Þjóðviljinn - 09.08.1980, Side 22

2 2 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 9.—10. ágúst 1980
mannleg samskipti
Sigrún
Júlíus-
dóttir
Nanna
Sigurðar
dóttir
„Sumir telja aö heimska
Gunnar Ragnar Þórhailsson og Hilmar Þór Sigurðsson: Það er mikilvægast fyrir okkur aö fá aO vita
sannleikann (Ljósm.:eik)
Spjallað við tvo unga
fatlaða menn. Þeir eru:
Gunnar Ragnar Þór-
hallsson, 24. ára. FatÞ
aður frá 12 ára aldri.
Vinnur nú hjá Tollstjóra
og býr i Hátúni 12; OG
Hilmar Þór Sigurðsson,
21 árs. Vinnur nú hjá
Oliumöl h/f og býr i
Hátúni 12. Hann hefur
verið fatlaður frá fæð-
ingu.
„ Gangstéttarbrúnin er
ekki eina hindrunin”.
„Þaö sem algjörlega vantar
er tilfinningalegur stuOningur viö
nýfatlaö fólk,” sögðu þeir Gunnar
og Hilmar. „Þaö er ofboðslegt
áfall aö missa skyndilega hreyfi-
getu sina og veröa bundinn viö
hjólastól og útilokaöur frá þátt-
töku i venjulegu lifi, sem áöur var
svo sjálfsagður hlutur. Ein-
angrunin og einmannaleikinn,
sem oft fylgir i kjölfariö er lika oft
óbærilegt. Maöur verður óörugg-
ur i samskiptum viö aöra og fer
að draga sig i hlé.
Það er svo mikilvægt aö búa
fóik undir, aö það er ekki bara
hindrunin i' aö komast leiöar sinn-
ar upp tröppur eöa niður af gang-
stéttarbnín, sem þarf aö takast á
viö. Hér gætu t.d. aörir fatlaöir
komið inn i myndina, miölaö
reynslu sinni og veitt tilfinninga-
legan stuöning á meöan fyrsta á-
fallið gengur yfir.”
„Læknar leggja langoft-
ast
aðaláhersluna á
likamlegan bata, en
ræða litið tilfinn-
ingalegu hliðar máls-
ins”
„Hér hafa læknar algjörlega
brugöist og viröast vera algjör-
lega skilningslausir á þessa hliö
málsins. Þaö er mikilvæg
ast fyrir okkar að fá aö
vita1 sannleikann og fá
hjálp til aö sætta sig viö oröinn
hlut I staö þess aö ala sifellt á ein-
hverri barnalegri batavon. Eins
og það sé einhver hjálp, þegar
maöur þarf fyrst og fremst aö
geta horfst i augu viö sjálfan sig
og geta sætt sig við þaö, sem ekki
verður breytt. Þaö gæti t.d. verið
mjög gagnlegt aö stofna til sam-
Hilmar Þór: Auðvitaö finnst
manni vont ef fólk er vandræöa-
legt eöa yfirdrifiö hjálpsamt.
talshópa á deild þar sem fleiri ný-
fatlaöir eru, undir leiösögn t.d.
félagsráögjafa. Slikir hópar gætu
hjálpaö fólki aö átta sig á tilfinn-
ingum sinum; veriö hvetjandi og
tilfinningalegur stuöningur. Þaö
er lika mikilvægt aö leiöbeina og
veita upplýsingar, bæöi um til-
finningaleg og félagsleg atriöi.”
Hilmar sagöist hafa verið svo
heppinn aö hafa veriö studdur
áfram og ekkert taliö sjálfsagö-
ara en hann væri i venjulegum
skóla og geröar sömu kröfur til
hansog annara. Þaö varhanslán.
Gunnar sagöist hafa reynt hiö
gagnstæöa. Hann fékk kennara
heim til aö ljúka 6. bekk og fór
siðan i sérskóla fyrir fatlaöa i
Reykjadal. Þann skóla er nú búið
aö leggja niöur; enda hafi reynsl-
an sýnt að hann átti ekki rétt á
sér. Þetta var upphafiö aö félags-
legri einangrun sem seint veröur
bætt. Timinn fyrst eftir áfallið er
svo viökvæmur og erfiöur. Þaö
skiptir öllu, hvernig þá er tekið á
málum.
