Þjóðviljinn - 09.08.1980, Síða 11

Helgin 9,—10. ágúst 1980 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 11
STJÓRNMÁL Á SUNNUDEGI
Svarti Pétur er lífsseigur
RAGNAR
ARNALDS
SKRIFAR
Nýlega sat ég fund fjármála-
ráöherra Norðurlanda. bar báru
menn saman bækur sinar og
skiptust á skoðunum.
Ekki kom frændum okkar á
óvart, að mikil verðbólga væri á
Islandi. Þá frétt höfðu þeir heyrt
æði oft áður. Hitt kom mér aftur á
móti á óvart, hvað vandamál
þeirraeru stórfelld og iskyggileg;
griðarlegur viðskiptahalli i öllum
rikjunum fjórum, verulegur
hallarekstur rikissjóða og vax-
andi atvinnuleysi.
íslendingum kemur ekkert á
óvart að heyra um erfiðleika
Dana, sem búið hafa við stórfellt
atvinnuleysi og látlausa skulda-
söfnun um skeið. En þá varð ég
fyrst hissa, þegar ég heyrði fjár-
málaráðherra úr landi Svia, sem
frægir eru fyrir traust og gott
efnahagslif, segja frá þvi, að
greiðsluhalli sænska rikisins
næmi um 10% á ári og er þó
rekstrarhallinn snöggtum hærri.
Sambærileg tala i isl. fjárlögum
væri um 35 miljarðar kr. eða tals-
vert hærri upphæð en öll skulda-
súpa rikisins i Seðlabankanum,
sem safnaðist upp á mörgum ár-
um i tið rikisstjórnar Geirs Hall-
grimssonar.
Hver er sá sem nú stjórnar
fjármálum Sviarikis með svo
dapurlegri niðurstöðu? Það er
enginn annar en foringi ihalds-
manna þar i landi, Bohmann, for-
maður Moderata samlings-
partiet. Ég átti að sjálfsögðu von
á að heyra hann lýsa þvi, hvernig
rikisstjórn borgaraflokkanna
myndi nú ganga hreint til verks
og jafna reikningana, svo að land
og þjóð sykki ekki dýpra i fenið.
En mér til undrunar var það
niðurstaðan i máli hans, að svo
iskyggilegur og djúpstæður væri
sá vandi, sem gifurlegar oliu-
verðhækkanir hefðu valdið sein-
asta árið, að ekki væri annað að
gera fyrir Svia en reyna að venja
sig við þetta ástand. Feikilegur
hallarekstur á þjóðarbúi og rlkis-
sjóði væri óhjákvæmileg stað-
reynd nú um nokkurt árabil,
a.m.k. meðan þeir væru að jafna
sig eftir áfallið og undirbúa aukna
framleiðslu eigin orku.
Ólgusjór
verðbólgunnar
bessar staðreyndir frá hinum
Norðurlöndunum eru svo sannar-
lega ekki rifjaðar hér upp til að
hvetja til þess, að rikissjóður ís-
lendinga verði rekinn með halla.
Við höfum fengið nóg af sliku á
undanförnum áratug og eigum
einmitt nú að rifa okkur upp úr
hallarekstri liðinna ára. Þaö get-
um við, en þeir ekki, a.m.k. ekki
Danir og Sviar.
En þegar örvænting Islendinga
yfir linnulausri verðbólgu stendur
sem hæst er gagnlegt að gera sér
fulla grein fyrir ástandi mála hjá
þeim þjóðum, sem búa við sam-
bærilegar aðstæður. Þrátt fyrir
framúrskarandi hæfileika Islend-
inga til að magna upp veröbólgu i
landi sinu er þaö þó staðreynd, að
árin 1978 og 1979 voru viðskipti Is-
lendinga samanlagt við önnur
lönd i furðugóðu jafnvægi, jafnvel
heldur i plús, þrátt fyrir orku-
framkvæmdir og mikla fjárfest-
ingu I atvinnutækjum.
