Þjóðviljinn - 12.06.1982, Síða 10

Þjóðviljinn - 12.06.1982, Síða 10
10 SÍÐA — ÞJóÐVILJINNHelgin 12.-13. júnl 1982 Svavar Sigmundsson skrifar málþátt Þriðja samantekt I dag ætla ég að taka saman ábendingar sem borist hafa vegna þáttanna nr. 10,11 og 13, en þeir fjölluðu um ofdrykkju, glæp og refsingu og flokkadrætti, i þessari röð. Fyrst nefni ég ábendingu próf. Halldórs Halldórssonar við 10. þátt. Hann benti mér á,aö tvö orð vantaði um drykkjuskap, bæöi drykkiri ogþjór, einnig er hægt að nota orðið rakur á sama háttog blautur um drykkfelidan mann. Um drykkjumann vant- aði bæði óreglumannog vinmann. Um óreglumann er reyndar aðeins hægt að nota lo. mikill, en með vinmannier hægt að nota . bæði litill og mikill, svo að blæmunur er á merkingu þessara orða. Maður,sem ekki vill láta nafns getið, hringdi til min og sagðist fyrst hafa heyrt oröið blautur i áðurnefndri merkingu i reviu i kringum 1940. Höfundur muni hafa verið Haraldur A. Sigurðs- ,son; oghafiorðið fariðað heyrast notað þannig upp úr þvi. Vésteinn Ólason dósent benti mér á oröið pinnamaður um drykkjumann. Ég þekkti ekki orðið, en hef siðan fundið fleiri dæmi um það. 1 talmálssafni OH er heimild um aö pinnamaöur sé maður sem þykir gaman að fá sér neðan i þvi, „hann er soldill pinnamaður, hann er svona skjönt”. Orðið er dregið af orðinu pinni, sem merkir „snafs” eða „vinfleygur”, og hefur Elias Mar siðari merkinguna i slangurorðasafni sinu frá 1960. Þá segir Halldór Laxness i orðasafni sem hann hefur látiö Orðabók Há- skólans i té: „ taka pinna, fá sér i staupinu”. Þessi merking i orð- inu pinnier likast til fengin úr dönsku, en þar merkir pindm.a. staut eða prik. Sykur og brennivin var stundum sett út I gamlan bjór og borið fram með staut til að hræra i með, og var slikur drykkur kallaður pind. Páll Ólafsson skáld á vafalaust við þaö, þegar hann segir: en fellur bjórinn bezt i geð/bara hann hafi „pinna” meö. (Ljóð, 195) OH. Um orðiö skjönt, sem hér var nefnt, er það aö segja, að ýmis dæmi eruum það i Talmálssafni OH i merkingunni „vel hreifur af vini”, „hifaður”, „mjúkur”. 111. þætti spurðist ég fyrirum orðið bisiogaö bisa, en lika er til að vera á bísanum. Björn Bjarnason i Iðju hefur gefið mér skýringu á þessum orðum, sem mér finnst mjög sennileg. Hann segir að bísisé komiö úr máli farmanna, og sé dregið af enska orðinu beach-comber, sem hafi orðið bis-kúmari i islensku, en siðan stytt i bisi Þetta orð hafi verið notaö um farmenn i Suður- höfum, sem fóru af skipum, t.d. á Spáni, og lifðu þar á snikjum. Það hafi verið kallað að vera á bísanum, og merkt frekar aö „snikja” en „stela”, en þó hafi hvort tveggja verið til, að menn þessir hafi verið snikjandi og smástelandi. Björn segist hafa heyrt þessa orðmynd, bisi fyrir 1920 og hafi þetta veriö aiþekkt. Hann nefndi að Sigurður Haralz, sem skrifaöi m.a. bókina Lassaróna, hefði þekkt þetta lif og svo hefði verið um fleiri Is- lendinga á þessum árum. Sigurður skrifar i bók sinni, Lassarónum (Rvk. 1934), m.a. á þessa leiö: „Eg spurði Sviann, hvað hann héti. „Big Fred er ég kallaður og fremur frægur að endemum, að minnsta kosti meöal allra „beachcombers” á Norður-Spáni.” ” Sem skýringu á orð- inu „beachcomber” segir Sigurður neðanmáls: „ötlendir flæk- ingar,sem haldatilniðurviðhöfnina, þaraf þetta enska orð, sem þýöir: sá sem kembir ströndina.” (15). Siðar i bókinni segir Sig- urður: „Ekki var nú „selskapið” neitt fágað, tómir „beach- combers.” ” (63),ogennfremur: „Þessir kariar viluöu ekkifyrir séraðslá einn sjómannniður ogræna siðan, ef tækifæri bauðst.” (63). Hannnotar lassaróni i svipaðri merkingu, en þó getur verið að þeir hafi veriö eitthvað vesælli, þvi að hann segir að þeir félagar hafi smalað saman til veislu „öllum aumustu skörfunum, sem við sáum” og á þá við atvinnulausa sjómenn og „lassaróna”. (75). 