 og var þó fullt
hús. Nú eins og jafnan áður var örtröð í áfengisverslun-
um og þurfti að hleypa inn í „hollum“ til að hafa stjórn
á afgreiðslu.
Af öllu þessu má ráða að kreppan hefur að minnsta
kosti ekki ennþá seilst niður í buddurnar hjá þeim þorra
fólks sem hefur haldið upp á jólin og áramótin með
hefðbundnum hætti. Sagt er að greiðslukortin hafi forð-
að fólki frá því að fara í jólaköttinn, en varla er hægt
að væna allan almenning um slíkt fyrirhyggjuleysi að
bregða kortum á loft án þess að vera borgunarmenn
þegar að gjalddaga kemur. Hitt er miklu nær sanni að
þjóðin hafi enn nokkur fjárráð og ekki fundið fyrir
kreppunni. Ekki enn.
Meðan kaupgetan er þessi skiptir máli hvað hlutirnir
kosta. íslendingar nota aðventuna og tilefni jólanna til
að fata sig upp, gefa sjálfum sér húsbúnað eða kaupa
það sem þarf til heimilis og heimilisfólks. Verslun og
viðskipti á þessum árstíma eru snar þáttur í lífs-
munstri flestra og þeir eru furðanlega fundvísir á bestu
kjör. Það er þess vegna sem farnar eru innkaupaferðir
til útlanda.
Kaupmannasamtökin hafa margoft lýst yfir áhyggj-
um sínum að verslun flytjist úr landi og ríkissjóður
nagar sig í handarbökin við að tapa tollum og sköttum
þegar vamingur er fluttur til landsins í ferðatöskum.
Hér er ekki við neinn að sakast nema þá staðreynd
að erlendur gjaldeyrir er á útsölu og er búinn að vera
það lengi og íslendingar eru fljótir að átta sig á hag-
kvæmum innkaupum. Auk þess er ljóst að innlend
verslun stendur ekki jafnfætis í þessari samkeppni
meðan hún þarf að greiða jöfnunargjald og vörugjald
af innfluttum vörum, sérstaka skatta af húsnæði sínu
og mun hærri virðisauki er lagður á alla vöru og þjón-
ustu hér á landi.
Meginniðurstaðan er sú að verslun hér á landi er
dýr, án þess þó að verslunarmenn eigi sérstaka sök á
því. Þegar allt bendir til versnandi afkomu þjóðarinnar
á næsta ári er mikilvægt að stjórnvöld leiti leiða til að
lækka vöruverð og gefa innlendri verslun tækifæri til
að keppa við útlönd á samkeppnisgrundvelli. Ekki með
því að girða okkur af með tollmúrum heldur með auknu
fijálsræði og lægri álögum. Það skilar sér líka í ríkis-
sjóð. Verkalýðshreyfmgin á að láta til sín taka í þeim
efnum, enda eru það bestu kjarabætumar að vömverð
lækki.
Ellert B. Schram
Ný heimsmynd
Nú á fyrstu dögum ársins 1992
blasir við alveg ný heimsmynd,
óþekkjanleg frá því sem áður var.
Sovétríkin eru úr sögunni og heim-
ur kalda stríösins og barátta aust-
urs og vesturs í fyrri skilningi þar
með. En barátta austurs og vesturs
heldur áfram í allt annarri mynd.
Óvinurinn í austri er ekki lengur
kommúnisminn, heldur önnur,
eldri og lífseigari lífsskoðun og trú-
arbrögð: íslam.
Skipting Sovétríkjanna í slav-
neskt samveldi evrópskra, krist-
inna ríkja og asískra, íslamskra
ríkja, sem hafa eins konar aukaað-
ild að samveldinu, gjörbreytir
ásýnd heimsins og býður heim nýj-
um hættum og því að gamall og
mjög djúpstæður ágreiningur komi
upp á yfirborðið með ófyrirsjáan-
legum afleiðingum.
Slavnesku ríkin eiga sameigin-
legan menningararf, þau eru efna-
hagslega miklu betur sett en hin
ríkin og þótt á milli þeirra séu djúp
ágreiningsmál er ástæða til að ætla
að ríkin þrjú geti leyst úr honum
friðsamlega sín á milh. Vandamál-
in innan slavnesku ríkjanna eru
annaö mál. Þar eru miklar and-
stæður og sérstaklega í Rússlandi
þar sem um 60 þjóðir búa innan
ríkis sem nær frá Eystrasalti til
Kyrrahafs. - Margar þjóðirnar, ef
ekki flestar, innan rússneska sam-
bandsríkisins eru múslímskar og
það er ekkert geflð mál aö þær vilji
halla sér um alla framtiö að slav-
neskri yfirstjóm.
Skörp skil
Það er mikil hætta á því að skörp
skil myndist milli hins evrópska,
slavneska hluta samveldisins nýja
og múslímska hlutans og ágrein-
ingsmálin muni í framtíðinni verða
mjög af trúarlegum og menningar-
legum toga, ekki fyrst og fremst
efnahagslegum. Að vísu skiptir
efnahagurinn meginmáh og músl-
ímsku ríkin eru miklu fátækari en
hin og í rauninni efnahagsíeg byrði
á hinum ríkjunum á borð við Úkra-
ínu, sem er efnahagslega mest sjálf-
bjarga innan samveldisins.
