Þjóðviljinn - 15.05.1982, Blaðsíða 16

16 SÍÐA — ÞJÖÐVILJINN Helgin 15.— 16. mai 1982
Helgin 15.— 16. mai 1982 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 17
hreyfingarinnar áriö 1964 bundið
endi á þennan ömurlega kafla I
húsnæöismálum Reykvikinga.
Sjálfur man ég hann vel. Ég ólst
upp i Skólavörðuholti og skammt
frá heimili minu var stórt
braggahverfi, efst á holtinu þar
sem nú er Hallgrimskirkja og þar
i grennd. Viö krakkarnir á Bar-
ónsstig og Leifsgötu lékum okkur
aldrei við „braggaskrflinn” eins
og viö kölluðum hann og ég náöi
aldrei aö kynnast neinum krakka
sem þar bjó. Þaö var á mörkum
að maöur vogaði sér að ganga i
gegnum hverfið.
Eitt herbergi,
kolavél, úti- salerni,
ekkert þvottahús
t janúar 1950 var viötal I Þjóö-
viljanum viö Kristján Hjaltason,
formann Leigjendafélags
Reykjavikur en hann var sjálfur
braggabúi. Hann segir að bragg-
arnir séu að visu misjafnir en nær
ógjörningur sé aö gera þá veru-
lega góða þvi aö þeir hafi veriö
reistir sem bráöabirgöaskýli úr
járni, þunnum texplötum og
pappa. Fjöldi braggaibúöa hafi
hvorki vatns- né skólpleiðslur og
húsnæöismálum bæjarins. Fyrst
beinist athyglin aö þeim sem eiga
bágast, ibúum braggahverfanna
og ekki siður ibúum kjallaraibúöa
og ibúöa á efstu loftum húsa,
margar þær Ibúöir eru ægilegar.
Ég kom nýlega i loftsibúð með
tveimur litlum herbergiskomp-
um, upphituöum af kolaeldavél,
og gat ég rétt gengiö uppréttur. t
þeirri ibúö búa hjón meö fjögur
börn. Þrengslin og aöbúnaöurinn
eru viöa ótrúleg; á einum staö búa
hjón I gömlu timburhúsi meö 8
börn, I Ibúð sem er tvær stofur, 21
fermetra og eldhús, 4 fermetrar.
Upphitun er kolaeldavél með
miöstöð, þar er útigeymsla og úti-
salerni, ekkert þvottahús. A öðr-
um staö búa ung hjón með þrjú
börn og gamalmenni i bragga-
ibúð, einu herbergi og eldhúsi,
ibúðarstærðin 25 fermetrar.
Þarna er léleg eldavél, kolaofn
hitunartækiö, Ibúöin er rök, köld
og lek. Þarna er ekkert þvottahús
né aðgangur aö þvi, engar
geymslur. Þetta eru aöeins ein-
stök dæmi en þannig aöbúnað
veröur fjöldi manns aö þola. Og
viöa eru bágindi fólks ekki ein-
göngu af ástandi ibúöanna heldur
þeirri okurleigu sem það býr
við.”
3000 manns í
bröggum árið 1954
En hversu margt fólk bjó þá i
bröggum og öðru heilsuspillandi
húsnæöi? Strax upp úr striöi báru
sósialistar i borgarstjórn marg-
sinnis fram tillögur um að kannað
væri húsnæöisástand i höfuðborg-
'inni. Þetta bar loksins þann
'árangur, aö áriö 1946 var hafist
handa um slika könnun. Hún tók
þó aöeins til bragga og kjallara-
ibúða; aldrei var lengra haldið
■þrátt fyrir harða baráttu af hálfu
sósialista. Þeir vildu að llka væru
kannaöir allir þeir skúrar og háa-
loftsskonsur og annað óhæfilegt
og lélegt húsnæöi sem neyöin
haföi knúið menn til að búa I.
Skoðunarmenn skoöuöu 326
braggaibúðir. I þeim bjuggu 1300
manns, þar af 507 börn. Héraðs-
læknir skoöaöi skýrsluna og úr-
skuröaöi 200 af þessum ibúöum
heilsuspillandi. Athugunin tók til
1884 kjallaraibúöa meö 6100 ibú-
um og af þeim úrskurðaði héraðs-
læknir 452 heilsuspillandi.
