Þjóðviljinn - 09.08.1980, Blaðsíða 9

Helgin 9.—10. ágúst 19'80 ÞJÓDVILJINN — StÐA 9
*mér
datt það
í hug
Ég vil byrja á þvi að þakka
Böðvari Guðmundssyni cand.
magarín fyrir fróðlega grein um
kvikmyndina „Öðal feðranna”
(sjá Sunnudagsb. Þjóöv. þ. 27.
júll) þar sem hann tekst á hendur
það viðfeðma og viökvæma
verkefni að rekja söguþráð (plot)
myndarinnar og útskýra (kryfja,
analysera) fyrir þeim er séö hafa
myndina og bágt eiga með að ná
áttum og hnýta saman lausa
enda, sem margir eru og flóknir
á digru reipi þessarar þéttofnu
samtiðarádeildu (satire). Ég hef
hinsvegar I hyggju að herða enn á
snærinu, binda um betur og jafn-
vel flétta uppá nýtt og leitast viö
aö greiða úr nokkrum fingerðum
örlagaþráðum, sem myndað hafa
flækju á knýttum vefstóli tilfinn-
inga þeirra er upplifðu lista-
verkið.
Ég er hér að tæpa á örlaga-
þráöum, sem ég leyfi mér að
állta að Böðvar hafi vanrækt að
riða i annars upplýsandi og
möskvastórt útskýringanet sitt.
Fyrir það fyrsta vil ég mega til-
greina þá stefnu kvikmyndastjór-
ans, sem jafnframt er stefna allra
islenskra kvikmyndastjóra, að
nota einvörðungu áhugaleikara
(amateurs) i hin margvíslegu
hlutverk. Sá má heita sjálf-
dauður, ef ekki hundur i höfuðið á
einhverjum, sem ekki er sam-
mála kvikmyndastjóranum hvað
snertir þetta stefnumarkandi
sjónarmið I islenskri kvikmynda-
gerð.
Það hefur nefnilega sýnt
sig, aö þessir áhugaleikarar
(amateurs) standa sig óeölilega
vel og eru ótrúlega eölilegir, svo
ekki sé meira sagt, er mér eigin-
lega óhætt aö segja. Þaö hvarflar
aldrei að manni annaö en aö þetta
séuáhugaleikarar (amateurs) og
það flökrar ekki einusinni að
manni í óráði aö þeir séu atvinnu-
leikarar (professionals). Ég hef
haldgóðar heimildir, já í rauninni
sannanir, fyrir þvi að þeirgefi er-
lendum kvikmynda- og sviðs-
áhugaleikurum (film og scene
amatörer) ekkert eftir.
Ég vil i þráöbeinu framhaldi af
þessu vlsa til þess er kunningi
minn sagði'mér i trúnaöi, en hann
er einmitt félagi I F.t.L.A. (Félag
Islenskra leikara af Áhuga.
Hann átti þess kost siðast liðið
vor að sjá uppfærslu (opförsel)
danskra áhugaleikara á Jótlandi
(Fri-Amatörer pá Jylland) á
hinum klassiska tilfinningasöng-
leik (melodrama) „Sádan be-
handler man ikke damer” eftir
Rasmus Jeppesen Biltviö (sú
uppfærsla var svo kvikmynduð I
sumar með Ole Söltoft i aðalhlut-
verki undir nafninu „Amatörer
pá sængekanten”.) Kunningi
minn fullyrti og lagði í rauninni
höfuð sitt og hárkollu aö veði aö
hinir Islensku áhugaleikarar
hefðu ekki gefið þeim jósku neitt
eftir hvaö snerti hreyfingar
(rörelser) og alla framgöngu
(fremgSelse), en taldi þó að um
smávægilegan framsagnarmis-
mun hefði verið aö ræöa, en vildi
meina að það hefði veriö þeim
Islensku i vil, enda danskan mun
erfiðari i framburði, en það mun
nú hafa verið bita munur en ekki
fjár, rétt eins og leikstjórinn
sagði hér um árið.
Þessi sami kunningi minn
efaðist stórlega og taldi 1 rauninni
óhugsandi með öllu að atvinnu-
leikarar (professionals) hefðu
náð að magna fram þann alþjóö-
lega og nöturlega áhugaleikara-
blæ (amateur-atmosphere), sem
einkenndikvikmynda og sviðsleik
þessara tveggja frændþjóða. Ég
vil taka undir þá mikilvægu kenn-
ingu (theöry) kvikmynda-
stjórans, að kvikmyndaleikarar
verði að vera sprottnir Ur, og l
rauninni samvaxnir, þvi um-
hverfi, sem hlutverk þeirra segja
Gfsli Rúnar Jónsson skrifar:
Eðlileikur eða atvinnuleikur
til um hverju sinni. Það má heita
afvegaleidd og i rauninni illa
hugarfarsmenguð (tænkepollu-
tered) manneskja, sem ekki tekur
hlýlega undir þetta sjónarmið.
