Þjóðviljinn - 09.08.1980, Blaðsíða 10

10 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 9.—10. ágúst 1980
Skáldskapur og trúmál í Skálholti
Sr. Gunnar Kristjánsson; allt sem snertir llf mannsins á afgerandi hátt veröur trúarlegt.
Þökk fyrir
siðast
Sextán menn áttu ánægjuleg-
ar stundir á SkálholtsstaB i
byrjun mai. Prestar og skáld
voru aö tala um trúarleg viö-
fangsefni i bókmenntum. Tveir
agentar bókmenntamafiunnar
voru hafðir meö, viö Jón
Sigurösson á Tlmanum. Séra
Gunnar Kristjánsson á Reyni-
völlum, sem stendur sitt hvor-
um fæti i guöfræöi og bók-
menntafræöi, bjó til umræöu-
ramma fyrir söfnuöinn og
reyndi af aödáunarveröri vin-
semd og þolinmæði aö halda
honum viö efniö (en þaö er alltaf
erfitt á Islandi). Matthiasi
Johannessen fannst aö kirkjan
hefði vanrækt sitt táknmál,
samgönguleiöir sinar viö skáld-
skap. Kjartan Ragnarsson las
merkan kafla úr nýju leikriti og
svaraöi spurningum. Guömund-
ur Steinsson útskýröi Stundar-
frið. Jón úr Vör las upp kvæöi og
geröi grein fyrir trúarlegum
viöhorfum og efasemdum.
Ýmislegt af þvi sem fram fór
hefur veriö fært i letur og birt i
nýju Kirkjuriti.
Sköpun
Biskup sagöi i ágætri ræöu:
,,Þaö er mikilfenglegt kvæöi
fremst i bibliunni... Höfundur-
inn er skáld, þess háttar skáld,
sem Biblian kallar spámann og
þá á hún viö menn, sem Guö
hefur kippt upp i fangið á sér
eitt andartak og sýnt stafrófiö i
sinu máli, sýnt og kennt fáeinar
mikilvægar og brýnar samstöf-
ur, stef eöa hendingar, svo aö
þeir gætu kennt þetta frá sér”.
Glæsilega oröaö framlag til
gamallar og nýrrar umræöu.
Trúmenn i hópi skálda hafa ein-
att borið meö sér svipuö viö-
horf: Innblásiö skáld sér guö,
segir Dostoéfski — skáldskap-
urinn er þáttur i hinni samfelldu
sköpun.
Er allt
trúarlegt?
Séra Gunnar á Reynivöllum
færöi ýmisleg rök aö áhuga
kirkju á bókmenntúm.
„Kirkja”, sagöi hann, „sem
væri áhugalaus og tómlát um
bókmenntir þjóöar sinnar hlyti
einnig aö hafa takmarkaðan
áhuga á þvi mannlifi, sem þær
hinar sömu bókmenntir væru að
fást við”. Mikiö rétt og mætti
yfirfæra yfir á fleiri aöila. En
sr. Gunnar sagöi fleira. Hann
vitnaöi I Paul Tillich: „Trú er
grundvallarinnihald menning-
arinnar og menningin er um-
gjörö trúarinnar”.
bannig veröur allt sem snert-
ir lif mannsins á afgerandi hátt
trúarlegt, bætti Gunnar viö,
spurningar hans um eigið llf
merkingu þess og innihald,
spumingar um dauðann, kær-
leikann o.s.frv.— Og þaö var I
reynd talaö mikiö út frá þessu
sjónarmiöi i Skálholti. Allt er
trúarlegt, sögöu menn. Vilborg
Dagbjartsdóttir las upp Kyndil-
messu sina og flestir viöstaddra
kepptust viö aö sýna henni fram
á aö hún væri hiö mesta trúar-
skáld. Alveg sama hve mjög
hún bar á móti þvi sjálf.
Annað dæmi: i umræöum um
Stundarfrið sagði Gunnar
Kristjánsson:
„Ég held aö eitthvert trúar-
legasta málverk okkar Islend-
inga sé hvorki altaristaflan hér i
Skálholti né aörar altaristöflur
heldurmyndin „Matarhlé” eftir
Scheving.'þarsem fólk situr út i
túni og er aö drekka kaífiö sitt.
Sumum sýnist hér kannski
aöeins vera fólk aö drekka og
hvila sig,en fyrir þeim, sem hef-
ur hinn trúarlega bakgrunn
heilagrar kvöldmáltiöar, fær
verkiö trúarlega vidd og atburö-
urinn veröur þrunginn sakra-
mental návist Guös”.
Þessu svaraöi Vilborg: „Ég
geri mikinn greinarmun á hin-
um heilögu sakramentum, þar
sem postularnir sitja andspænis
oghorfaá okkur, upphafnir, eöa
svona piknik eöa pastorale, þar
sem konurnar eru meö og maö-
ur dýrkar náttúruna”.
Þetta á ég!
Þarna er komið aö merkileg-
um hlutum. Ég reyndi fyrir mitt
leyti aö leggja orö i belg og út-
koman var eitthvað á þessa
leiö:
Þaö er I raun fátt algengara
en aö lesendur hengi sig utan á
verk höfunda og segi: Þetta á
ég. Þetta skil ég betur en aörir
(af þvi aö ég er Islendingur, eöa
sósialisti eöa „hefi hinn trúar-
lega bakgrunn” svo vitnað sé til
sr. Gunnars). Þessi árátta er
blátt áfram hluti af þvi aö bók-
menntir séu nokkurs viröi.
