Þjóðviljinn - 15.05.1982, Blaðsíða 10

10 StÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 15.— 16. mai 1982
Svavar Sigmundsson
skrifar málþátt
Glœpur og refsing
Hvaö er glæpur? Margir eru ekki i neinum vafa um, hvaö átt
er viö meö glæp og vitna til laga um þaö efni. Allt þaö sem gert er
á móti lögum, brotiö gegn þeim, er afbrot, ööru nafni glæpur.
Glæpur er ólöglegt (refsivert) athæfi, og þeir sem brjóta gegn
lögum eru sekir eöa glæpamenn. Þannig svara a.m.k. lögfræö-
ingar, en þesskonar svör eru ekki einhllt, þegar litiö er á þessi
efni i ljósi félagslegra viöhorfa. Glæpir og refsingar eru ekki
sambærileg frá einum tlma til annars, og litiö er á þessa hluti
óllkum augum eftir þvi hvar er á jaröarkringlunni. Stóridómur
er ekki lengur I gildi hér, og á Þingvöllum á maöur ekki von á aö
mæta „manni sem átti aö höggva og konu sem átti aö drekkja”
eins og lýst er I upphafi Islandsklukkunnar.
1 staöhins lögfræöilega skilnings á afbrotum er hægt aö leggja
félagsfræöilegan skilning I hugtakiö, og afbrotafræöingar mót-
mæla þvi aö afbrotafræöin geti rúmast I þeim þrönga stakki sem
lögfræöingar sniöa meö skilgreiningu sinni á afbrotum. Nú er
uppi mannúölegri skilgreining á afbrotum en áöur var, og á sú
stefna ekki slst upptök I Bandarlkjunum, þar sem lögreglu var
beitt gegn þeim sem böröust fyrir auknum borgararéttindum og
friöi i Vletnam. Einnig má nefna aö i Evrópu hefur lögreglu ver-
iö beitt gegn þeim sem berjast gegn byggingu kjarnorkuvera af
náttúruverndarástæöum eins og um glæpsamlegt athæfi væri aö
ræöa. En ofbeldi gegn friösamlegum mótmælendum er afbrot
hvaö svo sem lög segja. Þrátt fyrir ákveöna tilhneigingu til
mannúöarstefnu I skilgreiningu á afbrotahugtakinu bæöi erlend-
is og vonandi hér á landi lika, þá er þó orðanotkun aö mestu hin
sama um þessi efni og verið hefur I islensku.
Flokka má afbrot I tvo meginflokka eftir þvl hversu alvarlega
er litiöá afbrotiö. Þessa flokka má e.t.v. einkenna meö oröunum
glæpurog yfirsjón.Mörkin þarna á millí eru harla óljós, en vera
má aö lögfræöingar hafi ákveönar hugmyndir um þau. Mörkin
mætti e.t.v. setja viö refsingu sem er þriggja mánaöa fangelsi,
en ekki skal fullyrt um, hvaö sé hæfilegt I þvl efni.
I flokk yfirsjóna má telja brot á umferðarlögum, áfengisbrot
og þaö sem kalla mætti „nútlma-afbrot”, ööru nafni „fjármála-
misferli”, af ýmsu tagi, sem ekki eru meö öllu óþekkt hér á
landi.
En snúum okkur þá aö samheitum um „glæpi”, „yfirsjónir”,
eöa „lögbrot”, og er fyrst reynt aö skipa saman oröum um
„glæpi”: glæpaverk, glæpur, illgerö, illræöi, illverk, illvirki, ó-
bótaverk, ódáð, ódáðaverk, ódæöi og ódæöisverk._
Um „yfirsjónir” eru þessi samfíeiti: afbrot, ávirðing, mis-
brigöi, misbrot, misferli, misgerö, misgerning(ur), misverknaö-
ur, ógerö, óhæfa, óhæfuverk, sök og yfirsjón.
Enn má nefna einstök sviö sem teljast til „glæpa” eöa „yfir-
sjóna”. Fyrst skal nefna orð um „terrorisma” eins og þaö heitir
á erlendum málum. Um þaö eru a.m.k. tvö orö notuð: hermdar-
verk, hryðjuverk.en ógnaræðier haftum ástandið, „terrorinn”.
