Dagblaðið Vísir - DV - 03.10.1992, Blaðsíða 15

LAUGÁRÖÁfrÖR 3. ÖÉtöSMTá&.’
15
„Einstaklingurinn hefur ríka þörf fyrir að finna að hann sé einhvers metinn. Að þörf sé fyrir framlag hans
og hæfileika. Hann þarf ekki að vera sterkasti maður heims heldur einungis að finna að hann skipti ein-
hvern einhverju máli. Sá atvinnulausi missir fljótlega þá öryggistilfinningu." DV-mynd BG
í helgreip -
umóttans
Islendingar eru almennt séð fyrir
löngu hættir að skrifa sendibréf,
sagnfræðingum framtíðarinnar
vafalaust til mildllar mæðu. Tækn-
in ber ábyrgð á þeirri afturfor eins
og svo mörgu öðru sem breyst hef-
ur til góðs eða iils síðustu áratug-
ina.
En á sama tíma og sendibréfun-
um fækkaði komust annars konar
bréf í tísku hér á landi. Þau eru
gjarnan af dapurlegra taginu.
Gluggapósturinn svokailaði dett-
ur til dæmis inn um bréfalúgur
landsmanna sem aldrei fyrr. Stríð-
ur straumur slíkra bréfa er oft boð-
beri válegra tíöinda. Síðustu miss-
eri hafa þau hrannast upp hjá sí-
felit fleiri einstaklingum þar til
ekkert nema uppgjöf hefur blasað
við - gjaldþrot. Þetta ógurlega orð
sem enn hangir eins og sverð
óhamingjunnar yfir hundruðum ef
ekki þúsundum heimila í landinu.
Ógnvænlegustu bréfln þessa dag-
ana, og þau sem margfaldast hafa
að undanfómu eins og rottur á
öskuhaug, eru hins vegar uppsagn-
arbréfin.
Mikilvægi
vinnunnar
Vinnan skapar auðinn. Ef enginn
væri til að vinna verkin yrðu pen-
ingar, verðbréf, hlutabréf og önnur
slík leikfong fésýslumanna ekkert
annað en verðlaus pappír með
myndum og táknum sem misst
hefðu það gildi sem þeim er gefið
af markáðinum.
Vinnan er þannig efnahagslega
og fjárhagslega mikilvægari en
nokkuð annað - bæði fyrir þjóðfé-
lagið og einstaklinginn.
Þjóðskipulag okkar byggist á því
að einstaklingamir leggi fram
vinnuafl sitt, andlegt eða líkamlegt,
og hljóti í staðinn þá umbun sem
framfleytt getur þeim sjálfum og
fjölskyldum þeirra.
En þörfin fyrir að vinna er ekki
einungis íjárhagsleg. Margar þjóð-
ir, þar á meðal íslendingar, em ald-
ar upp við það grundvallarviðhorf
að vinnan sé ekki aðeins nauðsyn
afkomunnar vegna heldur beinlín-
is siðferðileg skylda sérhvers ein-
staklings sem á annað borð er það
heilbrigður að hann geti unnið.
Starfið, hvert sem það er, veitir
flestum einstaklingum þar af leið-
andi þá lífsfylhngu sem er ein af
forsendum hamingju í samfélögum
á borð \úð þaö íslenska.
Andlegt áfall
Þegar atvinnuiífið blómstrar
skiptir oftast htlu máh fyrir launa-
mann afkomulega séð ef honum er
sagt upp starfi. Hann getur verið
nokkuð viss um að fá fljótlega aðra
atvinnu. Færir sig bara milli
vinnustaða. Afkoma fjölskyldunn-
ar er því tiltölulega trygg-
Á tímum samdráttar og kreppu
eins og nú ríkir í íslensku þjóðfé-
lagi er uppsagnarbréfið hins vegar
alvarlegt íjárhagslegt áfah fyrir
sérhveija fjölskyldu. í flestum til-
vikum blasir ekkert annað við,
jafnvel mánuðum saman, en at-
vinnuleysisbætur og í sumum tíl-
vikum félagsleg aðstoð. Slikar
greiðslur duga ef til vih fyrir brýn-
ustu lífsnauðsynjum en gefa enga
möguleika á að byggja upp fjárhag
fjölskyldunnar.
En andlega áfalhð er ekki síður
alvarlegt.
Einstakhngur, sem vih vinna en
fær ekkert starf, hður oft sálar-
kvahr sem hann finnur enga já-
kvæða leið til að hna. Sjálfsvirðing
hins atvinnulausa er fljótt fyrir bí
og það hefur slæm áhrif ekki bara
á hann sjálfan heldur ástvinina
líka. Rannsóknir erlendis, þar sem
atvinnuleysi hefur verið viðvar-
andi um áratuga skeið, sýna gjörla
hvemig hið andlega álag getur bug-
að einstaklingana og eitraö fjöl-
skyldulífið jafnvel enn frekar en
fjárskorturinn.
Sjálfsvirðing er ein forsenda þess
að hveijum manni hði vel. Ein-
stakhngurinn hefur ríka þörf fyrir
að finna að hann sé einhvers met-
inn. Að þörf sé fyrir framlag hans
og hæfileika. Hann þarf ekki að
vera sterkasti maður heims heldur
einungis að finna að hann skipti
einhvern einhveiju máh. Sá at-
vinnulausi missir fljótlega þá ör-
yggistilfinningu.