Nú skyldi ætla aö þessi ógn-
vekjandi skýrsla heföi haft þau
áhrif að meiri hluti borgarstjórn-
ar yndi að þvi bráöan bug aö
Braggatímabilið
Borgarstjórnarkosningar eru í Reykjavík um næstu
helgi og kann sumum að þykja lítið til þeirra koma/ þær
séu aðeins leikur að stráum. Frambjóðendur Sjálfstæð-
isf lokksins vitna í sina gömlu ,/glæstu" valdatíma og vill
þá sumt gleymast. Sú glæsimennska samræmist ekki
reynsluheimi allra Reykvíkinga. Fyrir nokkrum árum
var ég á ferðalagi vestur á Snæfellsnesi og hitti þá
að máli ungan sjómann sem býr þar i einu þorpanna. Er
við höfðum rætt saman dálitla hríð kom þar samræðum
okkar að hann sagðist hafa alist upp i braggahverfi í
Reykjavík, nánar tiltekið Camp Knox í Vesturbænum.
Þar kvað hann hafa verið harðsnúið líf. Krakkar, sem
bjuggu i mannsæmandi bústöðum fyrirlitu braggabúa og
til varnar héldu braggakrakkarnir hópinn og mynduðu
hálfgerða óaldarflokka. Þessi ungi sjómaður sagði að
f lestir félagar sínir frá þessum árum hefðu síðan lent á
glapstigum og mjög margir þeirra hefðu komið við sögu
Litla-Hrauns eða lent i Strætinu. Sitt lán hefði verið að
komast burt frá Reykjavík í tæka tíð. Hann sagðist hata
Reykjavík og koma þangaðeins sjaIdan og unnt væri.
Fyrir harðfylgi
verkalýðshreyfingar
og sósíalista
Þegar nánar er aö gáö var
neyöin yfirþyrmandi á þeim ár-
um er ég var aö alast upp. Mörg
þúsund manns bjuggu i aumustu
hreysum, annaöhvort óhæfum
bröggum, niöurgröfnum kjallara-
holum eöa skúrræksnum I útjaöri
borgarinnar. Góöar lýsingar er
hægt aö finna á þessu i meistara-
verkum þeirra Sigurðar A. Magn-
ússonar, Undir kalstjörnu og
Möskvum morgundagsins, og
Tryggva Emilssonar, Barátt-
unni um brauöið. En var þá ekki
útrýming þessa húsnæöis Sjálf-
stæöisflokknum aö þakka? Nei.
Sá flokkur haföi sáralitinn áhuga
á „vesalingunum” sem bjuggu
við þessar hraklegu aöstæöur.
Þaö var fyrst og fremst fyrir
haröfylgi verkalýöshreyfingar-
innar og sósialista aö knúnar voru
fram úrbætur I félags- og húsnæö-
ismálum. Af því er löng saga og
merk sem vert væri aö rifja upp
viö tækifæri.
Braggatimabiliö i Reykjavik
stóö óslitiö frá striöslokum og
fram á 7. áratuginn. Kannski hef-
ur júnisamkomulag verkalýös-
Braggarnir voru upphaflega reistir sem bráöabirgöaskýli úr járni, þunnum texplötum og pappa.
ef þær eru séu þær viöast I
hörmulegu ástandi, t.d. þar sem
skólpinu er veitt út á milli húsa.
Leigjendafélagiö var stofnaö
1948 og Kristján lýsir þvi yfir i
viötalinu aö undirstööu til aö
byggja á ætli félagiö aö fá meö al-
mennri skýrslusöfnun um leigu-
húsnæöi. Hann er spuröur um
rannsóknina og svarar þá:
„Hún er enn of skammt á veg
komin til aö hægt sé aö birta
árangur hennar. En þó hefur hún
þegar veitt margvisleg kynni af
Þá nefnir Kristján og skúranna
og segir:
„Þaö er sérstök ástæöa til aö
minna á i þessu sambandi aö
fjöldi manns býr i skúrum og
smáhúsum sem þeir hafa hróflaö
sér upp hingaö og þangaö i út-
hverfum af engum efnum, þær
ibúöir eru sumar með þeim allra
verstu, þar eru viöa engin þæg-
indi, ekki vatn og ekki rafmagn.
En um þetta húsnæöi eru ekki til,
neinar skýrslur.”
leysa vandræöi þessa fólks. Þaö
var þó ekki gert. Aö visu fór borg-
in I að reisa ibdöir en þær voru
flestar seldar einstaklingum og
þá yfirleitt meö betri fjárhag en
bragga- og kjallaraibúar. Þeir
bjuggu áfram i óhæfum húsa-
kynnum, og fjölgaði frekar en
hitt. Árið 1950 bjuggu 2210 manns
i bröggum, þar af 976 börn og áriö
1954 var álitiö aö tala braggabúa
væri komin upp i um 3000 manns.
Upp úr þvi fer tala þeirra að
lækka hægt og hægt en 1958 var þó
,,Með þessu húsnæðis&standibeinlinis elur bærinn upp slæma borgara”. Myndin er tekin iReykjavik árið 1962.
enn upp undir tvö þúsund manns I
bröggum i Reykjavik.