Borgfirðingar eiga auðvitað
afTTeika Borgfirðinga (selvfölge-
ligheder). Hver hefði t.d. viljað
sjá Húnvetning leika Borgfirðing
eða öfugt, eða illa innréttaðan at-
vinnuleikara af höfuðborgar-
svæöinu leika geðugan og hjálp-
fúsan mann úr sveit? Það er eins
og hver sjái sjálfan sig I þvl,
nema þá kannski helst atvinnu-
leikarar.
Kvikmyndastjórinn bendir enn-
fremur svo réttilega á þá stað-
reynd, máli slnu til stuðnings, að
þaö er leikur einn og i rauninni á
hvers manns færi ekki sist at-
vinnuleikara, aö blekkja áhorf-
endur á leiksviöi, en það er
ógjörningur fyrir framan hina
næmu kvikmyndaíinsu. Það hefur
sýnt sig I tvígang aö ófriöur og illa
vaxinn atvinnukarlleikari um
sextugt getúr auöveldlega leikiö
„Hamlet” á leiksviði, ef hann
notar lífstykki, hárkollu og
mikinn andlitsfarða. Og þá eru
enn ekki u'pptalinn öll þau blekk-
ingarmeðöl sem atvinnuleikarar
geta notað sér til framdráttar á
leiksviöi.
Atvinnukarlleikarar hafa oft og
einatt leikiö konur á sviöi án þess
að nokkur tæki eftir þvi, saman-
ber Frænka Charley’s sem er
voða oft leikin af karlmanni. Bæöi
kven- og karlatvinnuleikarar
hafa farið meö hlutverk dýra á
leiksviöi. Þetta er allt saman
mögulegt og i rauninni bama-
leikur, en þaö gegnir allt ööru
máli með kvikmyndalistina.
Kvikmyndalinsan er svo næm. Ég
erafskaplega smeykur og i raun-
inni alveg logandi hræddur um að
það þýddi litiö að bjóða kvik-
myndahússgestum upp á atriði,
þar sem veriö er aö gelda hinn
talandi úlfalda úr Kardemommu-
bænum, sem þar að auki er leik
inn af tveim atvinnuleikurum.
Þaö myndi ekki blekkja neinn.
Það hefði t.a.m. veriö talið afar
ósmekklegt á kvikmyndavísu að
láta roskná'atvinnuleikkonu fara
með hlutverk fermingardrengs-
ins i Islensku kvikmyndinni „Litil
þúfa”, sem sýnd var i Islenska
sjónvarpinu fyrir skömmu og er
ógleymanleg þeim er sáu.
Það er ennfremur deginum
ljósara, að atvinnuleikarar eru
haldnir slikum tepruskap
(puritanism) og siðferöishræsni,
aö þeir hafa ekki kjark eða áræði
tilað takastá viö kvikmyndahlut-
verk, sem krefjast af þeim opin-
skárrar og einlægrar túlkunar.
Hvaða atvinnuleikari hefði t.d.
þorað að taka að sér hlutverk
hreyrnasljóu stúlkunnar I kvik-
myndinni „Óðal feðranna”? Ég
bara spyr. Égefast um, að jafn-
vel Flosi Olafsson, okkar reynd-
asti kvikmyndaleikari úr at-
vinnuleikarastétt, hefði fengist til
að leika hana. Eöa hvaða leikari
hefði þá fengist til aö leika nauög
arann? Og þá er loks komið aö
hinum faglega kjama málsins,
nefnilega „ofleik” (over-acting,
ham-acting, show-off, at over-
spille). Það er nefnilega stað-
reynd að atvinnuleikarar ofleika!
Þeir eiga það til að standa fyrir
framan kvikmy.ndalinsuna,
með framandleg svipbrigði, ger-
andi sér upp einhverjar mann-
gerðir.sem eru þeim á allan hátt
gjörólikar og óeölilegar. Þetta er
nokkuð sem maður sér aldrei hjá
áhugaleikurum, sem betur fer.
Ennfremur vilja þessir atvinnu-
leikarar gjaman tala svo hátt og
óeölilega skýrt, aö nánast má
greina hvert einasta orö, sem þeir
mæla af munni fram, en slikt
kemur ævinlega mjög illa út I
kvikmyndum, sem stefna að birt-
ingarmynd hversdagslifsins á
eðlilegan hátt.