Öllum sagt upp
Aht frá því í síðari heimsstyijöld-
inni hafa íslendingar haft nokkra
sérstöðu meðal vestrænna þjóða í
atvinnumálum. Ef frá eru skihn
fáein ár við lok sjöunda áratugar-
ins og upphaf þess áttunda hefur
atyinnuleysi ekki verið vandamál
á íslandi. Hér áður fyrr horfði land-
inn gjarnan til nágrannalandanna
Laugardags-
pistHl
Elías Snæland Jónsson
aðstoðarritstjóri
með nokkru yfirlæti í þessu tilhti,
enda var það eins konar bót fyrir
ömurlegt Evrópumet þjóðarinnar í
verðbólgu.
Þeir sem fylgst hafa með stjóm-
málaumræðu síðustu áratuga
kunnu hka utan að eina algengustu
réttlætingu póhtíkusa fyrir óða-
verðbólgunni. Jú, sögðu þeir, hér
er vissulega mikil verðbólga. En
atvinnuleysi er nánast ekki th.
Og, bættu þeir gjarnan við, ef við
íslendingar þurfum að velja á milli
verðbólgu og atvinnuleysis þá er
verðbólgan skárri kosturinn.
Þetta viðhorf stjómmálamanna í
öhum flokkum vár meðal annars
rökstutt með því að íslenska samfé-
lagið væri svo lítið að alvarlegt at-
vinnuleysi hefði mun verri áhrif
hér en hjá milijónaþjóðunum.
Nú er þessi söngur póhtíkusanna
þagnaður, enda hafa heldur betur
orðið endaskipti á hlutunum. Við
emm með einna minnsta verð-
bólgu í Evrópu en atvinnuleysið
eykst í risastökkum. í samræmi við
það er algengasta fréttin úr at-
vinnulífinu þessa dagana: öhum
sagt upp.
Og stjómmálamennimir standa
nú jafn ráðþrota gagnvart atvinnu-
leysinu og þeir vora áratugum
saman máttvana andspænis verð-
bólgunni.
Hrunadansinn
Þegar sagnfræðingar framtíðar-
innar líta yfir farinn veg munu
þeir vafalaust meta síðustu tíu,
fimmtán árin sem einstæðan
hrunadans fjármálalegrar óstjóm-
ar.
Þar hafa margir Bakkabræður
komið við sögu; stjórnmálamenn,
embættismenn þeirra í sjóðum,
bönkum og ýmsum ríkisreknum
stofnunum og athafnamenn sem
ætluðu í ofurbjartsýni að byggja
ný stórfyrirtæki á lánsfé einu sam-
an.
Þannig voru milljarðar settir í
fiskeldisstöðvar sem svo til allar
em komnar á hausinn.
Mikið lánsfé fór í að reisa fjöl-
mörg loðdýrabú sem flest fóm hla.
Gífurlegt fjármagn liggur bundið
í virkjunum sem framleiða orku
sem enginn markaður er fyrir.
Sóunin nær hka th gömlu at-
vinnugreinanna:
Skipastóh landsmanna stækkaði
alltaf þótt fiskistofnamir minnk-
uðu. Verulega minni floti gæti auð-
veldlega skhað sama afla í land.
Afkastageta fiskvinnslufyrir-
tækjanna er einnig miklu meiri en
þörf er fyrir. Mun færri fýrirtæki
gætu unnið allan þann afla sem á
annað borð kemur enn til vinnslu
í landi.
í landbúnaðinum hafa miklir
fjármunir farið í mjólkurbú og slát-
urhús sem engin þörf er fyrir -
allra síst á tímum minnkandi fram-
leiðslu.
Hér er ekki verið að tala um smá-
aura af auði landsmanna heldur
tugi milljarða króna. Ef þetta glat-
aða fé hefði mnnið th arðvænlegra
framkvæmda væri hér blómlegt
atvinnulíf með hagvexti í stað sam-
dráttar.
Þess í stað em íslendingar mun
fátækari en auðsköpun þjóðarinn-
ar síðustu áratugina gaf thefni th,
auk þess sem alvarlegt atvinnu-
leysi er í fyrsta skipti síðan í heims-
kreppunni miklu að verða að var-
anlegri vá.
Veislustjórar hmnadansins hafa
svo sannarlega mikið á samvisk-
unni.
Helgreipar óttans
Kvíði. Hræðsla. Kjarkleysi.
Þetta em einkenni íslensks at-
vinnulífs í dag.
Þau era algjör andstæða ofur-
bjartsýni síðustu áratuga.
Hvom tveggja er jafn hættulegt
fyrir efnahagslega framtíð þjóðar-
innar.
Nú er svo komið að óttinn ræður
ríkjum í atvinnuhfinu. Forsvars-
menn fjölmargra fyrirtækja hafa
einfaldlega enga trú á því lengur
að þeim takist að vinna bug á erfið-
leikunum. Óttinn við framtíðina
fær þá th að draga saman seglin,
segja upp fólki, hætta að leita á ný
mið ef í þvi felst minnsta áhætta.
í bijáluðu veðri er auðvitað skyn-
samlegt að leita vars. En þegar th-
tölulega gott er í sjóinn og fiskurinn
bíður þýðir htið að liggja við
bryggju. Það þarf að hafa kjark th
að sæKja sjóinn.
íslenskt atvinnulíf þarf að losna
úr þessum helgreipum óttans án
þess að demba þjóðinni um leið á
nýtt fyhirí ofurbjartsýninnar. Th
þess þarf forystu. Því miður er hún
hvergi í augsýn.
Ehas Snæland Jónsson