Fyrirferöarmikill bálkur I afbrotaskrám er brot á eignarrétti,
rán og þjófnaöir, þ.e. þegar einstaklingar eiga I hlut. Hinsvegar
fer minna fyrir fjárdrætti, skattsvikum, brotum á gjaldeyrislög-
gjöf og öörum „flnni” afbrotum I þeim skrám. Um þaö eru held-
ur ekki samheiti. En um heföbundin brot á eignarrétti eru þessi
orö helst: gripdeildir, hnupl, hrifs, rán, rupl, stuldur, taka,
þjófnaöur, þjófska og þýfska.
Um annan höfuöglæp, þegar maöur drepur mann, eru fáein
samheiti: dráp, manndráp, morö og vlg.
Ef litiö er á sagnir þær sem notaöar eru um glæpi, er helst aö
nefna þær tvær sagnir sem notaðar eru með framantöidum nafn-
orðum, þ.e. drýgjaog fremja. I fornu máli höföu þessar sagnir
báöar jákvæöa merkingu, sbr. aö drýgja dáö.og sögnin frdmjai
sænsku er enn notuö á þann hátt, „aö efla e-ö, skila e-u fram á
leiö”. Annars er sögin aö brjóta af sér notuö um aö „drýgja
glæp” eöa „fremja afbrot”, en einnig er sagt aö gefa af sér, ger-
ast brotlegur, misbrjóta, misgera, vinna til sakaog veröa á.
Þegar brotinn er eignarrétturinn, er það kallaö aö bfsa, láta
greipar sópa, gripa, hnupia, hrifsa, fara ránshendi um, rupla,
ræna, steia, takaog þórodda.(Um siöasttalda oröiö eru heimild-
ir a.m.k. úr Húnavatnssýslu og Hreppum.)
Sagnirnar drepa, myröa, sálga og vega þurfa ekki skýringa
viö.
Þeir sem afbrotin fremja, hafa yfirleitt nöfn af verknaöi sln-
um. Þannig er talaö um glæpamann, glæpon, illgeröamann, ill-
ræöismann, illvirkja, óbótamann, ódáöamann, ódæöismann. A
sama hátt er talaö um afbrotamann, brotamann, lögbrjót, mis-
geröamann, sakamann, sökudólg. Þar aö auki eru svo bófar,
misindismennog meingeröamenn. Aöur fyrr var talaö um menn
sem gálgamat.og enn fleira kann aö hafa þekkstl þeim dúr.
Um sérstakar tegundir afbrotamanna eru svo, skv. ofansögöu,
þessi samheiti: bisi, rummungur og þjófur, ennfremur ráns-
maöurog ræningi. Enn fleiri orö eru um „banamenn”: bani,
blóöhundur, drápsmaöur, manndrápari, manndrápsmaöur,
moröingi, morövargurog vegandi.og eru þau fjarri þvi aö vera
hlutlaus sum hver, t.d. hvorki blóðhundurné morövargur;og eru
sjálfsagt til fleiri sllkar samsetningar.
Af þessum orðum mætti skilja, aö eingöngu karlar ættu hér
hlut aö máli, enda er þaö svo aö langflestir sakamanna eru karl-
menn. Þó eru til konur sem fremja afbrot, og kemur þaö fram I
oröunum glæpakvendi, illræöiskona og sakakona.
Hér er ekki rúm til aö rekja ýtarlega orö um refsingar.en aö-
eins skulu þau nefnd sem almennt eru notuö: hegning, hirting,
málagjöld. refsing, straff og viöurlög. En hér kann aö vanta
samheiti, og sleppi ég þá aö tala um einstakar tegundir refsinga
sem íslenskar heimildir eru rikar af, s.s. húölátog brennimerk-
ingu. «
Að lokum langar mig aö spyrja lesendur sérstaklega hvaö þeir
viti um oröiö bfsi „stnáþjófur” og að bfsa „hnupla” og hvaðan
það sé upprunniö. Eöa er oröiö krimmi almennt notaö um af-
brotamann, eins og smákrimmi er haft um minni háttar spá-
menn á þessu sviði? Hafa menn skýringu á orömyndinni glæpon,
sem Elias Mar notar fyrstur manna á prenti I Vögguvlsu, skv.