Hinsvegarþegar áhugaleikarar
eiga i hlut, er alltaf um miklu
flngerðari og umfram allt hnit
miðaðri leik aö ræða. Þeir leika
t.a.m. svo náttúrulega og sann-
færandi, framsögn þeirra er svo
eölileg, að það skilst ekki nema I
mesta lagi annaðhvert orð sem
þeir segja og öll svipbrigði og
geösveifl'ur eru falin undir
dulúðugu en jafnframt óvenju
eðlilegu andlitsfalli (understate
ment). Ég vil þó sist eiga þátt i
þvl að gera hlut atvinnuleikara
litinn. Þeir hafa oft gert fram-
bærilega hluti. Ég vil t.d.
nefna..... hérna...... það má
gjarnan nefna ... látum okkur nú
sjá...það var einhver kvikmynd
sem að...... hvað hét hún nú
aftur...ja, ég man nú ekki eftir
neinu sérstöku I augnablikinu,
...enda hefur áreiðanlega verið
um útlendan kvikmyndastjóra að
ræða, þeir virðast alltaf nota at-
vinnuleikara, hvernig svo sem á
þvi stendur. Enda þegar ég fer að
skenkja þessu frekari þanka, þá
hafa atvinnuleikarar aldrei leikiö
i islenskum kvikmyndum. Enda
kunna þeir það ekki, þeir ofleika
svo mikið. Þeir verða að gjöra
svo vel aö læra að leika eðlilega
áður en íslenskir kvikmynda-
stjórar treysta sér til að nota þá.
En hvað sem þvi liöur, þá hafa
atvinnuleikarar gert margt gott,
þósvokvikmyndaleikur liggi ekki
beinllnis vel fyrir þeim. Ég ætla
mér, þrátt fyrir allan áróður at-
vinnuleikarastéttarinnar, að láta
þá einlægu von I ljós að islensk
kvikmyndalist megi á ókomnum
árum blómstra, springa út og
bera allskonar ávexti með þá
kvikmyndastjóra i fylkingar-
brjósti, sem kunna aö meta fin-
geröan eðlileik umfram gróf-
geröan og óheflaðan atvinnuleik
og ennfremur aö atvinnuleikarar
þessa lands endurskoði þá
ódrengilegu afstöðu slna aö vilja
gera þessa ungu listgein aö
féþúfu. Ég vil aö lokum að það
komi skýrt fram, að þaö hafði á
engan hátt áhrif á þessa kvik-
myndaumfjöllun mina, aö ég og
kvikmyndastjórinn erum saman I
frimúrarastúkunni.
Virðingarfyllst,
Gisii R. Jónsson
ritari F.A.V.I.S.K.A.
(Félagsskapur Ahugamanna
Varðandi tslenskan Kvik-
myndaleik Amatöra).
Hrafn Sœmundsson skrifar:
Sundlaug er —
hola í jörðina
Hvað er sundlaug?
Sundlaug er hola I jörðina sem
slðan er fyllt af vatni. Svona er
málið einfalt.
Og raunar er málið ennþá ein-
faldara fyrir okkur Isiendinga. t
sundlaug þarf að vera vatn. Gott
vatn. Vatnið okkar er betra en
annað vatn i heiminum. Kalda
vatnið fer gegnum náttúrulega
siu og streymir úr krönunum
okkar svo hreint og tært að engar
hliðstæður eru fyrir sllku. Og
kalda vatnið okkar gengur aidrei
til þurröar.
Heita vatnið kemur úr „Hita-
veitunni”. Margir taka þannig til
orða að heita vatniö komi frá
Hitaveitu Reykjavlkur eöa öðrum
hitaveitum landsins. Þetta er
auövitaö vitleysa. Heita vatniö
kemur úr öllu stærri og merkari
hitaveitu. Orka þeirrar hitaveitu
er glóðin i iðrum jarðar. Jörðin
kólnar að visu, en hægt. Meöan
hitinn I iðrum jarðar og hringrás
vatnsins vara, muni Islendingar
eiga greiöan aögang að þessari
orkulind. Svo örugg og ótæmandi
er þessi orkulind, að fullyrða má
að hún mun verða jafn ótæmd
þegar maðurinn hefur gert jörð-
ina óbyggilega og tegundin hefur
liöiö undir lok.
tslendingar hafa þráláta til-
hneigingu til að horfa fram hjá
þeim Hfsgæðum sem landið hefur
upp á aö bjóöa og nýtingu þeirra.
tslendingar hafa löngum haft
ákaflega undarlega afstöðu gagn-
vart náttúrulegum auölindum,
sem eru utan ramma hinna hefð-
bundnu atvinnuvega.