Ég minnti á aö til margra
hluta hefur maöur eins og
Dostoéfski veriö haföur. Þjóö-
ernissinnar fundu i persónum
hans sönnun fyrir þvi, aö Rúss-
ar heföi stærri sál en efnis-
hyggjupuöarar Vesturlanda.
Ihaldið fann I bókum hans sann-
anir fyrir þvl aö rússneskir bylt-
ingarvinir væru glæpamenn eöa
hættulegir „nytsamir sakleys-
ingjar”. Freudistar tóku
persónur hans fullgildar sem
geðflækjudæmi. Marxistar sáu i
verkum hans þá þróun, að auö-
valdiö setur mönnum ný lög,
hrekur þá úr fyrra athvarfi og
treöur þá undir Igrimmri og litt
skiljanlegrilifsbaráttu. Nýlegur
straumur í bókmenntaskoöun,
kvennagagnrýnin, getur hæg-
lega fundiö i sögum Dostoéfskls
mikinn efniviö til aö sanna,
hvernig kúgun á konum og
brenglaöar hugmyndir um þær
fá mikinn rithöfund til aö skipta
konum I fáa, einfalda flokka:
þær auömjúku, þær drembilátu
o.s.frv. Og kristnum bdk-
menntarýni er Dostoéfskl mikil
gullnáma, Kristur er augljós
fyrirmynd ýmissa frægustu
persóna hans, hann hefur mikiö
yndi af þvi aö hrekja sitt fólk út
á ystu nöf og láta þær glima þar
viö guö og djöful.
Meö þessu er ekki sagt, aö
túlkun allra þessara óliku
lesenda sé geöþóttastýrö.
Marxistinn, þjdöernissinninn,
sálfræöingurinn, feministinn og
hinnkristni bdkarýnir geta allir
fundið sómasamleg rök fyrir
viöhorfum sínum. Hver og einn
á þess kost að finna i bókmennt-
unum þá hluti, sem hans áhuga-
mál,ástriður og llfsskoðun vísa
honum á. Þetta er blátt áfram
þáttur þeirra Ufsskilyröa sem
bókmenntum eru settar.
Gott og íllt
Þaö er bæöi gott og illt aö
menn nálgast bókmenntir meö
mismunandi hætti. Þaö er ekki
nema gott aö menn viöurkenni I
verki aö bókmenntir eru lifandi
þáttur I tilveru þeirra, reyni
ekki aö fela þá staöreynd á bak
viö slétta og fellda fræöi-
mennsku, sem þykist eiga sér
einhvern hlutlausan mæli-
kvaröa á mikilvægihöfunda.En
um leiö veröa menn aö gera
sjálfum sér grein fyrir þvl, aö
meö sérstökum áherslum á þá
þætti bókmennta, sem þeim eru
hugstæöir, eru þeir farnir aö
einfalda hlutina. Vita af því aö
þá er á næsta leiti háski I þröng-
sýni og þeirrar oftúlkunar sem
vanmetur auölegö bókmennta.
Ég hefi heyrt til marxista,
sem komust ekki mikiö lengra
enaösjálskáldsögunni eintóma
„fulltrúa” ákveöinna stétta. 1
Skálholti mátti, sem fyrr segir,
heyra ákveðna tilhneigingu til
aö kalla allt mögulegt trúarleg
viöfangsefni. Þeir menn sem
hafa „trúarlegan bakgrunn”
munu sjá Krist fyrir sér I hvert
skipti sem þeir rekast á persónu
I skáldverki sem tekur á sig
byrðar annarra — og munu oft
hafa mikiö til slns máls. En ekki
endilega alltaf. Þeir munu ekki
aöeins láta spurningar um guö
heita trúarleg viöfangsefni
heldur hverja spurningu um til-
gang og von og örvæntingu. Viö
tókum áöan dæmi af vangavelt-
um um Matarhléö Schevings.
Hliöstæö dæmi eru títeljandi úr
sögu annarra strauma I bdk-
menntaskoöun.
Það fer ekki illa á þvl aö hver
og einn viöurkenni opinskátt
áhugamál sln og sérvisku i bdk-
menntalegum efnum — og láti
þau ekki hlaupa meö sig I gönur.
NIu árum eftir aö hin mikla
skáldsaga Dorisar Lessing,
„TheGolden Notebook” kom út,
skrifaði höfundur í formála
nýrrar útgáfu aö hún væri hund-
leiö oröin á lesendum sem sæju
ekkert annaö I þessu marg-
slungna verki en „styrjöld kynj-
anna” sumir, en aörir pölitiskt
uppgjör kommúnistans. Kvört-
un Dorisar Lessing er eðlileg,
hana ber aö viröa. Handan viö
mismunandi áhugasviö er
heildarsýn sem illt er að glutra
niöur. Einkum ef menn gera sér
einhverjar vonir um aö listin
geti „aliö fdlk upp til samein-
ingar” eins og Léf Tolstoj,
meöal annarra, lét sig dreyma
*sunnudags
pistíll
um.
Árni Bergmann.