Þjóðviljinn - 24.12.1976, Blaðsíða 28

28 StÐA — ÞJÓÐVILJINN — Jólablað 1976.
Pýrros annar, konungur i Epiros
Diókletian Hómarkeisari.
Hakinn og byssan eru sérstakt tákn hinnar nýju Albaniu. Hakinn tákn-
ar virðingu fyrir vinnunni, byssan aö þjóðin sé ávallt reiðubúin til aö
verjast erlendri ásælni, hvaðan sem hún kynni aðkoma.
Þjóðbúninga hafa albanir margskonar og skrautiega og gætir þar
ýmisskonar og á ýmsan hátt blandaðra menningaráhrifa, svo sem i
þjóðmenningu þeirra yfirleitt. Höfuðföt þessara karla, sem stíga þjóð-
dans, ntinna til dæmis frekast á tyrki, en pilsin á grikki.

lönd eins og Hitler og auk þess
kann þetta að hafa veriö hugsað
sem mótleikur gegn útþenslu
Þjóðverja suður að
Balkanskaganum.
Úr dagbók Cianos
Heimsstyrjöldin hófst og italir
réðust inn i Grikkland frá Alban-
iu, sem frægt varð, og fóru hinar
háðulegustu hrakfarir. Þeir
beittu meðal annars albönskum
herflokkum i þeirri innrás, og
segir Ciano greifi, þáverandi
utanrikisráðherra itala og
tengdasonur Mussolinis, svo frá
að hrakfarir itala hafi hafist með
þviað albönsk hersveit hafi flúið i
ofsahræðslu. Fullt svo sennilegt
er að klén framganga albananna
hafi komið til af þvi, að þeir hafi
ekki séð neina ástæðu til að láta
brytja sig fyrir heimskulega
drauma itala um afturgöngu
heimsveldis. Margir albanskir
hermenn struku úr þjónustunni
hjá Itölsku fasistunum og héldu til
fjalla, og urðu þeir fyrsti kjarninn
að þjóðfrelsisher þeim, er frelsaði
landið næstu árin.
Grikkir ráku flótta ítala tals-
vertinniAlbaniu.en litinn fögnuð
vakti það albönum, sem vissu að
þessir grannar þeirra voru enn
við það heygarðshornið að vilja
leggja undir sig suðurhluta Al-
baniu einna helst á þeim forsend-
um að ibúar væru þar margir
gri'sk-orþódox að trú!
Frelsisbarátta
undir forustu
kommúnistaflokks
Grikkland hrundi vorið 1941
fyrir stormárás þjóðverja, og
veldi Italskra fasista á Balkan-
skaga virtist tryggt um ðfyrir-
sjáanlega framtið. Óánægja al-
bana með þessi yfirráð fór sivax-
andi, bæði vegna ruddalegra
stjórnarhátta fasista og eðlilegr-
ar þjóðernislegrar andúðar á er-
lendum yfirráðum, og einnig
vegna hins að Italir eyðilögðu
með samkeppni frá Itölskum iðn-
varningi þann litla innlenda iðn-
að, sem byrjaður var að vaxa
upp, og ollu þannig atvinnuleysi
og neyð. Bændur fengu engu að
ráöa um verðlag á búvörum, sem
stjórnarvöld Itaia ákváðu sem
lægst að eigin geðþótta. Um sam-
ræmda og skipulagða andstöðu
var þó ekki aö ræða fyrr en
Kommúnistaflokkur Albaniu
(sem slöar skipti um nafn og heit-
ir nú Flokkur vinnunnar) var
stofnaöur haustið 1941, nánar til-
tekið 8. nóvember. Aður höfðu
samtök kommúnista verið starf-
andi á ýmsum stöðum i landinu,
en þau voru sundurlynd innbyrðis
og fór ekki ýkja mikið fyrir þeim.
Mikilvægur hvati til aukins bar-
áttuvilja og sameiningar al-
banskra kommúnista virðist hafa
verið þátttaka Sovétrikjanna i
stríðinu, en þá fyrst viröast þeir
hafa eygt von um að sigrast mætti
á ógnarmætti fasistaveldanna.