Ég kyndi dag og nótt
þennan eina ofn
Ariö 1954 átti Nanna Ölafsdóttir
merkilegt viötal viö einstæða
móöur I bragga i Þjóðviljanum.
Hér fara slitrur úr þvi:
„Mig langar til aö heyra hvern-
ig er aö búa I bragga”, segi ég,
og er ekki laust viö aö ég sjái eftir
spurningunni. En ég þarf ekki aö
vera meö vangaveltur, hún er
alltof raunsæ og laus viö sjálfs-
vorkunnsemi, hún brosir litið eitt
og segir: „Þú sérö aö þessi braggi
er rúmgóður, aö utan er báru-
járnið, að innan masonit, ekkert
annaö. Óþiljaöur. Ég kyndi dag
og nótt þennan eina ofn, hráolian
kostar mig 500 - 600 á mánuði. Þó
er alltaf gólfkuldi. Sleppti aldrei
litla drengnum minum á gólfiö
fyrsta áriö vegna gólfkuldans.
Eins og þú sérö ná skilrúmin milli
herbergjanna ekki upp i loft. Ég
hef þaö svona til þess aö hitinn frá
þessum eina ofni nýtist sem bezt.
Fyrir bragðiö er lika erfiöara aö
koma krökkunum niöur ef gestir
koma. Þetta er þá eins og eitt her-
bergi. Annars er það nú aukaat-
riöi.
Hérna eru 3 braggar sér, I fyrra
áttu samtals 25 börn hér heima.
Þeim hefur fækkað, tvær fjöl-
skyldur fluttu I annan kamp. I
einum bragganum voru 3 fjöl-
skyldur, hver I sinu smáherbergi,
meö þunnu skilrúmi á milli, eins
og hér. Ein hjónin voru drykkfelld
og hvert orö sem þeim fór á milli
heyröu börnin I öllum braggan-
um. Þaö varö ekki hjá þvi komizt.
Börnin ofsótt
Næstelzta telpan min gafst upp
á skólanum. Tveir bekkjarbræöur
hennar eltu hana um allt skóla-
portiö I friminútunum og skipuöu
henni aö hypja sig heim i bragg-
ann. Eftir skólann hröktu þeir
hana alla leið heim. Ég hringdi i
skólastjórann og hann tók mjög
alvarlega i máliö. Þetta lagaöist.
En hin telpan min varö stööugt
fyrir aökasti af sömu orsökum og
þá tók ég þær báöar úr skólanum
og kom þeim fyrir I öörum skóla.
Fyrir utan þaö sem ég kemst aö
svona, veit ég að börnin muni
verða fyrir ýmis konar hnjaski
vegna húsnæöisins, maöur veit aö
krakkar dylja meö sér þaö sem
þeim finnst niörandi og særir þau.
Verst hvaö erfitt er aö hafa börn i
þessum húsakynnum. Áhrifin,
bein og óbein, veröa varanlegust
á börnin. Það eru hin hörmulegu
sannindi um braggana”.
Leið einstæðra
mæðra liggur í
braggahverfin
„Þaö er engin tilviljun aö leiö
svo margra einstæöra mæöra
liggur i braggahverfin. Ég má
segja aö sjálf Hagstofan hafi
reiknað út, aö af öllum þegnum
þjóöfélagsins hafi einstæöar
mæöur lélegasta afkomu”.
„Þeim fjölgar stööugt i brögg-
unum. Og afkoman er náttúrlega
engin. öryggisleysiö fullkomiö.
T.d. er hér i bragga við hliöina á
þessum 7 barna einstæð móöir.
Elzta barniö er 8 ára. Eldhús-
glugginn hennar er viö hliöina á
minum aö kalla. Svolitil snúru-
ómynd er strengd úr glugganum
hennar I næsta bragga. Ég tók
eftir þvi aö svo aö segja á hverju
kvöldi héngu á snúrunni föt sem
börnin fóru i morguninn eftir.
Hún lifir á þvi, sem hún fær frá
tryggingunum, hvernig sem hún
fer aö þvi. Svo mikill einstæöing-
ur er hún, aö þegar henni varð
skyndilega illt i strætisvagni og
varö aö flytjast á spitala, geröi
hún mér orö, sem aöeins var
henni málkunnug, og baö mig aö
taka aö mér börnin, þar til hún
kæmi heim. Þetta var I fyrsta
sinni sem ég kom inn til hennar.
Þar var bókstaflega ekkert fata
til.börnin voru i þeim fötum, sem
til voru, annað fyrirfannst ekki á
heimilinu.