Oröabók Háskólans?
Þeir sem vilja leggja orö I belg skrifi Málþætti
Þjóðviljans, Sföumúla 6. R. Einnig geta þeir haft
sarnband viö Svavar Sigmundsson i sfma 22570.
11
Sföasti borgarstjórnarfundur-
inn á þessu kjörtimabili var
haldinn fimmtudaginn 6. mai og
þangað var ég sendur af rit-
stjóranum mlnum. Hann sagöi aö
ég heföi veriö á fyrsta fundinum
og gæti þess vegna alveg eins
fariö á þann siöasta.
Ég tók þetta að mér með
ánægju, enda hægt að búast
við skemmtilegum hnippingum
og taugaveiklunarköstum út af
væntanlegum kosningum. En það
fór á annan veg. Aheyrendur
geispuöu nánast af leiöindum.
Sjálfstæðismenn reyndu aö visu
upphlaup út af eina baráttu-
málinu, Rauöavatnssprungunum
illræmdu, en einhvern veginn
hljómuöu þeir ekki sannfærandi.
Blaöamenn sátu og skrifuöu
eftir bestu getu. Þegar Davlð tók
til máls fékk blaöamaöur
Morgunblaösins skrifkrampa,
þegar Kristján tók til máls fékk
blaöamaöur Timans skrifkrampa
og þegar Sigurjón tók til máls
fékk undirritaður skrifkrampa.
Þetta hefur Hklega eitthvað með
ósjálfráöa miötaugakerfið aö
gera.
Nei, þá var nú munur á fyrsta
fundinum fyrir fjórum árum. Þá
var fjör. Albert tók öddu Báru I
sinn breiöa ihaldsfaöm og smell-
kyssti hana en nú bar ekkert á
sliku.Þá var Davið rauöur eins og
epli I framan, en nú var hann eins
og grænt epli. Fyrir fjórum árum
þustii lfka múgur og margmenni
Guöi sé lof að ég er
ekki borgarfulltrúi
á pallana til þess aö sjá meö eigin
augum Ihaldiö missa stjórn-
taumana eftir 50ára gróiö tak. Þá
var svo þröngt á pöllunum aö ég
greip andann á lofti, klemmdur
upp við einhverja yndisfagra
kommastelpu og leiö eins og ég
væri staddur á japanskri tjörn.
Nú voru sárafáir. Þarna voru
samt nokkrar stelpur, sem allar
langar ógurlega mikið I borgar-
stjórn, t.d. Ingibjörg, Alfheiður,
Kata, Geröur og Anna. Þaö var
svo sem betra en ekkert og ég
vildi óska að þær kæmust allar aö
og jafnvel fleiri.
Mogginn haföi mikiö viö. Þarna
var blaðamaður og svo yfir-
blaöamaöur sem fylgdist gjörla
meö öllu, heldur fúll á svipinn. Sá
heitir vlst Björn Bjarnason.
Rauöavatnsumræöurnar tóku
heila tvo tima og ég var farinn að
vona að gert yrði matarhlé kl. 7.
Ég vissi af gamalli reynslu að
blaöamenn fengju aö njóta góös
af kræsingunum. En ekki var þaö
nú svo gott. Þá sannfrétti ég að
þaö ætti aö vera „parti” I Höföa
seinna um kvöldiö og ekki fyrir
blaöamenn. Þegar klukkuvisar
fóru aö saxa á niunda timann tóku
garnir minar aö gaula
iskyggilega.
Klukkan 9 fór ég. thaldiö var þá
enn eitthvað að reyna aö höggva I
einhvern knérunn meö einhverj-
um tilburöum, en þaö tók greini-
lega enginn mark á þvi.
Ég snaraði mér út I hreint og
tært vorloftiö og þaut svo beint I
veitingahús, sem heitir annað-
hvort Halti haninn eöa Villti
haninn. Ég man aldrei hvort. Eða
heitir það kannski Villti Villi? Þar
fékk ég mér kinverskar pönnu -
kökur og leið strax skár.
Þegar ég skreiö I bæliö um
kvöldiö þakkaöi ég Guði fyrir aö
vera ekki borgarfulltrúi.
— Guöjón.
erlendar baekur
The Diary of
Virgina Woolf
Vol. II/ 1920-24.
