Dagblaðið Vísir - DV - 17.12.1992, Blaðsíða 18
18
FIMMTUDAGUR 17. DESEMBER 1992.
Menning
Af höfðingjum
á Skaganum
Enn ein byggðasagan hefur séð
dagsins ljós. Fyrsta bindi af sögu
Akraness kemur í kjölfar fjöl-
margra hliðstæðra verka. Nægir
þar að nefna sögu Reykjavíkur,
Akureyrar, Seltjarnarness, Selfoss
og Keflavíkur.
Höfundur leggur áherslu á hve
samofin saga Akurnesinga er
stjómmála- og menningarsögu
þjóðarinnar - einkum á Sturlunga-
öld og endurreisnarskeiðunum um
og eftir 1800. Hann vekur sérstak-
lega á því athygli hve stór hlutur
Akurnesinga er í þjóðarsögu okk-
ar, ekki síst ef haft er í huga þeir
hafa líklega aldrei verið íleiri en
nemur tveimur hundraðshlutum
þjóðarinnar. Þessi áhersla höfund-
ar gerir það að verkum að bókin
höfðar í mun ríkari mæli til lands-
manna í heild en ella hefði verið.
Bókin hefst á ítarlegum kafla um
landlýsingu (s. 14-88) þar sem fjall-
að er um jarðfræði, landkosti og
jarðnytjar, fjörunytjar, samgöngr,
örnefni, fomleifar, þjóðtrú og sögur.
Einhverjum kann að finnast þetta
>
BÆKUR ¥
í JÓLAGJÖF?
Þá skaltu kynna þér
ódýru Úrvalsbækurnar
á næsta sölustað
eða hringdu og fáðu
bæklinginn
okkar í pósti
BÆ
Sími 63 27 00
hægfara byrjun og e.t.v. langdregin
(en það ræðst væntanlega fyrst og
Bókmenntir
Gunnlaugur A.
Jónsson
fremst af áhugasviði lesandans). En
í þessum inngangskafla sýnir sig að
höfundur vill leitast við að skrifa
sögu einstaklinganna sem byggðu
Akranes í sem mestum tengslum
við umhverfl sitt í víðri merkingu
þess orðs. Er það mjög lofsvert og
reynist hér mikili fróðleikur dreg-
inn saman og augljóst að mjög víða
hefur verið leitað fanga.
Meðal forvitnilegs efnis í bókinni
má nefna frásagnir af umsvifum
Brynjólfs biskups Sveinssonar
(1639-1679) á Skipaskaga en hann
virðist markvisst hafa stefnt að því
að gerast útgerðarhöfðingi þar og
því hefur verið haldið fram að hann
hafi lagt gnrnn að þéttbýlismyndun
á Akranesi. Höfundur þessarar
bókar telur þó eins líklegt að um-
fangsmikil útgerð hafi verið þar
fyrir siðaskipti.
Akranes. Mikill fróðleikur um sögu bæjarins dreginn saman i bókinni.
Við hefðbundná söguritun beinist
athygh öðru fremur að eftirminni-
legum atburðum, svipmiklum ein-
staklingum, náttúruhamförum,
slysum og öðru sem raskar hvers-
dagsframvindu í samfélagi - en lífi
og viðhorfum almennings og
menningaeinkennum hefur oft
ekki verið nægilegur gaumur gef-
inn, eins og Jón Böðvarsson bendir
á. Og kannski mætti aö vissu leyti
gagnrýna þetta verk fyrir ónóga
áherslu á þessa þætti. Það er um
of saga höfðingja (sbr. kaflana
„Garðahöfðingjar" og „Lögmanna-
ætt á Hólmum tveim“), og sagan
ekki sögð af sjónarhóli almennings
í sama mæli og t.d. í nýútkominni
sögu Keflavíkur eða hinu marglof-
aða verki Guðjóns Friðrikssonar
um sögu Reykjavíkur. Höfundur
virðist gera sér grein fyrir þessari
vöntun og segir í inngangsorðum
sínum að margt í sögu hreppsins
þurfi að kanna miklu betur - eink-
um menningarsöguna. Kaflinn
„Almennir hagir“ sýnir þó að höf-
undur leitast viö að glíma við þess-
ar spumingar. Bendir hann þar
meðal annars á vissa sérstöðu
Akraness sem felst í því að náttúru-
hamfara gætti þar minna en al-
mennt var hér á landi.
Bókin er prýdd fjölda mynda og
hefur vandaða nafna- og heimilda-
skrá. Hins vegar er umbrot bókar-
innar gallað. Óþarflega stórar
spássíur em öðrum megin á síðum
bókarinnar, eins og mjög er í tísku
um þessar mundir en nánast engar
hinum megin.