Ég hef oft sagt við sjálfan mig
og aðra undanfarin ár, að 40-60%
verðbólga sé þvflikur ólgusjór, að
rikisstjórnir fái afar naumt svig-
rúm til aö sýna árangur i baráttu
sinni við verðbólguna. Hættan er
þá sú, að allar aðgerðir rikis-
stjórna verði skammtimaaðgerð-
ir og stuðningsmenn þeirra hafi
ekki þolinmæði til að biða eftir
árangri, sem ekki kemur strax i
ljós.
Til þess að skilja, hvernig við
raunverulega stöndum og hver er
skýringin á verðbólguþróuninni
seinasta árið veröa menn einmitt
að skynja til fulls, hvilik áhrif
oliuverðhækkanir hafa alls staðar
haft. I Danmörku og Sviþjóð birt-
ast þær einkanlega i hallarekstri
rikis og þjóðarbús, auk vaxandi
verðbólgu. En i islensku efna-
hagskerfi umbreytist áfall af
þessu tagi fyrst og fremst I stór-
aukna verðbólgu. Þess vegna ætti
engum að koma á óvart, þegar
litið er yfir þróun mála seinasta
árið, að verðbólgan á tslandi skuli
hafa haldist i nokkuð óbreyttu
fari siðan vorið 1979. Hitt er
kannski merkilegra, að ástandið
skuli ekki vera verra og verðbólg-
an enn meiri en raun ber vitni,
eins og Islenskt efnahagskerfi er
uppbyggt og eftir hin feikilegu
utanaðkomandi áföll sem gengið
hafa yfir okkur,sem aðra,seinasta
árið.
Svarti Pétur
Verðbólgan á tslandi er sjálf-
virkur vitahringur, eins og flestir
þekkja. Sérhver aðili i efnahags-
kerfinu, sem verður fyrir þvi, að
kostnaður hans eykst vegna verð-
hækkana hefur sina aðferð til að
koma þessum aukna tilkostnaði
af sér yfir á næsta aðila i vita-
hringnum:
Frystihúsaeigendur hóta stöðv-
un og knýja fram gengissig —
þannig fá þefr fleiri krónur til að
mæta auknum kostnaði. Bóndinn
fær framreiknað búvöruverð,
launamaðurinn fær hærri verð-
bætur, sjómaðurinn og útgerðar-
maðurinn hærra fiskverð, spari-
fjáreigandinn hærri vexti. Siðan
fá frystihúsin gengissig á nýjan
leik og þannig koll af kolli.
Fjölmargir aðilar sem hér eru
ekki nefndir fá verðbætur i sinn
hlut til að mæta auknum tilkostn-
aði af völdum verðrýrnunar krón-
unnar, ýmist nokkurn veginn
sjálfvirkt eins og ríkissjóður eða
meö tilstyrk verðlagsyfirvalda.
Sama á við um verslun og aðra
innlenda þjónustu, opinbera eða
einkaaðila.
Hringekja verðbólgunnar á Is-
landi minnir óneitanlega talsvert
á gamalkunnugt barnaspil, sem
gengur út á að sitja ekki uppi með
jókerinn, Svarta-Pétur.
Svarti-Pétur verðbólgunnar á
tslandi er nokkurs konar um-
framreikningur, stór þegar verð-
bólgan er mikil og öfugt, sem
gengur gegnum efnahagskerfið
frá einum hagsmunahóp til
annars eftir meira eða minna
sjálfvirkum brautum, oftast eru
fjöldamargir reikningar á ferð-
innium sama leyti, en samanlögð
summa þcirra segir til um verð-
bólguna á hverjum tlma. Það er
summa þess umframreiknings á
þjóðarbúið sem ekki er skipt upp
og enginn vill eða getur tekið á
sig, sem gengur eins og Svarti-
Pétur gegnum efnahagskerfið.