Kákasusríkin era síðan sér á
parti, en þar eru Hnurnar núna ein-
mitt skarpastar, samanber stríð
Armena og Azera og Georgíu-
manna og Ossetíumanna.
En það eru múslímsku ríkin í
Mið-Asíu sem geta orðið alveg ný
uppspretta ólgu og þjóðfélagsupp-
lausnar með nýrri trúarvakningu
íslams, sem hafa mun þau áhrif í
raun og veru að stækka Miðaustur-
lönd allt inn í miðja Asíu. Þessi ríki
eru Kazakhstan, þar sem 60 pró-
sent íbúanna eru múslímar, en um
40 prósent Rússar, Úzbekistan,
Kírgízía, Tadzhíkistan og Turk-
menía, þar sem allir íbúar að heita
Kjallarinn
Gunnar Eyþórsson
fréttamaður
má eru múslímar. Að auki sem
Azerbajdzhan, sem er nær alger-
lega múshmskt, en það ríki er talið
með Kákasus,
Alls eru músHmar í þessum ríkj-
um um 40 milljónir. Þeim ijölgar
um helmingi hraðar en öðrum
þjóðum innan samveldisins nýja
og samfara þessari íjölgun er fyrir-
sjáanlegt atvinnuleysi, ef til viU
allt aö 30 tH 40 af hundraði. SHkt
er uppskrift að róttækni og bók-
stafstrúarofstæki, eins og gerst hef-
ur í öðrum fátækum ríkjum músl-
íma.
Þessi ríki í Mið-Asíu eru nær
Mekka en Moskvu. Þau eru í land-
fræðilegum tengslum við önnur
ríki múslíma aUt frá Afganistan,
Pakistan og íran tíl Tyrklands og
áhfrifa þaðan gætir orðið sterklega.
Jafnframt er farið að bera á ríg
miUi hinna tveggja greina íslams,
sunni og shía, þar sem íranir, sem
eru sjítar, ota sínumtota, en Saudi-
Arabar, sem eru súnnítar, reyna
að hafa áhrif á móti. Strangtrúar-
mönnum vex fiskur um hrygg, allt
frá Azerbajdzhan, sem er undir
sterkum áhrifum frá íran, til Tadz-
híkistans, sem er í nánum tengsl-
um við Afganistan.
Efnishyggja og andleg gildi
íslam mun verða miklu lífseigari
og iUvígari andstæðingiu- vest-
rænna gUda og hugsunarháttar en
kommúnisminn var nokkru sinni.
Kommúnisminn var efnishyggju-
trúarbrögð, byggður á oftrú á óper-
sónulegu kerfi þar sem einstakling-
urinn hvarf í heildina. íslam er allt
annað, þar eru andleg gildi og sam-
band einstakUngsins við guð sinn,
Allah, í fyrirrúmi. Hugmyndir um
vestrænt lýðræði og þingræði eru
þeim framandi og fjandsamlegar.
Lýðræði íslams er fólgið í samfé-
laginu sjálfu, sem þeir kalla umma.
Þessi umma ákveður sameiginlega
á grundveUi trúar sinnar hvað sé
rétt og satt í samræmi við vUja
guðs. I framkvæmd er þetta alræði
ættarhöfðingja, virtra múlla, eða
klerka, og annarra þeirra í samfé-
laginu sem hafa á einhvern hátt
sambærilegan sess í samfélaginu
og Múhameð spámaður hafði á sín-
um tíma við upphaf íslams.
Skiptingin í greinar súnníta og
sjíta á einmitt rætur að rekja til
ágreinings um hver hefði átt að
vera réttur leiðtogi ummunnar í
þriðja lið eftir Múhameð á sínum
tíma á áttundu öld, í öUum megin-
atriðum sjálfra trúarbragðanna
eru þessar tvær greinar samhljóða.
Sameiningartákn
íslam er í stórsókn um allan
heim. Þeir eru þegar um miUjarð-
ur, eða fimmtungur mannkyns, og
þeim fjölgar ört í Afríku og öðrum
ríkjum þriðja heimsins. Bókstafs-
trúarmönnum vex jafnframt stöð-
ugt fylgi, nú síðast í Alsír. Þeir vilja
koma á alræði íslams, það er að lög
Kóransins verði jafnframt landslög
og lögmál íslams verði allsráðandi
í þjóðfélaginu, eins og er í íran,
Pakistan, Saudi-Arabíu og víðar.
Þetta er sú þróun sem orðið getur
í Mið-Asíuríkjum Sovétríkjanna
fyrrverandi, með tílheyrandi
tengslum við Miðausturlönd og
vaxandi klofningi gagnvart slav-
neska hluta samveldisins. íslam er
á leið með að verða sameiningar-
tákn þriðja heimsins gegn yfir-
drottnun hinna þróuðu ríkja og
trúarleiðtogar músUma munu geta
orðið Ulvígir andstæðingar aUs sem
vestrænt er, Ulvígari en kommún-
istaleiðtogar voru nokkru sinni.
Gunnar Eyþórsson
„íslam er á leið með að verða samein-
ingartákn þriðja heimsins gegn yfir-
drottnun hinna þróuðu ríkja og trúar-
leiðtogar múslíma munu geta orðið ill-
vígir andstæðingar alls sem vestrænt
er...“