1 farmannamáli er talað um bisavakt, þ.e. viö uppskipun, þeg- ar þess er gætt að ekki sé stolið af farminum. Þetta taldi Björn Bjarnason að væri komið upp i striðinu. En bisier þannig ekki i merk. „smáþjófur” eins og ég sagði i þættinum, heldur fremur i merk. „róni” eða „fyllibytta”, sem fer um og betlar eða snikir. En nóg um bisana. Mig langar að vikja aöeins nánar að oröinu róniog aldri þess. Arni Pálsson prófessor segir i grein um Einar Benediktsson frá 1942, að „þá er hann sat að vini á yngri árum, var hann jafnan glaður og góðviljaður. Drakk og aldrei meira en svo, að hann kynni fótum sinum forráð og væri vitandi vits. Orðið róni var þá ekki til i málinu, en þaðhátterni, sem þaðorð táknar, þoldi Einar aldrei i návist sinni, hvorki ungur négamall”. (A við og dreif, 38- 39). Hendrik Ottósson talar lika i bók sinni, Frá Hliðarhúsum til Bjarmalands (Ak. 1948) um umrenninga — „nú á dögum kallaðir rónar, — sem hvergi áttuhöfðisinuaöað halla.” (33) OH. Þetta bætir kannski ekki miklu við um það sem áöur var sagt um uppruna orðsins, og segir ekki annað en það, að það er til- tölulega „nýlegt” i málinu, þegar ofangreindar ritsmiðar verða til. Ég spurðist lika fyrir um orðmyndina glæpon, og var þá að hugsa um endinguna -on, sem er næsta sjaldgæf. Liklegt er að nöfn með þessari endingu, t.d. Kation (af Katla),skv.Nefndará- liti um mannanöfn 1915, hafi ýtt undir orð- eða nafnmyndanir meö þessari endingu. Dæmi er um auknefnið Kengon, sem á- kveðinn maður fékk i skóla á þessum árum. Ekki veit ég hvort orðið glæpon er svo gamalt, en hugsanlegt er það, þó að elsta dæmiprentað (skv. OH) sé úr Vögguvisu Eliasar Marar frá 1950 (bls. 19). 113. þætti gat ég þess, að orðin kvennaframboðog kvennalisti væru ekki til I seðlasafni Orðabókar Háskólans. Nú hefur Anna Sigurðardóttir fundið dæmi um kvennalista, eins og hennar var von og visa. Hún hefur elst dæmi þess úr Kvennablaðinu, 16. árg., 25. febr. 1910, bls. 11. —En dæmi um kvennaframboðhafði hún ekki frá fyrri árum. Ég vil enn þakka þeim sem sýnt hafa þáttunum áhuga og veitt mér góðar upplýsingar um þaö sem hér hefur verið tekið fyrir. Þeir sem vilja leggja orð I belg skrifi Málþætti Þjóðviljans, Siðumúla 6. R. Einnig geta þeir haft samband við Svavar Sigmundsson I slma 22570. Léttúð á Listahátíð A árum áöur voru fyrstu dag- ar i júni oft litlitlir og tiðinda- lausir I Reykjavik, kaldir og minntu Iltt á upphaf sumars. Nú er öldin önnur, a.m.k. þau ár sem listahátið er haldin. Það virðist vera oröið náttúrulögmál að gott veður og listahátið fari saman. Milt veður án rigningar og stundum glampandi sólskin. Iiitabeltisloftfrá Evrópu. Svona var það á siöustu listahátið og svona er það nú. Reykjavlk minnir á borg i Mið-Evrópu þessa daga. Iðandi mannllf, kaffihúsamenning, óperufrumsýningar, litir og tón- ar, glatt fólk. