Dagblaðið Vísir - DV - 07.03.1992, Side 14

14
LAUGARDAGUR 7. MARS 1992.
Otgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EVJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11, 105 RVlK, SlMI (91)63 27 00
SlMBRÉF: Auglýsingar: (91 )63 27 27 - aðrar deildir: (91 )63 29 99
GRÆN NÚMER: Auglýsingar: 99-6272 Askrift: 99-6270
AKUREYRI: STRANDGÖTU 25. SlMI: (96)25013. Blaðamaður: (96)26613.
SlMBRÉF: (96)11605
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJÁLSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 1200 kr.
Verð I lausasölu virka daga 115 kr. - Helgarblað 150 kr.
íslenzka á undanhaldi
Kynslóðirnar tala minna saman en áður var, þegar
þjóðlíf og atvinnuhættir voru með fábreyttara lagi. For-
eldrar eru sjaldan heima og uppeldisvenjur nútímans
eru frjálslegri en áður. Börn og unglingar fá uppeldi
sitt að meira eða minna leyti hjá jafnöldrum sínum.
Reynt hefur verið að láta skólana taka við umtals-
verðum hluta af uppeldishlutverki foreldra. í stórum
dráttum tekst það sæmilega, svo sem sést af því, að þjóð-
félagið heldur áfram að blómstra. Á sumum sviðum
hefur þó orðið merkjanleg afturfór í uppeldi.
íslenzkukunnátta er eitt af þvi, sem hrakað hefur.
Fyrir þremur áratugum mátti reikna með því að óathug-
uðu máh, að umsækjendur um starf í blaðamennsku
kynnu sæmilega íslenzku. Nú verður hins vegar að gera
ráð fyrir því fyrirfram, að þeir kunni hana ekki.
Líklegt er, að vangeta skólakerfisins á þessu sviði
stafi sumpart af nýtízkulegri óbeit þess á öllu, sem erf-
itt er. Málfræði og setningarfræði hafa orðið að víkja
fyrir óáþreifanlegu snakki um bókmenntir og mark-
lausri hópvinnu, þar sem einn vinnur fyrir alla.
Skólanemendur venjast því að geta flotið meira eða
minna áhuga- og meðvitundarlítið upp skólastigann með
þátttöku í fúski og leikjum og á baki annarra í svokall-
aðri hópvinnu, sem stjómunarfræðilega er sannað, að
skilar ekki árangri, er jafnast á við einkavinnu.
Sumpart stafar vangeta skólakerfisins á þessu sviði,
að það lítur enn á íslenzku sem ritmál fyrst og fremst.
Skólanemendur fá lítil tækifæri til að þjálfast í að tjá
sig á skipulegan og frambærilegan hátt í mæltu máli.
Þetta hefur dýpkað gjána milli talmáls og ritmáls.
Þetta misræmi heldur svo áfram í fjölmiðlunum, sem
óbeint taka við uppeldishlutverki á sviði íslenzkrar
tungu, þegar skólunum sleppir. Annars vegar eru blaða-
og bókaútgáfur með á sínum snærum íjölmennar sveit-
ir handrita- og prófarkalesara, sem hreinsa texta.
Á DV einu eru um fimm störf fólgin í að laga texta,
einkum þann, sem berst blaðinu i auglýsingum, greinum
og bréfum utan úr bæ. Þannig verður textinn, sem les-
endur sjá, mun vandaðri en hann var í upphafi. Svipaða
sögu er að segja um flest annað prentað mál í landinu.
Á hinn veginn eru svo talaðir íjölmiðlar, sem ekki
virðast leggja áherzlu á síu af þessu tagi. Ríkisútvarpið
hefur aðeins einn málfarsráðunaut fyrir útvarp og sjón-
varp. Ekki er vitað um neinn slíkan á einkastöðvunum.
Afleiðingar áhyggjuleysis láta ekki á sér standa.
„Valvan“ fór „tvem“ sinnum „erlendis“ og var
„talva“ „evst" á hsta, er hún „verzlaði“ gjafir í fríhöfn-
inni. Fábjánalegt orðaval af þessu tagi heyrist nær dag-
lega í útvarpi og sjónvarpi, án þess að þær stofnanir
geri neina alvarlega tilraun til að útrýma ruglinu.
Enn alvarlegra er raunar, að hefbundin hrynjandi
íslenzku er að vikja fyrir útlendri hrynjandi. Plötusnúð-
ar hafa tamið sér enska hrynjandi, sem fellur hla að
íslenzku. Fréttamenn, sem koma úr námi frá Norður-
löndum, söngla sumir norska og sænska hrynjandi.
Útvarps- og sjónvarpsstöðvar ættu að verja svipaðri
orku og fé til grisjunar og hreinsunar á talmáli og útgef-
endur blaða og bóka gera á ritmáh. Að öðrum kosti er
hætta á, að talmál fjarlægist ritmál enn frekar og stefni
hratt í átt til útlendra orða og útlendrar hrynjandi.
í heimi aukinna samvelda og ríkjabandalaga felst th-
veruréttur sjálfstæðrar þjóðar fyrst og fremst í tungu-
máh og þjóðarsögu. Og íslenzk tunga er á undanhaldi.
Jónas Kristjánsson
Slæm reynsla
Kanada af fríversl-
u n við Bandaríkin
Fyrir ári lagði Brian Mulroney,
forsætisráðherra stjórnar Ihalds-
ílokksins í Kanada, pólitískt líf sitt
að veði þegar hann undirritaði
ásamt George Bush Bandaríkjafor-
seta fríverslunarsamning miili
landanna. Samkvæmt honum eiga
allar hömlur og gjöld á viðskiptum
þeirra á milli að falla niður fyrir
árið 2000. Síðan hafa svo stjómir
Bandaríkjanna og Kanada tekið
upp samningaumleitanir við Mexí-
kóstjóm um að fríverslunarsvæðið
spanni öll ríkin þrjú á meginlandi
Norður-Ameríku.
Stjómarandstaða frjálslyndra og
nýrra demókrata á Kanadaþingi
barðist ákaft gegn fríverslunar-
samningnum við Bandaríkin. Höf-
uðröksemd hennar var að reynslan
sýndi aö bandarískar stjómar-
stofnanir og stórfyrirtæki neyttu
hvenær sem færi gæfist aflsmunar
til að ganga í berhögg við kana-
diska hagsmuni.
Nú er engu líkara en opinberir
aðilar í stjómarskrifstofum í Was-
hington hafi einsett sér að sanna í
verki viðvaranir kanadisku stjóm-
arandstöðunnar og ganga þannig
milli bols og höfuðs á Mulroney.
Samdráttur hefur hrjáð kana-
diska hagkerfið á undanfomum
árum með atvinnuleysi að fylgi-
fiski. Höfuðröksemd forsætisráð-
herrans og hans manna var að frí-
verslunarsamningurinn við
Bandaríkin væri nærtækasta og
stórtækasta ráðið til að örva um-
svif og hagvöxt. Sérstaklega hamr-
aði Mulroney á að með því móti
gæd Kanada keppt á jafnréttis-
grundvelli við Bandaríkin um jap-
anska íjárfestingu í Norður-Amer-
íku því í fríverslun gildi einu hvor-
um megin landamæranna fyrir-
tæki í japanskri eigu sé niður kom-
ið.
Bandarísk stjómarstofnun gerir
sig nú líklega til að brjóta niður
með einu pennastriki þessa burð-
arstoð fríverslunarsamningsins frá
kanadisku sjónarmiði. Tollþjón-
usta Bandaríkjanna hefur úr-
skurðað að sanikvæmt bandarísk-
um reglum geti ekki Honda Civic
bílar frá verksmiðju japanska fyr-
irtækisins í Alliston í Ontario notið
tollfrelsis við innflutning til Banda-
ríkjaima. Lagður skuli 2,5% tollur
á þá 75.000 bíla af 105.000 stykkja
ársframleiðslu sem seldir em til
Bandaríkjanna.
Með vafasömum útreikningum,
sem Kanadamenn kalla hártoganir
og rangfærslur, kemst Tollþjón-
usta Bandaríkjanna að þeirri nið-
urstöðu að Honda Civic frá Alliston
fullnægi ekki því skilyrði til toll-
frelsis við innflutning til Banda-
ríkjanna að helmingur hluta í
hverju ökutæki sé framleiddur í
Norður-Ameríku.
Nú má segja að 2,5% séu ekki hár
tollur en getur þó munað um
minna á hörðum samkeppnis-
markaði. Kanadamenn líta á úr-
skurð Tollþjónustunnar sem vís-
vitandi bragð af hálfu Bandaríkja-
stjómar til að sýna japönskum fyr-
irtækjum fram á að þeim gagni
ekki að reisa útibú í Kanada til að
komast inn á bandaríska markað-
inn, til þess verði þau að beina fiár-
festingu sinni til Bandaríkjanna
sjálfra. Segja kanadisk stjómvöld
að þess hafi þegar orðið vart að
japönsk fyrirtæki, sem hugðu á
fiárfestingu í Kanada, hafi kippt aö
sér hendinni eftir að Honda-
úrskurður Tollþjónustu Banda-
rikjanna lá fyrir.
Þetta mál ber hæst af þeim sem
ýfingum valda í viðskiptum Banda-
ríkjanna og Kanada og stuðla að
þvi að Brian Mulroney og sfióm
hans veröi að gjalti fyrir að hafa
treyst á fríverslunarsamning land-
Erlend tíðindi
y MagnúsTorfi Ólafsson
anna en fleira ber aö sama brunni.
Bandarísk stjómvöld gera sig lík-
leg til að torvelda innflutning á
timbri frá Kanada með allt að 15%
tolli. Halda Bandaríkjamenn því
fram að lágt gjald fyrir skógarhögg
í kanadiskum ríkisskógum jafn-
gildi framleiðslustyrk. Kanada-
stjóm hefur kært málatilbúnað
Bandaríkjanna til GATT. Svipuð
deila er í uppsighngu vegna inn-
flutnings á mangani frá Kanada tfi
Bandaríkjanna.
Loks er risin deila um bjórsölu
milli landanna. Bandarísk yfirvöld
búa sig undir aö leggja refsitoll á
kanadiskan bjór á þeirri forsendu
að hömlur séu lagðar á fiölda út-
sölustaða innflutts bjórs í Kanada.
í þessu máli hafa kæra og gagn-
kæra komið til kasta GATT.
Utan viðskiptasviðsins veldur
það svo úlfúð í Kanada í garð
sfiórnar repúblikana í Bandaríkj-
unum að talsmenn hennar í heil-
brigðismálum, með Louis Sullivan
heilbrigðisráðherra í broddi fylk-
ingar, hafa kosið að verja ófremd-
arástandið í bandarískri heilbrigð-
isþjónustu með því að rægja al-
menna, skattkostaða heilbrigðis-
kerfið í Kanada með slúöursögum
af því og tilbúningi.
Viðbrögð Kanadamanna við öllu
þessu koma máske best fram í orð-
um Simons Reismans sem stýrði
samningaviðræðum við undirbún-
ing fríverslunarsamningsins af
hálfu Kanada. „Bandaríkjamenn
eru hóruungar. Um þessar mundir
hegða þeir sér eins og hreinræktað-
ir fantar, hvar sem þeir telja sína
hagsmuni í húfi.“
Brian Mulroney forsætisráö-
herra hefur heitið því aö halda
uppi „herferð með leggsparki" til
að fá úrskurðinum um tollinn á
Honda hnekkt. Atlaga bandarískra
sfiómvalda að viðskiptakjörum
Kanadamanna gat ekki komið á
verri tíma fyrir hann. Fram til þess
hefur Mulroney leitast viö að nota
náið samstarf og vinfengi við Ron-
ald Reagan og síðan George Bush
sér til framdráttar heima fyrir. Nú
em engu líkara en stjómkerfi þess
síðamefnda sé önnum kafið við að
grafa undan forsætisráðherra
Kanada.
Mulroney og flokkur hans eiga
undir högg að sækja. Aðeins 15 af
hundraði kanadiskra kjósenda
studdu forsætisráðherrann í síð-
ustu könnun. filindi við Bandarík-
in torvelda honum að helga sig
meginverkefninu til vors, sem er
að koma saman tillögum um
stjómarskrárbreytingar sem verði
til þess aö aðskilnaðarsinnar bíði
lægri hlut í allsherjaratkvæða-
greiðslu í Quebec í október. Ella
blasir við að Kanada leysist upp.
Þingkosningar í Kanada em svo
í hæsta lagi 15 mánuði undan.
Gengi Mulroneys þar veltur fyrst
og fremst á því að efnahagsbati láti
á sér kræla og hann er svo undir
því kominn hvernig til tekst í út-
flutningsverslun. Síðustu uppá-
tæki bandarískra stjómvalda
leggja stein í götu viðleitni Kanada-
stjómar til að ná þessum markmiö-
um.
Magnús T. Ólafsson
Brian Mulroney forsætisráðherra (t.v.) tekur á móti George Bush Banda-
ríkjaforseta við heimsókn hans til Ottawa þegar fríverslunarsamningur-
inn var á döfinni. Foringi úr konunglegu kanadísku riddaralögreglunni
stendur vörð. Símamynd Reuter