Þjóðviljinn - 23.07.1978, Qupperneq 8

8 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 23. júll 1978
Menn og menntir
Gengið um götur
í kiljustórveldi
Menn gera það sér til dundurs
að kvarta yfir þvi, að það séu
vondar myndir i bióunum eða að
sjónvarpið sé lélegt eða dagskrá
þess allt of stutt. Þetta eru ekki
verri kvörtunarefni en mörg önn-
ur. Þaðer lika hægtað kvarta yfir
þvi hve bækurnar eru lýgilega
margar sem út koma og timinn
naumur til að lesa eitthvað af
þeim. Og freistingarnar margar.
Listar frá kiljustórveldum eins
og Penguin minna mjög rækilega
á það sem nú siðast var sagt. Mig
rámar i þann tima þegar þetta
fyrirtæki sem svo margir hafa
stælt, var enn ungt að árum og
gaf einna helst út þær bækur sem
sigildar voru, „bestu bækur
heimsins” voru orðnar hræbilleg-
ar — i annan stað komu svo met-
sölubækur samtimans. Nú er það
ótrúlega breitt svið bóka sem
kiljustórveldið sendir frá sér.
Skáldskaparnótt
Það verður enginn hissa þótt
inn um dyrnar berist verðlauna-
bækur skáldsagnakyns eins og til
dæmis hin magnaða Suð-
ur-Af rikuskáldsaga Nadime
Gordimer, The Conservationist:
hún f jallar um einn þeirra manna
sem nýtur allra þeirra forréttinda
sem hvitur maður þar um slóðir
hefur, um þá ákvörðun hans, að
ekkert muni breyta lifsháttum
hans. I sama dúr er það auðvitað,
Þegar höfuðskáld Astraliu, Pat-
rick White.kemst á dagskrá hjá
Penguin: hann er Nóbelsverð-
launahafi og þvl mun ekkert
koma i veg fyrir það að hann
verði fastagestur i kiljulandinu.
Smám saman gerist það og að
gengnir stórmeistarar aldarinnar
i sagnalist koma allir út á kilju:
nú siðast i mailok var Penguin að
gefa út úrval sagna eftir Thomas
Mann, Mario and The Magician
and Other Stories — þar á undan
voru komnar sjö bækur hins
þýska meistara út hjá forlaginu,
allt frá Buddenbrooks til Doktors
Faustus.
Kanntu brauð að
baka?
Meiri furöu vekur það hve mik-
ið af fremur sérhæföum handbók-
um koma út hjá Penguin. Frá
Svium og Dönum taka þeir fróð-
leik um prjónaskap (Simple
Knitting eftir Maj-Britt Eng-
ström og Everybody’s Knitting
eftir Kirsten Hofstatter). Frá
Svium tekur forlagið einnig
leiðarvisi i gerð einfalds fatnaðar
(Simple Clotheseftir Kerstin Lo-
kranz). Þeir reiða fram mikið af
sælkerabókmenntum — t.a.m.
bók um frönsk vin, The Wines of
France eftir Cyril Ray, sem er
„forseti samtaka vinrithöfunda”
og margheiðraður af stjórnum
Italiu og Frakklands „fyrir fram-
lag til vinbókmennta”. Og má
með sanni segja, að mörg er sú
iðja sem drottinn hefur búið til
handa skriffinnunum sinum.
Og vel mætti ljúga þvi að mér,
að dr júgur sé sá hópur sem hefur
gagn af garðyrkjubók eftir
Christopher Lloyd sem nefnist
,,The Well-Tempered Garden”.
Þar er farið yfir vitt svið — allt
frá áburði og sáningu, um skipu-
lag garða til árstiðanna gróður-
rytma. Þessi bók er klassisk köll-
uð i gagnrýninni — og kom fyrst
út fyrir átta árum hjá ööru for-
lagi. Þessi bók er ein af mörgum
dæmum um það, að bækur sem
fyrst koma út gylltar i sniöum, i
stóru broti og með miklum
myndakosti, rata sina kiljuleið,
enda þótt þær i upphafi séu ætlað-
ar afmörkuðum hópi áhuga-
manna.
Múrinn og lygarinn
Einna flestar freistingar eru
samt lagðar fyrir þá sem hafa
gaman af sögu. Og þá er ekki að-
eins átt við þann mikla fjölda
grundvallarrita og yfirlitsrita
sem kiljustórveldin hafa helgað
sér eða láta skrifa fyrir sig sér-
staklega. Það koma út i' stórum
kiljuupplögum bækur um efni
sem áöur sýndust af þvi tagi, að
þær væru skrifaðar fyrir mjög
þröngan og sérvitran hóp. Tökum
nýlegt dæmi: bók Davids J.
Breeze og Brians Dobsons
Hadrian’s Wall. Bókin f jallar um
múr Hadríans, vegg sem Róm-
verjar reistu um Bretland þvert,
þar er reynt að gefa sem full-
komnust svör við þvi, af hverju
þessi múr var reistur og hvernig
hann var notaður. Enn annað sér-
viskudæmi: sá ágæti sagn-
fræðingur Hugh Trevor-Roper
sendi frá sér bók um sérvitran
breskan Kinafræðing, sem lést I
Peking á heimsstyrjaldarárunum
siðari. (The Hermit of Peking,
Einsetumaðurinn I Peking, minn-
ir mig að hún heiti, en hún finnst
ekki I þessum orðum skrifuðum.)
Höfundur rekur feril þessa
breska ævintýramanns af firna-
lega skemmtilegum hæfileika til
að gera undarlegar uppákomur i
senn spaugilegar og merkilegar.
Söguhetjan var stórsnjall
málamaður og lygari af þeirri
guðs náð að hann vissi ekki sjálf-
ur hvenær hann sagði satt oghve-
nær ekki. Eitt afreka hans var aö
falsa dagbók eins af gæðingum
siðustu keisarafrúarinnar 1 Kina
(og var þetta plagg um tima not-
að viö sagnfræðilegar rannsókn-
ir). A heimsstyrjaldarárunum
fyrri keypti hann á laun vopn i
Kinaogsendi með djúnkum niður
eftir Jangtse og til Hongkong:
snjallræði hansvar hinsvegar það
að rifflarnir voru aldrei keyptir,
djúnkurnar sigldu aldrei niður
fljótið og vopnin komu aldrei
fram, enda þótt margir háttsettir
embættismenn stasðu i merkum
bréfaskriftum og fjárgreiðslum
við þennan sérstæða erindreka út
af málum þessum. Hann seldi
Amerikönum einkaleyfi til að
prenta peningaseðla fyrir Kin-
verska lýðveldið (með svipuðu
umboði og Einar Ben. seldi
fossa), og síðasta afrek hans var
að falsa eiginævisögu. Þar kemur
hann fram sem firnalegur ást-
maður, sem annarsvegar lýsir
sér I hómósexúelum samböndum
við Oscar Wilde, Verlaine og einn
af verðandi ráðherrum Bret-
lands, hinsvegar er hann margoft
kallaður á laun til hirðarinnar i
Peking til að sefa frygð hinnar
öldnu keisarafrúar. Ór þessum
lygavef öllum spinnur Tre-
vor-Roper bók, sem I leiðinni
varpar ljósi á margar sérstæðar
hliðar i fari breskrar yfirstéttar á
blómaskeiði heimsveldisins — og
allt er þetta gert með þeim irón-
isku yfirburðum sem einkennir
ágætahöfunda i fyrrverandi stór-
veldum.
Stríðið gegn
Gyðingum
Setjum svo, að einhver hafi
áhugasvið eins og til dæmis mál-
efni Gyðinga. Sá kemur aldeilis
ekki að tómum kofunum. Forlag-
ið hefur meira að segja gefið út
vandaða og skrautlega útgáfu af
Passover Haggadah — Hagada
shel pesakh — en það er safn
bæna og helgra texta á hebresku
ogensku með söngvum á nótum.
Þetta er það sem farið er með á
ári hverju á gyðingaheimilum
þegarefnter til páskamáltiðar og
rifjað upp tilefni hátiðarinnar:
brottförin fræga af Egyptalandi.
Þessi útgáfa er skreytt myndum
eftir Leonard Baskin.
Almennari skirskotun hefur aö
sjálfsögðubók eftir Lucy Dawido-
wicz, The War against the Jews
1933-1945. Bókin fjallar um út-
rýmingarherferð nasista gegn
Gyðingum og virðist traust og
áreiðanleg i állri málsmeðferö.
Þeir sem hafa spurt sig að þvi,
hvernig á þvi stóð að , ,sex miljón-
ir Gyðinga létu leiða sig eins og
lömb til slátrunar” fá hér mjög
greinargóðsvör: éghefiekki fyrr
séð jafn samviskusamlega gerða
grein fyrir þeim vitahring i vita-
hring sem tilvera Gyðinga undir
þýsku hernámi var, nema þá i
hinni frægu bók Jean Fran-
cois-Steiners um útrýmingar-
búðirnar Treblinka. t annan stað
má það verða mörgum nytsamur
fróðleikur sem höfundur rekur af
sögu Gyðingafjandskapar, ekki
aðeins kenninga Hitlers og hans
manna, heldur þess „hálfvolga”
en þó illkynjaða kynþáttahaturs
sem var þegar fyrir aldamót
veigamikill þáttur i flokkap)ólitik
bæði i Þýskalandi og Austurriki.
Það var ekki skitmennið Julius
Streieher sem fann upp vigorðið
„Die Juden sind unsere Ungluck”
— Gyðingarnir eru okkar ógæfa,
heldur Heinrich von Treitschke,
virtur sagnfræöiprófessor við
Beriinarháskóla og atkvæða-
maður meðal Þjóðlegra frjáls-
lyndra. Og við er alin erum upp I
kirkju Lúthers mættum vel huga
að þvi, að það var einmitt Mar-
teinn karlinn Lúther sem sagði :
„næst andskotanum átt þú ekki
grimmari og banvænni óvin en
sannan Gyðing”.
En það sem mesta furðu vekur i
þessu riti er kaflinn um það ótrú-
lega menningarlif sem Gyðingar
komu sér upp i hungri og eymd
ghettósins i Varsjá 1940-1942.
Samanburður á
valdakerfum
Stórveldi eru alætur. Penguin
getur isenn gert sér mat úr ritum
þangaðsem menn sækja sér rök-
semdir gegn byltingunni og úr rit-
um postula hinnar nýju róttækni
sjötta og sjöunda áratugsins. Til
hinna fyrri bóka er mikið rædd og
umdeild skýrslu Francois Pon-
chaud um stjórn hinna Rauðu
Khmera á Kambódiu (Cambodia
Year Zero). Til hinna seinni mik-
ið rit I tveim bindum eftir Regis
Debray, A Critique of Arms, þar
sem fjallað er um byltingar-
hreyfingar Suður-Ameriku af
mikilli og drjúgri þekkingu. Verð-
ur nánar fjallað um rit þetta hér á
næstunni, enda erhér um að ræða
úttekt sem hlýtur að vera vinstri-
sinnum mikils virði.
Þá er nýkomin úr pressunni
fróðleg bók eftir tvo bandariska
höfunda, Zbigniew Brzezinski
(sem nú er öryggismálaráðgjafi
Carters forseta) og Samuel P.
Huntington. Hún heitir Political
Power USA/USSR. Hér er um að
ræða Itarlegan samanburð á
pólitisku valdi i þessum tveim
helstu stórveldum heims, og er
lögð sérstök áhersla bæði á að
draga fram þær hliðstæður sem
til eru og þann mun sem engu að
siður er á „kerfinu” i þessum
löndum tveim. Brzezinski er
nefnilega enginn vinur samruna-
kenningarinnar svonefndu, sem
gerir ráðfyrir þvi, að þróunarlög-
mál nútíma iðnaðarþjóðfélaga
muni þegar til lengdar lætur
draga úr muni þeim sem menn nú
greina á milli pólitiskra kerfa.
Höfundar leggja I lokakafla ein-
mitt sérstaka áherslu á sérstæða
sögulega reynslu Sovétrikjanna
og Bandarikjanna, og þeir draga
mjög i efa, að tæknivæðing og
ýmislegt það sem fylgir tækni-
byltingu samtimans þurfi at leiða
tilbreytinga t.d. á sovéskustjórn-
kerfi (i þá veru að dregið verði úr
valdeinokun flokksins).
Still þessarar bókar mun mörg-
um vafalaust finnast i þurrara
lagi. Engu að siður er margt i
henni bráðskemmtilega athugaö
— ekki síst i samanburðarvið-
leitninni. Höfundar taka dæmi af
þeim Kennedy og Krúsjof. Þeir
rekja fyrst feril þeirra en siðan
hvernig þeir afgreiddu hinar
ýmsu kreppur og vandamál sem
að þeim steðjuðu. Kennedy er
sýndur andspænis baráttunni fyr-
ir mannréttindum blökkumanna
— Krúsjof er sýndur i glimu við
svonefnda „neysluumræðu” —
þ.e.a.s. átök um hlutföll I fjár-
festingu milli þungaiðnaðar eða
neysluiðnaðar. Báðir eru leið-
togarnir sýndir i glimu við óþægi-
lega hershöfðingja og striðsgarpa
— Mac Arthur og Zhukof. Þeir eru
sýndir I vopnaðri ihlutun um mál
granna sinna — Kennedy i Kúbu-
deilunni og Krúsjof I Ungverja-
landi 1956 — og þeir eru einnig
sýndir I gli'mu við óþekka banda-
menn — sovéski foringinn I glimu
við Maóen Kennedy i vandræðum
með de Gaulle. Um þetta sem nú
var nefnt segir i niðurstöðum
höfundanna: „Skilgreining á
tvennum ihlutunum og tveim
bandamönnum gerir ráð fyrir
þvi, að sovéska kerfið sé betur til
þess fallið að glima við and-
stæðinga, en hið bandariska sé
virkari i þvi að ráöa við vinii’
AB tóksaman.