Kampurinn
áhrlfasvæði dóna
og óþokka
„Þaö hefur oft verið ófriöur hér
af drukknum mönnum á nóttunni,
einkum fyrsta áriö mitt hér. Þeir
lemja allt að utan. Þaö er eins og
þeim finnist Kampurinn áhrifa-
svæöi dóna og óþokka. Þá er ekki
góö liöan að vera ein meö 4 börn.
Ég vaknaöi eina nóttina viö aö
maöur var kominn hálfur inn um
gluggann hjá okkur. Hann
hrökklaöist til baka við ofsann i
mér, en siöan hef ég aldrei sofiö
viö opinn glugga. Maöur er ein-
hvern veginn einangraöri hér en
annars staöar. Og ég hef þaö
a.m.k. á tilfinningunni aö varnar-
leysi einstæörar móöur sé meira
hér en annars staðar”.
„Hvaö kom þér hingaö upphaf-
lega?”
„Húsaleigulögin, eöa réttara
sagt afnám bindingarákvæöa
þeirra. Viö höföum setiö i Ibúöinni
i skjóli húsaleigulaganna. Hún
var hvergi góö, en hátiö hjá þess-
ari. Ég heföi sizt kosiö aö fara I
bragga, en uppeldi fjögurra
barna er ekki skoðað neitt starf i
okkar þjóðfélagi, og einstæö móö-
ir á þá ekkert val. Þaö vita allir
aö barnmörgu fjölskyldurnar,
einmitt þær er sizt skyldi, lenda I
bröggunum, ef þær standa uppi
vegalausar, vonleysiö gripur for-
eldrana og börnin finna fljótlega
að foreldrarnir hafa gefizt upp,
þau lenda i andstööu við þjóöfé-
lagiö, smáhnupl og annað slikt
hefur innreiö sina, dæmi um þetta
þekki ég hér og fullyröi aö hús-
næöið eigi aöalsökina. Meö þessu
húsnæöisástandi beinlinis elur
bærinn upp slæma borgara. Bær-
inn er eins og fylliraftarnir;
braggahverfin eru staðirnir þar
sem hann fær ónáttúru sinni út-
rás”.
örvænting á því
herrans ári 1958
Enn um hriö máttu Reykvik-
ingar búa i bröggum. Ariö 1958
var taliö aö upp undir 2000 manns
byggju i slikum húsakynnum eins
og áöur sagöi. Fjöldi manns
reyndi meö örvæntingarfullum
hætti aö komast i betra húsnæöi.
Þetta er lýsing á Iverustaö hjóna
meö 8 börn á þvi herrans ári 1958:
„Þau hjónin hafa búið i 6 ár i
þessum skála. 1 honum eru tvö
herbergi og eldhils auk saiernis.
Engar huröir eru fyrir herbergj-
unum, aðeins fyrir útidyrunum og
salerninu. I eldhúsinu er enginn
vaskur en hins vegar á salerninu.
Konan sagöist hafa farið fram á
það að vaskur yröi settur upp i
eldhúsinu en fékk þau svör hjá
bæjaryfirvöldum aö þaö væri of
kostnaöarsamt og svo væri svo
stutt fram á salerniö að ekki tæki
þvi að setja upp vask i eldhúsinu.
Og auðvitað þarf hún i annað hús
til þess að þvo þvotta. Þarna er
engin hitaveita og ekkert heitt
vatn aö fá og til upphitunar er að-
eins einn oliuofn. — Gólfiö i skál-
anum liggur undir stöðugum
skemmdum af vatnselg, sem
undir þaö flóir, hefur tvivegis
veriö gert viö þaö á þessum sex
árum. Hins vegarhefur fúinn læst
sig upp eftir einum dyrastafnum,
svo að úr honum er dottiö stykki,
en við það hefur ekki fengist gert.
Bærinn á hvorki til efni I það né
þröskuld fyrir útidyrnar.”
Þannig er reynsluheimur:
•margra Reykvikinga. Einu sinni
varö ég vitni aö braggabruna i
Múla Camp. Gömul kona meö lit-
iö barn I fanginu sat viö næsta
bragga og reri fram i gráöið. Hún
átti heima i bragganum sem var
aö brenna og augu hennar vitnuðu
um endanlega uppgjöf.
Borgarstjórnarkosningar eru
ekki leikur aö stráum. Þær varöa
hvern mann. A aö leysa málin á
félagslegum grundvelli eöa hoppa
aftur i timann til afskiptaleysis
um hag náungans og gróöa-
hýggju? — GFr
Camp Knox, liklega um 1960 en þá var búiöaö rifa marga bragga.
1 svona kofaræksnum bjó fólk í útjöörum Reykjavikur, oftast án vatns
og rafmagns