Dagblaðið Vísir - DV - 07.08.1993, Blaðsíða 12

12
LAUGARDAGUR 7. ÁGÚST 1993
Erlend bóksjá
Metsölukiljur
Goðsögnin og
veruleikinn
Bretland
Skáldsögur:
1. Míchaol Crichton:
Jurassic Park.
2. Joanna Trollope:
The Men and the Girls.
3. Maeve Binchy:
The Copper Beech.
4. Donna Tartt:
The Secret History.
5. Colin Dexter:
The Way through the
Woods.
6. James Herbert:
Portent.
7. John Grisham:
The Pelican Bríef.
8. Michael Ondaatje:
The Engtish Patlent.
9. Patricia D. Cornwell:
All That Remains.
10. Sídney Sheldon:
The Stars Shíne Down.
Rit almenns eðlis:
1. Jung Chang:
Wild Swans.
2. Michael Calne:
What's It All about?
3. Brian Keenan:
An Evil Cradling.
4. D. Shay 8i J. Duncan:
The Making of Jurassic
Park.
5. Alan Bullock:
Hitler 8i Stalin: Parallel
:. Lives.
6. J. Peters & J. Nichol:
Tornado Down.
7. Christabel Bielenberg:
The Road Ahead.
8. Paul Theroux:
The Happy Isles of Oceania.
9. Muriel Spark:
Curriculum Vitae.
10. Bill Bryson:
Neither here nor there.
(Bvggt é The Sunday Tlmes)
Danmörk
Skáldsögur:
1. HannelVlarie Svendsen:
Under solen.
2. Tor Nerrestranders;
Maerk verden.
3. Alice Adams:
Carolines dotre.
4. Jan Guillou:
Dine fjenders fjende,
5. Jostein Gaarder:
Kabafemysteriet.
6. Regine Deforges:
Sort tango.
7. Peter Hoeg:
Forestillinger om det 20.
ðrhundrede.
(Byggt á Polltikan Sondag)
Þýska leikkonan María Magdalene
Dietrich, ööru nafni Marlene Diet-
rich, varð þegar í lifanda lífi ein
magnaðasta goðsögn kvikmynda-
heimsins, engu síður en helsti keppi-
nautur hennar í Hollywood á milli-
stríðsárunum, sænska leikkonan
Greta Garbo.
Goðsögnin var búin til eins og
gjarnan á sér stað í gerviheimi kvik-
myndanna. Höfundur hennar var
öllum öðrum fremur Josef von
Sternberg en hann var um árabil
leiöbeinandi Marlene, leikstjóri, um-
boðsmaður og elskhugi.
Með tímanum lifði Marlene Diet-
rich sig svo inn í hlutverkið að utan
Umsjón
Elías Snæland Jónsson
goðsagnarinnar átti hún eiginlega
enga sjálfstæöa tilveru. Síðustu ára-
tugi ævinnar lokaði hún sig að mestu
inni í íbúð sinni, líkt og Greta Garbo,
og faldi sig fyrir umheiminum. Hún
þoldi ekki láta neinn sjá að Marlene
Dietrich var orðin gömul kona.
Blái engillinn
María Magdalene fæddist í Berlín
27. desember árið 1901. Hún ólst aö
mestu upp hjá móður sinni sem vildi
að hún yrði fiðluleikari og lagði á sig
mikið erfiði til að svo mætti verða.
Sautján ára gömul var María því
send aö heiman til að læra við kunn-
an tónlistarskóla.
En hugur Maríu hneigðist fljótlega
til leikhússins. Árið 1922 hóf hún
leiklistamám og breytti um leið for-
nafni sínu í Marlene. Næstu árin
fékk hún ýmis lítil hlutverk án þess
að vekja neina sérstaka athygh.
Það breyttist árið 1929.
Þá var von Stemberg að leita að
leikkonu til að fara með hlutverk
Lolu í kvikmyndinni Blái engilhnn
sem hann byggði á skáldsögu eftir
Heinrich Mann.
Hann fór á leiksýningu til að skoða
betur tvær leikkonur sem komu til
greina. Þess í stað kom hann auga á
Marlene sem sagði víst eina setningu
eða svo í sýningunni. Það var nóg.
Stemberg hafði fundið Lolu sína.
Þegar kvikmyndin var fmmsýnd
árið 1931 varð Marlene Dietrich fræg.
Frjálsar ástir
í þessari nýju ævisögu fjallar Don-
ald Spoto ítarlega um hiö sérstæða
samband Marlene og von Stembergs.