Edited by Anne Olivier Bell and
Andrew McNeillie.
Penguiin Books 1981
Alls eru dagbækur skáldkon-
unnar fimm bindi og nú er komiö
annaö bindiö I útgáfu Penguin.
Dagbækur manna eru mjög eftir-
sóttar af útgefendum, einkum
kunnra manna eöa kvenna. Þessu
riti var tekiö meö mikilli eftir-
væntingu þegar von var á þvi
fyrir fáeinum árum og þaö olli
mönnum ekki vonbrigöum. Nú er
veriö aö endurprenta þaö I Pen-
guin svo aö allir sem áhuga hafa
ættu aö geta eignast þaö.
Adalbert Stifter:
Nachsommer
Deutsche Taschenbuch Verlag
1981
Útgáfan er byggö á fyrstu út-
gáfunni 1857 og fylgir henni eftir-
máli eftir Walther Killy og I bók-
arlok er annáll um helstu viöburði
i llfi höfundar og bókaskrár.
Þessi langi rómani liöur áfram
eins og lygn og breiö móöa. Verk-

<5>
dýptar að aöeins Goethe heföi
betur gert. Þó var Stifter talinn
allra manna hógværastur.
Bókin er gefin út i flokknum dtv
weltliteratur — Dijnndruck-Aus-
gabe.
W.G. Moore: The Penguin
Dictionary of Geography
Definitions and explanations of
terms used in physical geo-
graphy.
Sixth edition
Penguin Books 1981
Eins og undirtitill vottar er
þetta uppsláttarrit um hin marg-
víslegu fyrirbrigði landafræöinn-
ar I viöri merkingu. Nokkrar
myndaslöur fylgja til skýringar j
á texta. Hér eru skýrö fjölmörg
hugtök, sem snerta landafræði, j
mótunarsögu landa, veöráttu, haf
og himin. Þetta er ágæt orðabók. |
Jean-Anthelme Brillat-
Savarin: The Philosopher
in the Kitchen
Transiated by Anne Drayton
Penguin Books 1981
Brillat-Savarin liföi þá tima
hálfa ævina sem Talleyrand taldi
ævintýri likasta, þegar hann bar
þá saman viö timana eftir
Frönsku stjórnarbyltinguna.
Brillat-Savarin fæddist sem sé
árið 1755 og var þvi rúmlega fer -
tugur þegar fyrirbrigöiö borgara-
stéttin krafsaöi til sln völdin meö
aöferöum, sem hún hefur stundaö
siöan til þess aö halda völdunum.
Hann var kosinn bæjarstjóri I
fæðingarbæ slnum Belley árið
1793 en skömmu siöar flúöi hann
land, fyrst til Sviss og siðan til
Ameriku. Hann fluttist siöan aft-
ur til Frakklands 1796. Belley var
aöal-bærinn I Bugey-héraöi sem
var ekki aðeins frægt fyrir nátt-
úrufegurö heldur einnig vlöfrægt
sem matarkista. Nautaketiö úr
þessu héraöi þótti einstakt og þá
ekki slöur kindaketiö sem þótti
bera af ööru kindaketi. Sama er
aö segja um alifugla. Ar og vötn
voru full af vatnafiskum og i
skógunum mátti finna margvis-
legar sveppategundir. Landvlniö
þótti ekki siöra vinum frá Búr-
gund og Bordeau og ostagerö stóö
þarna meö miklum blóma. Ibúar
héraösins voru annálaöir fyrir
snilli I matargerö, svo þaö var
ekki aö undra þótt Brillat-Savarin
kynni nokkuð fyrir sér I þeirri
göfugu list. Hann tók snemma aö
skrifa niöur hjá sér ýmsar at-
hugasemdir um matargerð og
hugrenningar um lifiö og tilver-
una, hann gat sagt „nulla die sine
linea” og þessi iöja hans leiddi til
samantektar þessa rits sem er
meöal frægustu rita um matar-
gerö og heimspekilegar útlegg-
ingar varðandi matargerö. Bókin
kom fyrst út I Parls undir dul-
nefni,en þaö vitnaöist strax hver
var höfundurinn. Þetta var áriö
1825, en I febrúar áriö eftir lést
höfundurinn.