Dagur - 24.12.1945, Blaðsíða 16

afskekkta og örsnauða þjóð við drepsóttir, eldgos og hvers
konar óáran. Hún barðist og sigraði, því að síðan er úr því
skorið, að hér getum við lifað í landinu, hvað sem yfir dynur
frá náttúrunnar hendi. En baráttan var ægilega hörð, menn
og fénaður féllu í hrönnum — í tugum og hundruðum þús-
unda, og sjaldan hefir þjóð verið harðara leikin né nær
dauða komin en feður okkar eftir Móðuharðindin. Mér er
það stöðugt undrunarefni, að þjóðin skyldi rétta við. Og ég
hefi ekki komið auga á aðra skýringu, er ég telji sanni nær
en þá, að þrátt fyrir hungur og klæðleysi, var hún aldrei and-
lega snauð, heldur bjargálna um þau verðmæti, sem ekki
verða í aska látin, málum mæld né vogum vegin. Sá lifir
lengi, sem lífsvonina á. Og þegar fastast svarf að íslending-
um, lifðu þeir við andlega fæðu, hinn forna menningararf
en auk þess nýja von, nýja trú á landið og sjálfa sig. Hver var
sá læknir, sem byrlaði hinni aðþrengdu þjóð þessi bætiefni?
Það var Eggert Ólafsson. Hann var boðberi nýrrar þekking-
ar, nýrra tíma, en um leið einn hinn sannasti og þjóðholl-
asti íslendingur, sem uppi hefir verið. Um hann var það
sagt, „að hann vildi alls kostar á loft halda hinni góðu og
gömlu landsvenju og forfeðranna hófsemi, en eyða fyrir-
litning síns föðurlands“, og víst er það, að enginn íslend-
ingur fyrr eða síðar hefir gert meira en hann til þess að drepa
niður þeim hindurvitnum, sem skapazt höfðu um þjóð og
land, bæði hér og erlendis.
Hér er ekki unnt að lýsa Eggerti Ólafssyni né rekja æfi-
sögu hans, en geta má þessa:
Hann var náttúrufræðingur, ef til vill sá mesti, sem hér
hefir uppi verið, og vann það stórvirki. í rannsókn lands-
ins, að undrun sætir. — Hann var afreksmaður um íþróttir,
sem þá var næsta fátítt um hans daga, og er þess einkum get-
ið, hve fær hann var í fjöllum og mikill skíðamaður. Hann
var skáld, eitt hið mesta á sinni öld, en hann neytti gáfu
sinnar til þess að kveða þjóðinni þrótt og lýsa landinu, hve
fagurt það væri og gagnauðugt. Fá ættjarðarkvæði eru jafn-
höfug af fÖlskvalausri ást til landsins eins og hið litla Ijóð,
sem sungið var hér áðan, „tsland ögrum skorið“. Það ber
Eggerti Ól.afssyni ódauðlegan hróður, enda var hann svo
sannur Islendingur, að liann, sem þó var hraustmenni hið
mesta, hélt ekki heilsu annars staðar en hér.
Þeir, sem guðirnir elska, deyja ungir. Eggert Ólafsson
varð aðeins 41 árs. „Þegar hann sigldi sjóinn á“ þ. 30. marz -
1768, varð þjóðin harmi lostin. Hún gat ekki trúað því, að
hann, hinn sterka, bæri ekki aftur að landi, og þjóðtrúin lét
hann bjargast með annarlegum hætti, líkt og Ólaf Tryggva- ;
son við Svoldur. En Eggert Ólafsson hafði lokið sínu æfi-
starfi, miklu starfi og veglegu. Hann er faðir íslenzkrar nátt-
árufræði, íslenzkrar bjartsýni, íslenzkrar endurreisnar. Og^
hin sviplegu endalok sveipuðu nafn hans þeim trega, sem'
aðeins útvöldum hlotnast — og opnaði hug þjóðarinnar fyr-
ir kenningum hans, svo að hún naut þeirra, þegar mest
þurfti við. Því fór vel sem fór.
Það er ekki á mínu færi, að bera þá saman, Eggert Ólafsson
og Jón Sigurðsson. En augljóst er þó, að með þeim er líkt á
komið um margt. Báðir eru þeir miklir vísindamenn, hver
á sínu sviði, báðir stórlundaðir höfðingjar og karlmennf
rammir íslendingar og endurreisnarmenn. Annar leiðir
þjóðina frá sigri til sigurs og markar henni stefnu um langa
framtíð. Hinn blæs henni von í brjóst, þegar hún á bágast.
Annar gefur henni trúna, hinn veruleikann.
Þó að 1. desember verði ekki fullveldisdagur til lang-
frama, er ástæðulaust að leggja hann fyrir róða, því að
minning Eggerts Ólafssonar er sannarlega þess verð, að
henni sé haldið uppi. Og íslendingum er þá undarlega far-
ið, ef þeir geta ekki gert sér dagamun tvisvar á ári til þess að
minnast þeirra manna, sem mestu hafa áorkað til endur-
reisnar þjóðinni og endurlausnar, og þess alls, sem við nafn
þeirra er bundið. Hátíðisdagar eiga sér að vísu örlög, en þau
eru ekki í stjörnum skráð, heldur vilji manna og ræktar-
serni. Og mér þykir það engin ofrausn, þó að Islendingar
leggi hvort tveggja fram til þess að gera 17. júní og 1. desem-
ber að almennum þjóðhátíðum, hvora með sínum brag,
sem ólíkastar. 17. júní ætti að verða hátíð á sumar,
gleðidagur, þar sem minnzt væri Jóns Sigurðssonar og sjálf-
stæðisbaráttunnar í heild, án þess að horft væri á einstaka
áfanga sérstaklega. Að öðru leyti virðist mér.aðhátíðahöldin
mættu vera svipuð því sem var, nema almennari, bjartari og
þjóðlegri. En 1. desember ætti aftur að vera þjóðhátíð móti
vetri, helguð hinni fyrstu endurreisn og hugðarefnum Egg-
erts Ólafssonar: Þekkingu á landinu og þjóðlegri menningu,
en auk þess búnaðarmálum og íþróttum.
Hátíðir, slíkar sem þessar, geta ekki orðið að fullum not-
um, nema þjóðin standi að þeirn einhuga. Vitanlega væri
æskilegt, að félög eða félagasamtök legðu þar liðsinni til,
líkt og verið hefir, en þau mættu ekki eigna. sér þessa daga
né setja á þá þann svip, að öðrum virtist þeir standa utan
gátta. En mestu varðar þó hitt, hvern hlut útvarpið vill eiga
að þessum málum. Þar er því gefinn mátturinn til að leysa
og binda.
Enginn veit, hvað fram undan er. En svo mætti fara, að
liinn síðasti áfangi á vegi frelsisins reyndist drjúgum lengri
og torsóttari en oss hefir órað fyrir. Hitt er víst, að nú
reynir fast á kjörviðu íslenzkrar menningar. Okkur væri því
gott að verja einum degi til þess að rekja og rækta þau
hugðarefni, sem okkur eru sameiginleg — að eignast einn
griðastað í þysi ársins, þar sem við getum minnzt þess, sem
þjóðinni er dýrmætast: landsins ,tungunnar, sögunnar. —
Og 1. desember er næsta vel fallinn til þessa, því að íslenzk
menning hefir dafnað bezt við daufa skíinu langra kvölda,
en ekki í sumarsól. — Og minning Eggerts Ólafssonar á að
varpa ljóma á þennan dag. — Hann gaf okkur trúna á land-
ið — og raunar landið sjálft.
14 JOLABLAÐ DAGS