Þvi að auðvitað er það lögmál
vitahringsins, að hver sá sem
ekki notar sér til lengdar mögu-
leikana til að senda reikninginn
áfram ber ábyrgð á dauöadæmd-
um rekstri og gildir það einu
hvort menn bera ábyrgð á rekstri
fyrirtækis eða rekstri heimilis,
sem berst i bökkum. í mörg ár
hefur uppgjör þessa umfram-
reiknings verið kjarninn i Is-
lenskri stéttabaráttu, sem öll
meiri háttar stjórnmálaátök hafa
snúist um.
Vísitala
viðskiptakjara
Þegar olia hækkar mikið i verði
eða verð á fiskafurðum lækkar
verulega að raungildi, eins og
raunverulega hefur gerst sein-
asta árið, kemur nýr umfram-
reikningur sem óskipt skulda-
krafa inn i þjóöarbúið, og auð-
vitaö forðast allir i lengstu lög að
greiða þá kröfu. Þá vex Svarti-
Pétur á hringferð sinni um efna-
hagskerfið — blæs jafnvel út.
Sú skynsamlega og óhjákvæmi-
lega regla hefur verið tekin upp
við útreikning verðbótavisitölu,
að launamenn og þeir sem miða
kjör sin við kjör þeirra, sjómenn
og bændur fái ekki launahækkun
út á hækkandi innflutningsverð
sem leiðir til versnandi viðskipta-
kjara. Þannig hafa launamenn,
sjómenn og bændur tekið á sig
nokkurn hluta af þessum utanað-
kömandi reikningi seinasta árið.
Nokkur hluti þessa reiknings
hefur fallið á atvinnurekendur i
formi hækkaðra skatta á atvinnu-
rekstur á árinu 1979 og með
versnandi afkomu i rekstri, eink-
um hjá útflutningsatvinnuvegum.
En svo áköf og árangursrik er
viðleitni manna til að koma
kostnaðarhækkunum af sér eftir
sigildum leiðum islensks efna-
hagskerfis, að Svarti-Pétur hefur
augljóslega fengið vænan skerf i
sinn hlut og verðbólgan hefur rok-
ið upp aftur og aftur, þrátt fyrir
miklar gagnráðstafanir stjórn-
valda. Hin mikla fiskverðlækkun
sem birtist i óbreyttu dollara-
verði á sama tima og dollarinn
hefur rýrnað um 20% er sams
konar umframreikningur, sem
fer marga hringi i sjálfvirku kerfi
okkar, áður en honum er eytt.
Reynslan sýnir, að það er
óraunhæft að unnt sé að vinna
mikla sigra i baráttunni við verð-
bólguna á sama tima og við-
skiptakjör versna verulega, enda
er aðferð okkar til að mæta þeim
vanda nákvæmlega eins i eöli
sinu og aðferöir sem beitt er i
baráttunni gegn verðbólgu. Við
erum ekki svo magnaðir, að viö
vinnum tvær styrjaldir samtimis
á tvennum vigstöövum.
Það gerðu Danir og Sviar ekki
heldur. Þeir völdu gagnstætt
markmið: tóku á sig viðskipta-
hallann og hallann i rikisfjármál-
um, en réðu að sama skapi betur
við verðbólguna. Sú leið er á
margan hátt auðveldari en hin
sem við höfum valið, en felur i sér
iskyggilega uppgjöf, enda senni-
lega óhugsandi með öllu, að efna-
hagskerfi þessara þjóða gæti þol-
að hrossalækningar islensks
efnahagskerfis.
Hver étur sitt
Þessi orð eru ekki sögð til að
milda afstöðu lesenda gagnvart
verðbólgunni á Islandi. Hún er
erkifjandi okkar, sem við verðum
Framhald á bls. 27.
MAZDA E1600 pickup er neyzlu-
grannur bíll og lipur í bæjarsnatt-
inu.
-i- Hleösluhæö aðeins 65 cm.
+ Sléttur pallur 285x160 cm.
+ Burðarþol 1 tonn
Þessi bíll er tilvalinn lausn á
flutningsþörf fyrirtækja og ein-
staklinga.
BÍLABORG HF.—•
NTR
PICKUP FRA
SMIDSHÖFDA 23 ®
n