Meðan islendingar rányrkja
hinar heföbundnu auðlindir i
sjónum, vannýta þeir ýmsar
aðrar auðlindir sem endurnýjast
af sjálfu sér. islendingar hafa til
að mynda aldrei uppgötvað
möguleika vatnsins, nema til
grófari nota. Miðað við mögu-
leika vatnsins okkar má telja það
nálega ónýtta auðlind.
tslendingar hafa ekki upp-
götvað nema að litlu leyti þá ein-
földu notkun vatnsins til heilsu-
ræktar og lækninga sem tiunduð
er hér I upphafi. Á tslandi er ekki
litiö á sundlaug sem holu i jörðina
sem síðan er fylit af vatni. Á ts-
landi er sundlaug mannvirki,
fyrst og fremst.
Það er að visu vatn I sund-
laugum á tslandi. Og þó að
margir islendingar geti komist i
þessi mannvirki stund og stund á
sólskinsdögum má segja að
möguleikinn til aö nota vatniö sé
litið nýttur miðað við það sem
hægt væri aö gera ef tslendingar
notuðu hugmyndaflug sitt að ein-
hverju marki.
Ég kom einu sinni til borgar-
innar Granada á Spáni. Þar eru
ólýsanlega fögur mannvirki frá
timum Máranna. Þó var það

vatniö og saga þess sem ekki sist
vakti athygli mlna.
Márarnir höfðu aldrei haft al-
mennilegt vatn heima hjá sér. t
Granada streymdi vatniö álika og
hjá okkur. Arabarnir urðu vatns-
óðir. Þeim nægði ekki að ieggja
vatnsleiðslur í hýbýli sin. Þeir
létu vatnið einnig renna ofan-
jarðar til þess cins að geta horft á
það.
Við tslendingar iokum fyrir
vatnið. Þaö eru allsstaðar kranar
og mælar á vatninu.
t stað þess að grafa holur i jörð-
. ina og fylla þessar holur af vatni,
lokum við vatniö inni i mann-
virkjum.
Hugsið ykkur möguleikana,
lesendur góðir. Hugsið ykkur
sumrin i Reykjavik til að mynda,
ef heita vatnið fengi að renna og
streyma. Hugsiö ykkur möguleik-
ana i almenningsgöröunum, við
blokkirnar, I húsagörðunum og á
vinnustööunum. Hugsið ykkur að
allsstaðar væri opið heitt vatn til
að sitja i, til að synda i og til að
busla i. Vatn handa öllum alls-
staöar án nokkurrar serimoniu.
Ekkert væri auðveidara en að
flytja strendur sólarlanda og
strandlifið þar hingað til islands
með aðstoð vatnsins, plastsins,
álsins og rafmagnsins.
Ég hef margoft séð það er-
lendis, hvernig ungir og aldnir
geta unað sér i vatni daginn
langan. Þrátt fyrir mikla aðsókn
okkar að þeim mannvirkjum sem
byggð eru yfir vatnið á tslandi,
myndi vatnsneysla tslendinga
margfaldast ef það stæöi alls-
staðar opið fyrir fólki, úti og inni.
Þetta eru kannski ábyrgðarlftil
skrif I léttum dúr. En nú kem ég
að þvi sem mér finnst einna
skrýtnast um vatnið og afstöðu
okkar til þess. Þetta sem mér
finnst svona furöulegt er vatnið á
sjúkrahúsunum, eða réttara sagt
vatnsleysið á sjúkrahúsunum.
Mér vitanlega hefur engin spi-
tali, sem rekinn er af opinberum
aðilum, aðgang að vatni.
Náttúrulækningaheimilið i
Hverageröiog endurhæfingarstöð
fatlaðra eru einu heilsugæslu-
mannvirkin, sem nota vatn. Og
Náttúrulækningaheimiliö er, að
ég held, cina stofnunin sem hefur
ieyst málið á þann hátt sem ég
minntist á i upphafi. Þar er hola i
jörðina, sem fyllt er af vatni og
kostaði nærri þvi ekki neitt.
Svona getur málið veriö einfalt.
Ég fullyrði að öll sjúkrahús og
heilsugæslustöövar á hitaveitu-
svæðum, gætu gert holu i jörðina
og fyllt hana með vatni, án þess
að skattgreiðendur fréttu
nokkurntima af þvi.
Ég fullyröi að legudögum sjúkl-
inga fækkaði og liöan þeirra batn-
aði, ef þeir hefðu aðgang að vatni.
tslensk sjúkrahús eru kannski
bestu sjúkrahúsin i heiminum. A
islenskum sjúkrahúsum er ein-
vala starfslið, sem gerir allt sem i
mannlegu valdi stendur fyrir þá
sem þurfa að gista þessar stofn
anir. Svolitil hola I jörðina, sem
fyllt væri að vatni, myndi verða
góður eftirréttur á þessum stofn-
iinum. Og þessi ábætir myndi
kosta sáralitið.
Hrafn Sæmundsson