Jón Böðvarsson.
Akranes. Frá landnami til 1885.
Prentverk Akraness hf. 1992 (335 bls.)
Siglingar og skipskaðar
í síðari heimsstyrjöld
Bókin í skotlínu er að stofni til meistaraprófsritgerð
höfundar í sagnfræði við Háskóla íslands og naut hann
fjárhagsstuðnings frá Eimskipafélagi íslands við
samningu ritgerðarinnar og vinnslu bókarinnar.
Bókin er saga farsiglinga Islendinga stríðsárin 1939-
1945 og að hluta saga Eimskipafélagsins þessi ár.
Heimilda hefur höfundur leitað víða. ítarleg heim-
ildaskrá fylgir bókinni en í formála segir höfundur að
aðallega hafi verið stuðst við heimildir í skjalasafni
Eimskipafélagsins auk skjala frá sendiráðum í New
York, Washington og London og utanríkisráðuneyt-
inu. Leiðabækur skipa era og heimildir. í formála seg-
ir: „Við öflun ljósmynda leitaði ég í myndasafn Eim-
skipafélagsins...“
Auk mynda em kort sem sýna siglingaleiðir skipa,
þar á meðal litprentað kort er sýnir siglingaleið ís-
lenskra kaupskipa til og frá Bandaríkjunum. Þar er
sýnd staðsetning skiptapanna er Hekla, Goðafoss og
Dettifoss voru skotin niður.
Formála bókarinnar ritar Þór Whitehead prófessor
sem var umsjónarkennari höfundar við samningu
meistarprófsritgerðarinnar.
Höfundur hefur lagt á sig mikla vinnu við að gera
efninu sem best skil. Árangur er sá að bókin er fróð-
leg, segir ákveðinn þátt íslandssögunnar og auk þess
vel skrifuö og læsileg.
Þór segir í formála að þó íslendingar hafi engan her
haft hafi mannfall þeirra veriö hlutfallslega jafnmikið
og sumra stríðsþjóðanna: „Þorri þeirra sem létu lífið
voru sjómenn".
Auk þess aö segja sögu sighnga og skiptapa freistar
höfundur þess að „draga upp mynd af lífi þeirra sem
sigldu á kaupskipunum, vinnu þeirra, baráttu fyrir
bættum kjöram, siglingum í skipalestum, lífinu um
borð við slíkar aðstæður, hafnarvinnu erlendis og í
Reykjavík, slysfórum og ekki síst þeim björgunarstörf-
um sem sjómenn unnu“.
En höfundur gerir einnig grein fyrir ýmsum ákvörð-
unum stríðsaðila sem höföu áhrif á siglingar Eim-
skipafélagsins og fléttast því gangur stríðsins inn í
bókina.
Reyndar rekur höfundur dálítið stööu mála áratug-
inn fyrir stríðið, kreppuna miklu og afleiðingar henn-
ar m.a. á viðskipti milli þjóða.
Nokkuð segir það um þessa tíma að forsætisráð-
Bókmenntir
Guðmundur G. Þórarinsson
herra, Hermann Jónasson, beindi því til Eimskipafé-
lagsins að það keypti einungis íslenskar kartöflur til
skipa sinna, en birgðir voru miklar og hætta á að þær
ónýttust.
Strax við heraárn Breta á íslandi 10. maí 1940 minnk-
aði skipastóll íslendinga um 2165 tonn er Þjóðverjar
kyrrsettu Gullfoss og Snæfell.
Árið 1941 tóku Bretar siglingarnar milli íslands og
Bretlands í sínar hendur. Tengshn við Ameríku jukust.
Sjómenn fengu áhættuþóknun eftir þjark og verkföll
hindruðu siglingar. Árásin á Heklu 1941 olli því að
íslensk skip sigldu í skipalestum eftir það.
Kaldhæðni örlaganna var það að síöasta vetur stríðs-
ins skutu Þjóðverjar niður bæði Goðafoss og Dettifoss,
skipin sem Eimskipafélagið haföi notað til Þýskalands-
siglinga.
Þann kafla þjóðarsögunnar sem rakinn er í þessari
bók þurfti að skrifa.
Verður að telja að allvel hafi til tekist.
Hulda Sigurborg Sigtryggsdóttir.
í skotlinu
Almenna bókafélagið.
280 blaðsíður.
Heill heimur í áskrifl
Subaru Legacy
dreginn ut
22. des. nk.
52 ferðavinningar til áskrifenda frá okt. 92-sept. 93
Sími 632700 Grænt númer 99-6270 Sími 632700 Grænt númer 99-6270 Sóni 632700 Grænt númer 99-6270