Þjóðviljinn - 01.05.1975, Blaðsíða 13

'
r
12 SIÐA — ÞJÖÐVILJINN Fimmtudagur 1. mai 1975.
Fimmtudagur 1. mai 1975. ÞJÓÐVILJINN — StÐA 13
Frumkvæðið verður að koma neðan frá
Samvinnuhreyfingin hefur brugðist
Þjóöviljinn ræðir við
Auðun Friðriksson
og Snorra Sigfinnsson,
trúnaðarmenn úr hópi
verkstæðismanna á Selfossi
■
Verkfall og sigur nokk-
urra starfsmanna kaupfé-
lagssmiðjanna á Selfossi
vakti þjóðarathygI i.
Vinnustöðvun verka-
manna, bif vélavirkja og
járniðnaðarmanna hjá
Kaupfélagi Árnesinga stóð
í þrjár vikur. Að þeim
tíma liðnum gáfust stjórn
kaupfélagsins og Sam-
bandsforystan í Reykjavik
upp, og uppsögn Kolbeins
Guðnasonar, sem var or-
okkur verið sagt. Verslið við ykk-
ar eigið félag, segja þeir sem
ráða þessum samtökum. Nú kem-
ur þessi samvinnuhreyfing mér
fyrir sjónir eins og sé hún draug-
ur. Hún er uppvakningur, sem
hefur snúist gegn skapara sinum,
reynir að gera honum alla þá
bölvun sem hún getur, þar til ein-
hver kemur og kveður hana niður
aftur.
Samvinnuhreyfingin á að vera
félagsskapur sem stendur við
hliðina á okkur, en hún berst gegn
okkur með ihaldinu.
Snorri: Mér sýnist, að sá lær-
dómur sem við helst drögum af
svo þungt i vöfum, það er svo
flókið, að það er eiginlega útilok-
að að breyta til i stjórn.
Þetta þarf að útskýra miklu
nánar, en hér yrði það allt of langt
mál. Ég vil þvi benda samvinnu-
mönnum á, að þeir ættu að not-
færa sér þetta mál hér, fjalla ýt-
arlega um það, gefa út bækling
um það og útskýra rækilega,
hvaða breytingar það eru sem
þarf að gera á stjórnunarformi
samvinnufélaga, til þess að laun-
þegar eigi þar einhverja mögu-
leika.
Hvaða lærdóma drögum við af
þessu máli hér? Þeir eru marg-
verða siðustu móhikanarnir hér á
Selfossi úr þeim hópi sem hefur
unnið i þessum iðnaði hér. Við
höfum verið að horfa á það þessi
ár, hvernig þessum iðnaði hefur
hrakað hér.
Það sem vinstrisinnuð verka-
lýðshreyfing þarf að gera, er i
fyrsta lagi að koma skipulagi á
samvinnufélögin. 1 raun og veru
er ætlunarverk samvinnufélag-
anna sósialiskt, og þessi félög á
verkalýðshreyfingin að nota sér
til framdráttar i lifsbaráttunni.
Þetta álit ég hæfilegt verkefni,
jafnframt þvi að vinna að þjóð-
nýtingaráformum á stóriðju. Ég
allt land, og vorum studdir fjár-
hagslega, þá vissum við að sigur-
inn var okkar.
Þjv .: Nú sagði einhver fram-
kvæmdastjóri hér, að blöðin
hefðu spillt fyrir lausn málsins,
hleypt stifni i það?
Auðunn: Það er algjör firra.
Blöðin skýrðu málið. Málið lá al-
veg opið handa hverjum einasta
manni að kynna sér þetta. Kann-
ski finnst þeim að rækilegur og
opinn málflutningur hafi spillt
þeirra aðstöðu. Sjálfsagt hefur
þeim fundist það spilla fyrir að
fólk vissi hvað þeir voru að gera.
Snorri: Þegar verkamenn
Fyrst og fremst vegna þess að við
vorum að fást við mannréttinda-
mál.
Þjv.: Urðuð þið varir við stuðn-
ing fólksins hér i kauptúninu?
Auðunn: Mjög mikinn. Og ég
reikna með að margir hér dragi
af þessu svipaða lærdóma og við.
