Þjóðviljinn - 01.05.1975, Qupperneq 18

18 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Fimmtudagur 1. mai 1975.
Hásetaverkfall
Framhald af 17. siðu.
samtök um að greiða ekki lifrina
að fullu, þegar hún fór að hækka.
Þeir hafi séð ofsjónum yfr hinu
háa lifrarverði til háseta og hafi
ætlað sér aðhirðasjálfir allan hinn
nýja gróða. Dagsbrún segir:
„Það voru þvi beinlinis nokkrir
útgerðarmenn (eða máske aðeins
einn), sem af sinni óseðjandi
græðgi varð orsök til þess, að
Hásetafélag Reykjavikur var
stofnað”, Dagsbrún kemst að
þeirri niðurstöðu, að það kosti út-
gerðarmann aðeins 3.500 kr. á
skip á mánuði að ganga að kröf-
um háseta og séu það smámunir i
samanburði við tjón af völdum
verkfallsins. Að lokum gagnrýnir
Dagsbrúnarritstjórinn „blöð
höfðingja” fyrir að skella skuld-
inni sifellt á háseta fyrir verkfall-
ið. Ritstjórar þessara blaða reyni
með lygafréttum „að æsa út-
gerðarmenn til þess að ganga
ekki að réttmætum kröfum há-
seta, sér sjálfum og landinu til
tjóns”.
Baráttuviljinn hjá þeim
sem betur mega
t málflutningi Dagsbrúnar 7.
mai komu hvergi fram mótmæli
gegn þeim fullyrðingum, að
hásetar væru hátekjumenn i hópi
launþega. Og hafi þeir verið há-
tekjumenn (haft tvöfalt kaup á
móts við vélstjóra) hvers vegna
fóru þeir þá i verkfall? Liklegasta
svarið við þvi sýnist vera það, að
hásetar hafi almennt óttast, að
útgerðarmenn ætluðu að lækka
við þá kaupið með þvi að færa
verðið á lifrinni niður 1. mai i
staðinn fyrir að hækka það. En
var þetta þá rétt? Ekkert kemur
fram um það i fundargerðum
útgerðarmannafélagsins, en
Dagsbrún segir frá þvi 5. febrúar
1916, að Thor Jensen hafi ekki
ætlað að greiða hásetum á Skalla-
grimi nema 25 kr. á lifrartunnu i
stað 35 kr. sem þá var talið gang-
verð. Þessi ótti háseta hefði þó átt
að hverfa við hið formlega tilboð
útgerðarmanna um hæsta gang-
verðfrá 28. april, sem itrekað var
1 mai, en þá var verkfallið hafið
og erfiðara að snúa við. Menn
fóru að deila um formsatriði,
skipshöfnum var tilkynnt jafnóð-
um og þær komu að landi, að
verkfall væri skollið á. Þegar
Skallagrimur kom til hafnar 1.
mai, kom ólafur Friðriksson á
báti að skipshlið og las þaðan
samþykkt .Hásetafélegsins um
verkfall.
Hugmyndir og rök háseta i
verkfallsmálunum koma kannski
skýrast fram i grein eftir
„Háseta” i Visi 7. mai, en þar
sagði:
„Tildrögin til verkfallsins voru
þau, að þegar Mars og Bragi
komu inn úr siðasta túr barst það
til eyrna háseta, að lifrarverðið
mundi verða sett niður jafnvel i 15
krónur, — Hásetar hafa litið svo
á, að þeir ættu alla lifur sem á
skip kæmi og þeir lita svo á, að
þetta hafi verið þegjandi viður-
kennt af útgerðarmönnum, með-
an lifrarverð var lágt. En þegar
það hækkaði, vildu útgerðarmenn
eigna sér hana. t vetur var gerður
samningur um 35 kr. verð á
lifrartunnu, en sá samningur var
útrunninn 30. april. En á þeim
tima var lifur seld hér og keypt
fyrir 80—90 kr. tunnan. Fanst
hásetum þvi óþarft af útgerðar-
mönnum að lækka verðið nú. —'
Þess vegna kröfðust hásetar þess
á fundi i Hásetafélaginu að stjórn
félagsins hlutaðist til um að
eignarréttur þeirra á lifrinni yrði
viðurkenndur og hásetar lög-
skráðir samkvæmt lögum Háseta-
félagsins. Að öðrum kosti vildu
þeir gera verkfall... Aður en at-
kvæðagreiðsla fór fram, hélt
Ólafur Friðriksson mjög áhrifa-
mikla ræðu um þær afleiðingar er
verkfallið gæti haft, og varaði
fundarmenn við þvi að greiða at-
kvæði áður en þeir hefðu athugað
málið frá öllum hliðum. — Það er
þvi mesta fjarstæða að kenna
honum um það hvernig atkvæða-
greiðslan fór.”