Þegar Gunnar var 17 ára eign-
aöisthannbil meö stuöningi föður
sins. Þaö uröu straumhvörf f lífi
hans. Sjálfstraustið jókst og geröi
hann langtum mun minna háöan
öörum f daglegu lffi. Þeir félagar
Gunnar og Hilmar lögöu á þaö á-
herslu, aö bilakaup og bflarekstur
væru nánast öllum öryrkjum of-'
viöa, nema til kæmi fjárstuðning-
ur frá f jölskyldunni eöa þvi opin-
bera.
„Það er stimplun að búa
i húsi fyrir fatlaða”
„Þetía hús sem viö búum í er
besta húsnæöi fyrir fatlaöa sem
völ er á á Islandi í dag, en þaö er
ákveðin einangrun og stimplun aö
búa f slíku húsi. Þaö undir strikar
aö maöur er ööruvisi en aörir.
Auövitaö er mikilvægt aö sér-
hanna íbúöir furir fatlaöa, en þaö
þarf bara ekki aö sérhanna allt
Gunnar Ragnar: Ofboðslegt áfall
aö missa skyndilega hreyfigetu
sina og veröa bundinn viö hjóia-
stól og útiiokaöur frá þátttöku i
venjulegu lifi,
Hfiö fyrir fatlaöa, t.d. meö þvf aö
byggja heil hús eingöngu fyrir
fatlaöa. 1 venjulegum blokkum
gætu veriö ibúðir, sem henta fyrir
fatlaöa. Eins er meö skóla, dag-
heimili, opinberar byggingar og
atvinnufyrirtæki. Viö hljótum aö
eiga rétt til þátttöku i lifinu meöal
fólks, en -ekki aö vera sett i sér
bása, sem gerir okkur aö ein-
hverjum einangruöum sérfyrir-
bærum, sem fólk er hálfhrætt viö
eöa a.m.k. þekkir ekki og verður
óeölilegt og óöruggt gagnvart.
Þetta fyrirkomulag takmarkar
okkur sem sjálfstæöa einstak-
linga. Viö veröum öörum háö og
óframfærin. Þetta dregur lika úr
möguleikum okkar aö vera nýtir
þjóöfélagsþegnar, aö þvi marki
sem viö þó gætum.”
„Fordómar á
vissum sviðum”
,,Já,viðveröumoft varirviöfor-
dóma a.mi á vissum sviöum.
Þaö vantar alla umræöu hér um
aöstæður okkar og daglegt líf.
Sjálf einangrum viö okkur of mik-
iö og erum of upptekin af fötlun-
inni: „við fatlaðir og hinir ófötl-
uöu” ef svo mætti aö oröi komast.
Kannski breytist þetta á ári fatl-
aöra.
Auövitaö finnst manni vont,
þegar fólk er vandræöalegt eöa
yfirdrifið hjálpsamt. Viö erum
ekkert ööruvisi en annaö fólk og
viljum láta umgangast okkur
einsog annaö fólk. Svo einfalt er
þaö. Sumt fólk hefur furðulegustu
hugmyndir um fatlaöa t.d. að
fatlaðirséu vanþroskaöri andlega
og líka heimskir. Þaö er lika ergi-
legtaöfara á skemmtistaöi (þaö
erhægtaökomast á tvoskemmti-
staöii Rykjavik i hjólastól) þegar
hálffullt fólk gefur sig á tal viö
mann og vill fara aö rekja úr
manni garnirnar. Þaö er þá laust
viö vandræöaganginn og höml-
umar, en gerist þá I staöinn per-
sónulegra og oft smekklaust.
Þegar viö förum á skemmtistaö
er þaö til aö skemmta okkur rétt
eins og annaö fólk en ekki til aö
rekja raunasögur eöa vera eitt-
hvert afþreyingarefni fyrir
aöra”.
„Aðalatriðið að
fatlaðir séu ekki
aðskildir frá ófötluðum
— bylting i samtökum
fatlaðra”
„Til þess aö fatlaöir og
ófatlaöir geti lært aö umgang-
ast á eölilegan hátt verður aö
blanda þessum hópum saman frá
byrjun. Þaö verður aö gera ráö
fyrir fötluöum á sama hátt og
ófötluöum. Hugsunarhátturinn i
þjóöfélaginu þarf aö breytast.
Þar skipta samtök fatlaðra miklu
máli. Þau eru núna oröin dálitiö á
eftir timanum og ekki nógu virk.