Pólitísk reynsla
síðustu mánaða
Snorri: Það er ljóst að menn
tengja þetta pólitiskri reynslu
siðustu mánuði, þótt almenn
Um allt land
Þj.: Teljið þið að viðlika órétt-
læti og þið hafið mætt hér, sé al-
gengt á öðrum vinnustöðum, jafn-
vel hjá samvinnufyrirtækjum?
Snorri: Já, ég held það.
Auðunn: Það er mjög liklegt.
Snorri: Ég veit raunar, að þetta
óréttlæti getur þvi miður átt sér
stað hvar sem er. Það getur t.d.
hvert einasta samvinnufyrirtæki
á landinu eignast sinn Odd. En
þeir eru misjafnlega skilnings-
vana á sjónarmið og þankagang
verkamanna. Jarðvegurinn er til-
búinn fyrir þessa menn. Ég held
Vegna þessa máls okkar hér, þá
tel ég að verkalýðshreyfingin
hljóti að læra það af þessu, að
kjarabaráttuna verður að skipu-
leggja neðan frá. Fólkið sjálft
sem vinnur á að móta kröfurnar,
þvi að það veit hvar eldurinn
brennur heitast. Og það á að gera
kröfurnar einfaldar og ákveðnar.
Það á að hætta þessum útreikn-
inga og talnaþvættingi. Það þarf
að einfalda taxtana. Það eiga að
vera miklu færri taxtar fyrir
hvern starfshóp, stutt bil á milli
þeirra og kröfurnar séu ljósar, og
að ekki sé stöðugt verið að hugsa
um hluti eins og söluskattshækk-
treysta hver öðrum. Og til þess að
geta það, verða þeir að vita hvað
hangir á spýtunni.
Auðunn: Mér sýnist að Alþýðú-
sambandið sé að rölta troðnu göt-
una á eftir samvinnuhreyfing-
unni. Hún er alltaf að færast yfir
til hægri.
Snorri: Hún hefur komið sér
upp sams konar miðstjórnarvaldi
og samvinnuhreyfingin. Nú er svo
komið að sérsamböndin i ASI eru
orðin eins og deildirnar i kaupfé-
lögunum. Það eru formenn eða
stjórnir sérsambandanna sem
móta kröfur. Siðan fara þeir og
láta samþykkja þær i félögunum
teljum að þessi fyrirtæki séu góð,
ef þeim er beitt i takt við timann.
Það þarf að finna veiku punktana
hjá samvinnuhreyfingunni, finna
þau atriði sem stuðla að einræði
og það þarf að breyta lögum
þannig að almenningur hafi
möguleika á að ráða stjórn fyrir-
tækisins. Samvinnufyrirtæki eiga
að vera tæki bænda og verka-
manna, en ekki vald i þjóðfélag-
inu, svifandi fyrir ofan tilveru
bænda og verkamanna. Sam-
vinnuhreyfingin á ekki að vera ó-
skilgreint afl, ramflækt i fjár-
málaspillingu auðstéttarinnar i
landinu.
„Þjóðviljinn hjálpaði
okkur mikið,
fólkið vissi allan
timann um hvað
málið snerist”
Snorri
sök verkfallsins, var dreg-
in til baka.
Þjóðviljinn ræddi við þá Auð-
un Friðriksson, trúnaðarmann
verkamanna hjá K.Á. og Snorra
Sigfinnsson, trúnaðarmann bif-
vélavirkja og bað þá hugleiða i
viðtali þá lærdóma sem þeir og
félagar þeirra og aðrir launþegar
geta dregið af þessum harkalegu
viðskiptum starfsmannanna og
kaupfélagsstjórnarinnar.
Vonbrigðin,
sem samvinnu-
hreyfingin
hefur valdið
Auðunn: Ég hef orðið fyrir von-
brigðum með samvinnuhreyfing-
una. Ég hélt að einmitt þessi
hreyfing ætti að vera skjól okkar
launþega og skjöldur. Það hefur
þessu verkfalli, sé sá, að hann
undirstrikar það sem við vissum
áður. Við höfumvitað það sl. niu
ár, að það er brennandi þörf að
endurskipuleggja samvinnu-
hreyfinguna svo hún verði það
sem henni er ætlað að vera, að
hún komist i hendur réttra eig-
enda aftur, hendur fólksins sem
skóp hana og ætlaði sér að gera
eitthvað i krafti hennar.