Það skipti sköpum fyrir líf hennar
og starf og gerði hana að kvikmynda-
stjörnu og goðsögn. Hér er sagt frá
samstarfi þeirra innan kvikmynda-
versins og utan og ferill hennar í
kvikmyndum og á sviði ítarlega rak-
inn.
En Spoto hefur ekki síður áhuga á
einkalífi Marlene, enda var það svo
sannarlega óvenjulegt.
Hún giftist á unga aldri og eignað-
ist eina dóttur. En þótt hjónabandið
stæði lengi að nafninu til var það
sannast sagna óhefðbundið af henn-
ar hálfu.
Marlene lifði nefnilega ekki aðeins
frjálsu heldur beinlínis hömlulausu
kynlífi. Elskhugar hennar vom ótelj-
andi. Bæöi karlar og konur. Og oft
hafði hún marga ástvini í takinu í
einu. í hennar augum var líkamleg
ást með hveijum þeim sem henni
leist vel á jafn sjálfsagður hlutur og
að borða og drekka.
Þessi ævisaga er hispurslaus lýsing
á einstökum lífsferli. Hér er ekki
aðeins sagt frá goðsögninni Marlene
Dietrich, sem enn má sjá í allri sinni
dýrð í gömlu kvikmyndunum, held-
ur einnig skyggst að tjaldabaki í leit
að Berlínarstúlkunni Maríu Magda-
lene. Höfundinum tekst vel aö tengja
saman einkalífið og hið opinbera
andht Marlene og gefa þannig heild-
stæða mynd af þessari óvenjulegu
konu.
DIETRICH.
Höfundur: Donald Spoto.
Gorgi Books, 1993.
Metsölukiljur
Bandaríkin
Skáldsogur:
1. John Grisham:
The Fírm,
2. Mlchaet Crichton:
Jurassic Park.
3. John Grisham:
The Pelican Brief.
4. Michael Crichton:
Risíng Sun.
5. John Grísham:
A Time to Kilf.
6. Michaei Crichton:
Congo.
7. Patricía D. Cornwell:
All That Remains,
8. Anne Rivers Siddons:
Colony.
9. Stephen Kíhg:
Gerald s Game.
10. Michaet Crichton:
Sphere.
11. Clive Cussler;
Sahara.
12. Judith Krantz:
Scruples Two.
13. Terry McMillan:
Waiting to Exhale.
14. Janet Dailey:
Tangled Vines.
15. Lawrence Sanders:
McNally's Luck.
Rit almenns eðlis:
1. M. Scott Peck:
The Road Less Traveiled.
2. James Herriot:
Every Living Thing,
3. Maya Angelou:
I Knowwhythe Caged Bird
Sings.
4. Anne Rule:
A Rose for Her Grave.
5. Gail Sheehy:
The Sitent Passage.
6. Don Shay & Jody Duncan:
The Making of „Jurassíc
Park"
7. David McCullough:
Truman.
8. Peter Mayle:
A Year in Provence.
9. Tina Turner & Karl Loder:
I, Tina.
10. Deborah Tannen:
You just Don't Understand.
11. Wallace Stegner:
Where the Bluebird Síngs
to the Lemonade Springs.
12. Peter Mayle:
Toujours Provence.
13. Garry Wílls:
Lincotn at Gettysburg.
14. William Manchester:
A World Lit only by Fire.
15. Peter Mayle:
Acqulred Tastes.
(Byggt á Nevt/ York Tímes Book Review)
Vísindi
Mögulegt er að risaeðlurnar hafi
étið sig út á gaddinn.
Dýrin éta sig
út á gaddinn
Getur það verið að dýr jarðarinnar
éti sig út á gaddinn með reglulegu
milhbih? Steingervingafræðingur-
inn Paul Olsen í New York hefur
sett fram kenningu þessa efnis og
segir að um milljónir ára hafi plönt-
ur og dýr jaröarinnar háö hatrammt
stríðsínímilli.
Þegar dýrum fjölgar fram úr hófi
leiðir mengunin frá úrgangi þeirra
til þess að veðurfar breytist og ísald-
ir skella á. Þeim linnir ekki fyrr en
mengunarinnar hættir að gæta og
þá nema plöntumar landið á ný og
dýrunum fjölgar þar til þau éta sig
afturútágaddinn.
Olsen viðurkennir að nokkuö
vanti upp á að fullar sannanir hafi
fundist fyrir kenningu þessari en
hún sé það skemmtileg að vert sé
að skoða hana nánar. Hann telur
m.a. að endalok risaeðlanna hafi
boriö að með þessum hætti.
Heimsmeist-
ari í vaipi
Hæna númer 2988 á háskólabúinu í
Missouri í Bandaríkjunum er
heimsmeistari í varpi. Hún skilaði
eigendum sínum 371 eggi á 365 dög-
um eða ríflega eggi á dag. Ekki er
vitað til að aðrar hænur hafi gert
betur.