Þar þarf byitingu og meira nýtt
blóð. Hvar er t.d. allt þetta unga
fatlaöa fólk, sem aldrei hefur
samband viö samtökin? Viö þurf-
um á þessu fólki aö halda i sam-
tökin. Fólki meö nútima viöhorf
og nýjar hugmyndir, sem gætu
breytt samtökunum. Einangrun
og stofnanadvöldregur úr þroska
fólks og viö þurfum aö reyna aö fá
þaö besta út úr öllu eins og hægt
er.”
Þeir Hilmar og Gunnar sögöust
mundu taka þvi mjög vel, ef ein-
hver úr hinum þögla hópi, sem
vildi gera eitthvaö i málunum,
heföi samband viö þá.
Minnihlutahópar — Hvað er það?
„Hvaö — geta fatlaöir gert
„þaö”? Þessi athugasemd flaug
út úr einum bekknum i Tónabió á
dögunum. Þar hefur aö undan-
förnu veriö sýnd kvikmyndin
„Coming Home”, sem m.a. lýsir
ástarsambandi á milli „venju-
legrar” konu og manns, sem
bundinn er viö hjólastól. Athuga-
semdin endurspeglar þá gifur-
legu fáfræöi og hugmyndir al-
mennt um þá, sem á einhvern
hátt falla utan viö þaö venjulega
og viötekna i þjóöfélaginu. Þeir
eru ööruvisi en viö hin og þar af
leiöandi ekki „eölilegir”, „venju-
legir”, „heilbrigöir” eöa jafnvei
ekki alveg „réttir”. Þannig er
fólk dregiö I dilka meö ákveönum
merkimiöum.
Erving Goffman hefur i bók
sinni Stigma reynt aö skilgreina,
hvaöa áhrif þaö hafi á sjálfsvit-
und og framkomu einstaklings aö
hafa á sér einhvers konar stimpil
og hvemig umhverfiö bregst við
slikum einstaklingum. Hann
skiptir stimpiuninni i þrjá megin
hópa. 1 þeim fyrsta eru einstakl-
ingar, sem hafa einhvern sýni-
legan galla. t.d. vantar útlim.
Viöbrögöin mótast þá út frá þvi.
Allir vita og sjá aö viðkomandi er
fatlaöur. 1 öörum hópnum eru
þeir sem hafa galla sem er ósýni-
legur t.d. skapgerðin I molum, ást
til eigin kyns og svo frv. Stimpill-
inn sést ekki og sá sem gengur
með hann notar oft mikiö af sin-
um tima i aö velta vöngum yfir
þvi, hvort hann eigi aö segja öðr-
um frá „þvi” eöa hvort að aörir
viti „þaö”. 1 þriöja hópnum eru
svo þeir sem tilheyra ákveönum
þjóöum, þjóöarbrotum, hafa
trúar- eða stjómmálaskoöanir,
sem aögreina þá frá þvi um-
hverfi, sem þeir lifa I, t.d. litaö
fólk á Vesturlöndum. Fólk I þess-
um hópi fæöist þá oft inn i' sina
stööuog aðgreiningin gengur i arf
frá kynslóö til kynslóðar.
Goffman bendir á aö vixlverk-
un einstaklinganna i þessum hóp-
um viö umhverfi sitt mótist oft
aðallega af einbeitingu i kring um
það sem sé aögreinandi, án þess
aö lita á aöra eiginleika eöa
persónuna i heild.
I langan tima hefur tilhneiging
veriö I þá átt aö draga fólk meö
stimpil út úr þjóöfélaginu og
„geyma” þaö á stofnunum eöa á
annan hátt torvelda þvi þátttöku i
venjulegu lífi. Þetta hefur aliö á
fáfræöi og ranghugmyndum alls
þorra fólks i garð ýmissa minni-
hlutahópa. Hinar öru þjóðfélags-
breytingar siöari ára gera slika
fordómarækt þó æ torveldari, þar
sem nánast allir þegnar þjóöfé-
lagsinseru farnir aö tilheyra ein-
um slilcum (fráskiliö fólk, fatl-
aöir, unglingar, þroskaheftir,
asma og migrenesjúklingar, ör-
yrkjar, einstæöir foreldrar og s.
frv.) Hvaö meö þig lesandi góð-
ur? Tilheyrir þú kannski ein-
hverjum minnihlutahópi?