Fólk getur dregið þær ályktanir
af þessum átökum hér, að nú
verður að breyta formi sam-
vinnufélaganna, breyta lögum og
reglugerðum, þannig að launþeg-
ar nái eðlilegum áhrifum á fyrir-
tækin, breyta lögum þannig að
fólk hafi meiri möguleika á að
hafa áhrif á stjórnir og stjórnun-
arathafnir heldur en nú er. Laun-
þegarnir, verkamennirnir sem
vinna hjá samvinnufélögunum og
eru jafnframt félagsmenn, þeir
verða að fá einhverja möguleika
til að stjórna félaginu.
Ég bendi á það, að f öllum sam-
vinnufélögum nema tveimur, eru
verkamenn útilokaðir frá kjör-
gengi. Þeir mega ekki sitja i
stjórnum. Um leið og verkamað-
ur fer að vinna hjá sinu eigin
fyrirtæki, þá er hann útilokaður
frá að hafa möguleika á að vera
kosinn i stjórn fyrirtækisins.
Þessu til viðbótar, þá er stjórn-
unarform samvinnufyrirtækja
háttaðir. M.a. það, hvernig við
eigum að standa að hlutunum,
hvernig við eigum að treysta fé-
lögum okkar.
Hvaö getur
verkalýös-
hreyfingin lært af
Kolbeinsmálinu?
Auðunn: Kannski fyrst og
fremst það, að samstaðan getur
brotið niður hvaða vald sem er.
Snorri: Já, það er rétt. En ég
bendi sterklega á, að þessi aðgerð
tókst svo vel, vegna þess að hún
var byggð upp að öllu leyti neðan
frá. Ég hef aldrei áður tekið þátt i
svona verkfalli. Þetta er byggt
upp á vinnustaðnum sjálfum, það
er fólkið sjálft sem tekur ákvörð-
un. Við vorum vel undir þetta
búnir, vegna þess að við vitum
nákvæmlega hvað það er sem við
erum að berjast fyrir. Við höfum
núi 9 ár verið að skilgreina þann
vanda sem á okkur hvilir i sam-
bandi við samvinnuhreyfinguna
og það, hvernig henni hefur verið
beitt hér. Framámenn hennar
hér, hafa verið notaðir sem refsi-
vöndur á verkamenn. Við, þessir
tæplega 30 starfsmenn, erum að
álit að verkalýðshreyfingin eigi
skilyrðislaust að hefja raunhæfar
aðgerðir i stað þess almenna
slagorðablaðurs sem sumir flokk-
ar eru með og gera aldrei neitt til
að reyna að framfyglja þvi. Mér
finnst eðlilegt að verkamenn
reyni fyrst hvort þeir geta náð
valdi á eigin fyrirtækjum.
Verkfallsnenn
úr öllum flokkum
Auðunn: Ég álit nú, að það sem
þetta verkfall okkar færi okkur
fyrst og fremst heim sanninn um,
er hve mikið við getum með þvi
að beita okkar afli. Ég held að i
okkar hópi eigi hver einasti póli-
tiskur flokkur einhvern fulltrúa.
Þjv.: Og var þrátt fyrir það
aldrei hætta á að einhugurinn bil-
aði?
Auðunn: Nei. Það kom aldrei
til. Það heyrðist aldrei hjáróma
rödd.
Þjv .: Var verkfallið þá raun-
verulega unnið á fyrsta degi?
Auöunn: Já, það er ekki hægt
að segja annað. En reyndar var
sigurinn ekki kominn i höfn fyrr
en við fórum að sjá i Þjóðviljan-
um og annars staðar hinar mörgu
stuðningsraddir. Þegar við sáum
að við áttum stuðning visan um
ganga út af vinnustað, reiðubúnir
að fórna lifsstarfi og afkomu til að
berjast fyrir einhverju sem þeir
telja grundvallaratriði, þá er
vissulega mikill sigur unninn.
Samt vil ég ekki segja að verk-
fallið hafi verið unnið á fyrsta
degi. Það sem gerði verkfallið
svona sterkt, það var hið nána og
stöðuga samband sem við höfðum
hver við annan. Við hittumst oft á
dag, höfðum lika daglega fundi og
ræddum málið. Við létum ekkert
frá okkur fara án þess það væri
þrautrætt af öllum.
Auðunn: Og samþykkt.
Þjv.: Þannig hefur þetta verk-
fall verið ólikt öllum öðrum verk-
föllum, sem þið hafið tekið þátt i?
Snorri: Algjörlega. Það voru
engir ráðandi menn, engir menn
sem sögðu fyrir um hvernig hlut-
irnir skyldu vera. Menn komu
með uppástungur, mismargar
hver, en hver einasta athuga-
semd og tillaga var rædd. Það var
það sem gerði samstöðuna svo al-
gjöra. Eftir fyrstu vikuna hefði
verið ómögulegt að sundra hópn-
um.
Auðunn: Við hefðum þá hik-
laust skilið við lifsstarfið. Við
héldum saman, treystum félög-
unum og enginn reyndi að slá
sjálfan sig til riddara innan hóps-
ins. Þetta var ekki verkfall eins
eða tveggja, heldur okkar allra.
verkalýðspólitik hafi ekki skipt
okkur máli, þvi að I langan tima
hefur verið hitað undir okkur á
þennan einstrengingslega hátt.
Verkamaðurinn er endalaust lát-
inn finna það, að hann er ekki
neitt. Við erum orðnir hundleiðir
á þessu viðbragðaleysi, bæði
verkalýðsfélaga þegar við verð-
um fyrir ranglæti, og svo annarra
aðila. Við ákváðum á endanum að
gera eitthvað sem við vildum ekki
semja um. Sannleikurinn er sá að
við erum orðnir leiðir á öllu þessu
samningaröfli. Ef mönnum er
sýnt óréttlæti, tekinn af mönnum
„helgasti réttur” eins og oft er
talað um, þá eru menn strax til-
búnir að semja um að taka ekki
alveg allan „helgasta réttinn”.
Við erum svo hundleiðir á
þessu, að við önsum þessu ekki
lengur.
Auðunn: Við hefðum aldrei get-
að samið um þennan mann. Það
var einfaldlega ekki hægt. Það
hefði verið þrælasala af okkar
hálfu. Þeir vildu að við semdum
um að Kolbeinn færi að vinna á
lagernum. Þetta lýsir þviliku
skilningsleysi að það tekur ekki
að tala um það. Þess utan vissum
við að Kolbeinn hefði verið fljót-
lega rekinn aftur. Hann er nýlega
búinn að reka þaðan tvo fullorðna
menn — en þetta kom bara ekki
til mála.
að ámóta atburðir og hér gerðust,
komi fyrir næstum daglega um
allt land. Klókir stjórnendur hafa
hinsvegar aðrar aðferðir. Þeir
taka einfaldlega þá menn á taug-
um, sem þeir ætla að losna við.
Gera þeim lifið óbærilegt á vinnu-
stað, þvinga manninn til að segja
sjálfan upp. Þetta er hin algilda
meginaðferð. Ef það ekki dugar,
er einhver tylliástæða gripin til að
reka. Þetta gerist daglega ein-
hvers staðar. Ég segi ekki að
þetta gerist daglega i samvinnu-
fyrirtæki, en þeim mun sárara
finnst manni það, þegar við verð-
um vitni að þvi, vegna þess að það
er sagt að fólkið sjálft eigi sam-
vinnufyrirtækin. Ég sem sósial-
isti lit það allt öðrum augum þeg-
ar algjör stéttarandstæðingur,
einhver ihaldskarl sem þykist
eiga fyrirtæki, gerir svonalagað.
Við vitum hvar við höfum ihalds-
karlinn, en það er erfiðara að eiga
við samvinnufyrirtækið, þvi við
getum ekki beitt fullri hörku,
vegna þess að við viljum það
ekki. Við erum þá jafnframt að
hugsa um hagsmuni þess fyrir-
tækis sem við teljumst eiga. En
aðgerðir eins og K.A. hefur beitt,
veikja grunninn undir samvinnu-
fyrirtækjunum, draga úr trausti
manna á þvi að þarna sé eitthvað
gott, styrkja þar með andstæð-
inginn.
anir, gengislækkanir, skatta-
lækkanir og þ.h. Fólkið sem ber
fram kröfurnar þarf að vita ná-
kvæmlega fyrir hverju það berst.
Siðan, meðan samningar
standa yfir, á að gefa út tilkynn-
ingu á hverjum einasta degi eftir
hvern einasta sáttafund. Það á að
skýra nákvæmlega frá þvi hvern-
ig málin standa og hvað hefur
komið fram. Þetta eiga ekki að
vera leyndarmál. Mennirnir
verða að geta talað saman, þekkt
eigin mál út og inn, þannig að þeir
fari svo ekki á fund i stéttarfé-
laginu til að greiða atkvæði um
eitthvað sem hefur verið leyndar-
mál. Þannig kemur algerlega
flatt upp á mennina, hvað það er
sem þeir eiga að fara að sam-
þykkja.
Auðunn: Við sáum þetta greini-
lega I okkar verkfalli. Þess betur
sem mennirnir eru hnútum kunn-
ugir, þess þéttar standa þeir sam-
an.
Eins og kjarabaráttan hefur
verið hér, þá hafa oft liðið vikur
án þess menn vissu raunverulega
hvað væri á seyði.
Snorri: Það er eins og véfréttin
i Delfi semji þessar fréttatilkynn-
ingar, sem stundum eru gefnar út
eftir sáttafundi.
Mennirnir verða að fá að
að mönnum óundirbúnum og
hlutirnir hafa ekkert verið rædd-
ir. Siðan fara þessir formenn inn i
þessar f jölmennu sáttanefndir og
þar eru þeir alveg sambandslaus-
ir við verkamennina. Og þar að
auki eru málin svo flókin, að hver
verkamaður þarf marga daga,
ætli hann að setja sig inn i það,
hver fjárinn það er sem þeir ætla
sér að semja um.
Kjarasamningar hér hafa kom-
ið þannig út, að mennirnir sem
sömdu, gátu ekki útskýrt fyrir
okkur samningana.
Auðunn: Það sá ég lika i þessu
verkfalli okkar, að þeir sem vinna
á sama vinnustað, þeir eiga að
vera i sama verkalýðsfélagi.
Þessi mörgu sérfélög hafa
splundrað okkur.
Skipuleggjum
okkur innan
samvinnu-
hreyfingarinnar
Snorri: Það er rétt að undir-
strika að lokum, að við hér vorum
ekki á nokkurn hátt að ráðast
gegn þessu samvinnufyrirtæki.
Við viljum efla það. Við berjumst
gegn stjórnunaraðferðum. Við
Auðunn: I tilefni af 1. mai, vil
ég benda verkamönnum á, að
hvar sem þeir berjast gegn kúg-
un, þá eiga þeir von á stuðningi.
Það höfum við reynt.
Snorri: Ég tek undir það. En
mig langar að koma hér að sér-
stöku þakklæti til námsmanna.
Okkur þykir eins vænt um eða
vænna um kveðju frá námsmönn-
um i Osló sem gátu ekki sent okk-
ur annað en hlý orð, eða frá stúd-
entum við Háskólann hér sem
sendu okkur 5000 kr. eins og
stuðning stéttarfélags sem getur
sent okkur 100.000 kr.
Það verður að brjóta niður
múrinn sem greinir námsmenn
frá launþegum, verkamönnum.
Við þurfum að kynnast þeim, þeir
þurfa að kynnast okkur. Mennta-
menn eru verkamenn framtiðar-
innar og þessir hópar eiga sam-
eiginlegra hagsmuna að gæta.
Ihaldið ræðst stöðugt á náms-
menn, þegar kjör eru kreppt. Það
verður að taka upp námslauna-
kerfi, svo yfirstéttin haldi ekki á-
fram að unga út nýrri yfirstétt i
skólunum.
Auðunn: Og það er nú kominn
timi til að menn skilji, að hver
einasti maður sem vinnur hjá
öðrum, hann er verkamaður, og
skiptir engu hvort hann hefur
hvitt um hálsinn eða ekki.
—GG
eins
sem
„Viö gátum ekki
samiö, svo
einfalt var þaö”
s
Auðunn