Lirfur maðkaflugunnar búa yfir
lækningamætti og notast einkum
við að græða sár.
lirfureru
mikil sárabót
Bandarískir læknar hafa uppgötvað
að lirfur ýmissa skordýra gefa frá
sér græðandi efni. Hér er þó ekki
um ný sannindi að ræða því lækn-
ingameistarar fyrr á tímum vissu
að hægt var aö koma í veg fyrir
sýkingu í sárum með því að leggja
lirfur við þau.
Ekki er sama hvaða lirfur eru
notaðar og sumar eru með öllu
gagnslausar. Góðar lækningaiiuíur
eru þó ekki torfundnar því í Banda-
ríkjunum beina menn nú einkum
sjónum sínum að lirfum maökaflug-
unnar. Þessi hvíti ormur hefur til
þessa helst notast í beitu en kann
að reynast góð „sárabót".
Fuglar nota
sólina fyrir
áttavita
Tvær sjálfstæðar rannsóknir á rat-
vísi fugla hafa leitt í ljós að þeir
nota sólina fyrir áttavita á langferð-
um. Þar með virðist ljóst af hverju
farfuglar rata heimshoma á milli á
ferðum sínum aö og frá varpstöðv-
unum.
Sólarljósið vísar þó ekki veginn
með sama hætti og ætla mætti í
fyrstu. Ef þess er gætt að fuglamir
sjái aðeins rauða hlutann í sólarljós-
inu tapa þeir áttum og vita ekkert
hvert þeir eiga að fara.
Svo virðist sem einhverjir af geisl-
um sólar hlaði upp segulmagn í aug-
um fuglanna þannig að þau verða
eins og áttavitar. Fuglamir þurfa
ekki að sjá sólina tíl aö hlaða inn-
byggðan áttavita því augun em svo
ljósnæm að birta sem berst í gegn-
umskýnægirþeim.
Umsjón
Gísli Kristjánsson
Lengsta orðið
íbáðaráttir
í finnsku er til lengsta orð sem um
getur í nokkm tungumáli og skrifað
er eins aftur á bak og áfram. Þetta
orð er saippuakivikauppias og er
haft um vítisódakaupmenn.
Hamingjan, sem fylgir því að ala
upp nýjan einstakling, breytist í
þunglyndi hjá fimmtu hverri konu.
Fimmtahver
fæðing leiðir
til þunglyndis
Rannsóknir í Bandaríkjunum hafa
leitt í ljós að fimmta hver móðir
þarf að berj ast við þunglyndi fyrst
eftir að bam hennar kemur í heim-
inn. Rannsóknimar benda tfi að
þunglyndið megi rekja til breytinga
á lífsháttum kvennanna við að ann-
ast nýjan einstakling.
Verst er ástandið hjá ungum
mæðmm sem eru að eignast sitt
fyrsta bam. Eftir því sem bömunum
fjölgar gætir þunglyndisins síður.
Ein af orsökum þunglyndisins er að
ungar mæður óttast að standa ekki
undir þeim kröfum sem gerðar eru
til þeirra. Þetta bætist við leiðindi
vegna einangrunar á heimilunum
að því er sálfræðingar segja.
Svefnleysi
heldurvöku
fyrir
sálfræðingum
Breskir sálfræðingar segja að svefn-
leysi sé mun alvarlegra vandamál
en flestir vilji kannast viö og valdi
verulegu fjárhagstjóni í öllum vest-
rænum samfélögum, auk allra
óþægindanna. Þeir vilja því að
menn haldi vöku sinni þegar rætt
erumsvefnleysi.
Rannsóknir hafa sýnt að miUjónir
manna koma til vinnu illa sofnir og
em þeir meira og minna óstarfhæfir
daglangt vegna þess. T.d. bendir
margt til þess að hrotur hafi óæski-
leg áhrif á hvíld þeirra sem hijóta,
svo ekkl sé minnst á þá sem neyð-
ast til að hlýða á hávaðann.
Því er einnig haldið fram að sjúk-
dómurinn skyndihöfgi sé ámóta al-
gengur og Parkinsonveiki þótt hon-
um sé sjaldan gefinn gaumur.
Skyndihöfgi veldur því að fólk sofn-
ar örstutta stund - jafnvel við vinnu
- og hrekkur svo upp utan við sig
ogruglað.
Sálfræðingamir vilja að hagfræð-
ingar reikni út hvað allur sofanda-
hátturinn kostar og þá fyrst geti
draumar um góðan nætursvefn
ræst.