Fallist á
úrslitakosti eftirá
1 framhaldi af þessu fjallar
Heimir Þorleifsson um þær sátta-
tilraunir sem fram fóru i mai-
byrjun, fyrst með milligöngu ráð-
herra, Einars Arnórssonar, siðan
fyrir tilstilli sérstakrar sátta-
nefndar á vegum bæjarstjórnar-
innar. öllum sátta- og samninga-
tilraunum var endanlega hafnað
á fundi togaraeigenda 8. mai, en
um leið var gengið frá þeim kjör-
um sem hásetar skyldu ráðnir
eftir til 30 september. Fastakaup-
ið var óbreytt, 75 kr. á mánuði. en
lifrarpremian skyldi miðast við
verðið 60 kr. á fat. Heimir heldur
áfram:
Næsta dag, 9. mai, gekk stjórn
togaraeigeigendafélagsins frá til-
kynningu um þau kjör, sem hún
bauð upp á sem úrslitakosti.
Jafnframt var samið bréf til skip-
stjóranna, þar sem mælst var til
þess, að þeir létu gamla háseta
ganga fyrir um skipsrúm, ef þeir
óskuðu og skipstjórarnir hefðu,
,ekki neitt sérstakt á móti þeim”.
Úrslitakostirnir voru siðan birtir
10. mai sem auglýsing i Visi og
Morgunblaðinu, en einnig voru
tilkynningar festar upp á götu-
hornum.
Bæjarstjórnarnefndin reyndi
enn málamiðlun sem Hásetafé-
lagið féllst á, en útgerðarmenn
höfnuðu algerlega með tilvisun til
úrslitakosta sinna.
Hinn 11. mai fóru fyrstu togar-
arnir á veiðar að nýju, og 12 mai
að kvöldi var fundur haldinn i Há-
setafélagi Reykjavikur, þar sem
félagsmönnum var leyft að ráða
sig upp á þau kjör, sem útgerðar-
menn buðu i úrslitakostum sin-
um. Áður hafði Hásetafélag
Hafnarfjarðar gengið að úrslita-
kostunum.
Hvaö hafa hásetar unnið?
Fyrsta blað Dagsbrúnar eftir
verkfallið kom út 15. mai, og gæt-
ir þar beiskju i garð útgerðar-
manna, skipstjóra og ákveðinna
ritstjóra, en hvergi er þar beinlin-
is talað um, að Hásetafélagið hafi
orðið undir i deilunni. I Dagsbrún
segir:
„Verkfallinu á togurunum er nú
lokið. Hvað hafa hásetar unnið á?
Fyrst og fremst það, að koma
lifrarverðinu upp i 60 kr„ og i
öðru lagi, aðfá það verð ritað inn
i viðskiptabækurnar. Hins vegar
komu hásetar þvi ekki fram sem
var aðalatriðið að fá skrásett
samkvæmt lögum Hásetafélags-
ins, en það er fleira sem er gott,
en fullur sigur. En hvað hafa út-
gerðarmenn unnið? Spyrjið þá að
þvi, „Dagsbrún” er það ókunn-
ugt. Liklegt er að togararnir fái
aðeins 100 tn, af lifur til sildveiði-
timans, og þar sem útgerðar-
menn geta aðeins okrað ca. 25 kr.
á hverri tunnu (verðið er nú ca. 85
kr.), þá verður gróði þeirra á lifr-
inni aðeins 2500 kr. á hverju skipi.
Og fyrir þennan gróða hafa út-
gerðarmenn látið skipið liggja i
höfn i hálfan mánuð. Skyldi þetta
atferli ekki hafa styrkt lánstraust
herra Thor Jensen fyrrv.
miljónafélagsforseta?”
1 lokin vikur greinarhöfundur
að ritstjórum Lögréttu, Morgun-
blaðsins og Visis, er hann segir:
„Og svo virðist, sem þessir verk-
fallsdagar hafi verið hátið fyrir
þá, enda hafa þeir hvern dag velt
sér i blöðum sinum i lygum um
alþýðuna.”
Á ekki tilverurétt meö
óbreyttri stjórn!
Morgunblaðið hælist um yfir
þvi að hásetar hafi tapað i verk-
fallinu og los hafi komist á félag
þeirra, þegar togararnir fóru að
sigla út með nýja menn. Þá hafi
stjórnin séð að eina ráðið til að
bjarga félaginu hafi verið að
leyfa mönnum að ráða sig upp á
þau kjör sem útgerðarmenn
buðu. Hásetar hafi við þetta tapað
200skipsrúmum. Að lokum segir i
þessari grein blaðsins 14. mai:
„Hásetafélagið á fullkominn
tilverurétt og það má ekki koll-
varpast. Það verður að risa úr
þeim rústum sem það er nú i. En
það má ekki endurreisast undir
formennsku þeirra, sem þessu
verkfalli komu af stað . Með
þeirri stjórn sem félagið hefir
haft, á það ekki tilverurétt. En úr
þvi má auðveldlega bæta og vér
trúum ekki öðru en að hásetar
geri það. Þeir hafa nú fengið að
stiga I eldinn, og það er ótrúlegt,
að þeim þyki gaman að þvi að
standa i honum til lengdar.
Félagið þarf að losna við Ólaf
Friðriksson og hans lika.”
Blaðið telur greinilega, að
verkalýðsforingjar séu ekki allir
jafnheppilegir. Sama sinnis voru
útgerðarmenn, þvi að 21. septem-
ber sama ár komu eftirfarandi
skoðanir fram i stjórn útgerðar-
mannafélagsins: •
,,.... til þess að samvinna sje
hugsanleg við Hásetafélagið, þá
verði hún að vera bundin þvi
skilyrði, að i stjórn Háseta-
félagsins sitji aðrir menn en
siðast, er vér áttum samvinnu við
þá, og að þeir menn, sem Háseta-
félagið felur að semja, hafi fullt
umboð til þess frá félaginu.”
Ekki fóru hásetar að tillögu
Morgunblaðsins um ólaf
Friðriksson, þvi að hann var
endurkjörinn ritari Háseta-
félagsins á aðalfundi um haustið
1916.
Hvíldin lengdi lífið
um heilt ár
Þó að skrif VÍsis væru yfirleitt
ekki hagstæð Hásetafélaginu,
birtust þar nokkrar greinar, sem
túlkuðu hugmyndir háseta eða
voru hlutlausar. Svo var t.d. um
grein, sem birtist 12. og 14. mai.
Höfundur, sem ekki er nafn-
greindur, telur alla sammála um,
að mánaðarkaup háseta sé ekki
nægileg greiðsla fyrir allt það
erfiði og vökur, sem þeir leggi á
sig. Þess vegna hafi þeir fengið
lifrina sem uppbót eða auka-
þóknun, enda leggi þeir á sig
aukaerfiði við að hirða hana.
Greinarhöfundi sýnist þó, að
útgerðarmenn eigi lifrina eins og
allt annað, sem á skipið komi, en
þeir eigi að láta háseta njóta þess
að fullu, ef lifrin selst á háu verði.
Greinarhöfundur telur, að gróði
togaraeigenda hafi verið 100-200
þús. kr. á skip á ári um þessar
mundir og þvi hafi það verið
„smásálarlegt og tæplega vansa-
laust fyrir útgerðarmenn, að fara
eirimitt þá að seilast eftir þeim
hluta af aflanum, sem hásetum
hefir borið, — lifrinni, — þótt hún
hækki nokkuð i verði”.
Þó að Dagsbrún talaði litt um
ósigur háseta, birtust i blaðinu
bæði 21. og 27. mai ummæli, þar
sem ósigur var viðurkenndur,
a.m.k. að nokkru. Togaraháseti
Félag pípu-
lagninga-
meistara
sendir öllu vinnandi
fólki i landinu árnað-
aróskir i tilefni 1. mai.
Gleðilega hátið!
V innumálasamband
Samvinnufélaganna
sendir starfsfólki sinu og öllum laun-
þegum árnaðaróskir á hátiðisdegi verka-
lýðsins 1. mai.
Gleðilega hátlð!
Sendum öllu vinnandi fólki bestu
kveðjur í tilefni dagsins.
Búnaðarfélag Islands
óskar vinnandi fólki til lands og sjávar til
hamingju með daginn. —
Gleðilega hátið!
Starfsstúlknafélagið SOKN
sendir verkalýð landsins
séttarkveðjur i tilefni 1. mai.
Gleðilega hátíð!
Verkalýðsfélagið
Bjarmi
Stokkseyri
sendir öllum verkalýð stéttarlegar
kveðjur i tilefni dagsins