Enver Hoxha, sem fyrstur var
kosinn formaöur flokksins og er
það enn, komst svo að orði:
„Vopnuð barátta okkar hófst ekki
fyrr en Sovétrikin voru komin i
striðið: þjóð okkar leit sem sé svo
á, að hún ætti ekki að úthella blóði
sinu til einskis.”
Viðurkenning
bandamanna
Flokkurinn var sárafámennur i
byrjun, hafði þá ekki nema um
200 félaga, en úrvalshópur hlýtur
það að hafa verið andlega sem
likamlega. A örfáum mánuðum
tókst þessum spánnýja fl. ekki
einungis að sameina flest þjóðleg
og umbótasinnuö öfl I landinu
undir sinni forustu, heldur og að
koma i gang mögnuðum skæru-
hernaði gegn itölum. Formlega
var þjóðfrelsisfylkingin undir
leiðsögn kommunista stofnuð I
september 1942 og barátta al-
bönsku skæruliðanna undir for-
ustu Hoxha hafði þá þegar borið
þann árangur og vakið slika at-
hygli að Bandarikin, Bretland og
Sovétrikin viðurkenndu þá sem
bandamenn sina. ítalski herinn
reyndist eins og annarsstaðar
duglitill til hernaðar, þrátt fyrir
mikið ofurefli liðs og vopna, og
þegar ttalia gafst upp fyrir
bandamönnum 8. sept. 1943 var
mestur hluti Albaniu á valdi
þjóðfrelsissamfylkingarinnar, en
her hennar taldi þá 10.000 manns.
Innlent ihald til
liðs við nasista
Þjóðverjar brugðust við hart,
þegar itali þraút örendið, á
Balkanskaga sem annarsstaðar.
Þeir sendu i skyndi allmikið lið og
harðsnúið inn I Albaniu frá Júgó-
slaviu og Grikklandi og náði á
vald sitt að minnsta kosti borgun-
um, þéttbýlustu svæðunum og
samgönguleiðum.
Þjóðverjar gerðu lika sitt
besta til að fá ihaldsöflin i landinu
til liðs við sig með þvi að slá á
strengi þjóðerniskenndar lands-
manna, og varð verulega ágengt I
þvi efni. Þetta höfðu italir að visu
einnig reynt, en með takmörkuð-
um árangri, þar eð sú ætlan
þeirra að halda Albaniu sem
italskri nýlendu fór ekki leynt. En
þjóðverjar buðu albönum ekki
einungis upp á sjálfstæði, heldur
og mikil héruð i Júgóslaviu og
Grikklandi, sem að miklu leyti
eru byggð albönsku fólki. Þjóð-
verjum var þetta að útlátalausu,
þar eð i Grikklandi og Júgóslaviu
áttu þeir litils stuönings að vænta
úr þvi sem komiö var. Bendir
ýmislegt til þess að þýsku nas-
istarnir hafi hugsað sér aö gera
Albaniu aö einskonar bólvirki
sinu á Balkanskaganum.
Borgarastrið samfara
þjóðfrelsisstriði.
Þjóðverjar fengu stuðning stór-
jarðeigendanna, helstu yfirstétt-
ar landsins, þess vísis að
borgarastétt, sem komin var upp
i borgunum, Ihaldssamra
konungssinna, sem dreymdi um
að endurreisa veldi Zogs, og
kaþólsku kirkjunnar, sem var
sterkust i norðvesturhluta lands-
ins, umhverfis Shkodra. Svoköll-
uð „þjóðernisfylking”, sem
mynduð hafði verið af ihaldinu
undir leiðsögn itala, færðist og öll
I aukana við tilkomu þjóðverja og
studdi þá með ráðum og dáð. í tið
þjóðverja breyttist freisisstrið al-
bahá þannig og varð ekki einung-
is barátta gegn erlendum inn-
rásarher, heldur og borgarastyrj-
öld Ihalds og framfarasinnaðra
afla. Hér gerist sem sé sama sag-
an og i Grikklandi og Júgóslaviu.
Einnig I þessum löndum risu upp
ihaldssamaf „þjóðernishreyfing-
ar”, sem sumar hverjar börðust
að visu eitthvað gegn þjóðverjum
og bandamönnum þeirra framan
af, en enduðu með þvi að draga
sig út úr baráttunni eða jafnvel
styðja nasista. Hvergi i þessum
löndum mun þó stuðningur inn-
lends ihalds við þá hafa verið svo
eindreginn sem i Albaniu.
Sigur og sjálfstæði
Þjóðverjar fóru fram af engri
vægð I Albaníu sem annarsstað-
ar, brenndu þorp, hrannmyrtu i-
búana og sendu fólk I þúsundatali
i einangrunarfangabúðir. Tviveg-
is gerðu þjóðverjar og albanskir
fylgifiskar þeirra stórsókn I þvi
skyni að ganga af her Þjóðfrelsis-
samfylkingarinnar dauðum, I
fyrra skiptið veturinn 1943-44 og
svo i júni 1944. I siðari sókninni
tókú þátt 30.000 manns úr þýska
hernum og um 15.000 albanskir
lepphermenn. Báðar þessar at-
lögur mistókust og i siðari sókn-
inni imisstuþjiðverjar og innlend-
ir bandamenn þeirra um 3000
manns fallna.
Sumarið og haustið 1944 voru
hersveitir albönsku þjóðfrelsis-
samfylkingarinnar stöðugti' sókn,
enda var þá mjög tekið að halla
undan fæti fyrir þjóðverjum og
bandamönnum þeirra á öllum
vigstöðvum, engilsaxar gengu á
land i Frakklandi og i ágúst bað
Rúmenia bandamenn um vopna-
hlé. Þegar svo var komið, mátti
aðstaða Þjóðverja á Balkan-
skaga, með Júgóslaviu, Albaniu
og Grikkland logandi i skæru-
hernaði, heita vonlaus. Engu að
siður drápu þeir að hörku við fæti
til hins siðasta i Albaniu að
minnsta kosti, þannig náði þjóð-
frelsisherinn ekki Tirana, höfuð-
borg landsins, á sitt vald fyrr en
eftir nærri þriggja vikna götubar-
daga. Lengst vörðust þjóðverjar
og innlendir leppar þeirra i norðri,
enda voru itök lénshöfðingj-
anna og kaþólsku kirkjunnar þar
mest. 29. nóv. 1944 tók þjóðfrelsis-
herinn Shkodra, sem i landafræð-
inni i gamla daga var kölluð Skút-
ari, og var landið þar með hreins-
að af erlendu árásarliöi.
1 striðslok voru i þjóðfrelsis-
hernum um 70.000 manns, þar af
um 6000 konur. Samkvæmt einni
heimild héldu albanir um 140.000
hermönnum ítala og þjóðverja að
staðaldri uppteknum á striðs-
árunum, felldu nærri 27.000
óvinahermenn og handtóku
20.000. Sjálfir guldu albanir og
mikið afhroð, minna þó tiltölu-
lega en til dæmis júgóslavar.
2.5% þjóöarinnar fórst af
styrjaldarvöidum, þriðjungur
húsa eyðilagðist, svo og þriðjung-
ur búfjár, vingarða og ávaxta-
trjáa. Nærri allar hafnir, námur,
vegir og brýr urðu einnig eyði-
leggingunni að bráð i strlðinu.
Engu að siður höfðu albanir
ekki ástæðu til að kvarta, miðað
við það sem yfir þá hafði gengið
gegnum aldirnar. Frá 1912 hafði
sjálfstæði þeirra aldrei verið
nema gervisjálfstæði, þegar best
lét. Haustið 1944 urðu þeir i fyrsta
sinn frá tiö Skanderbegs sjálf-
stæðir fyrir alvöru. dþ.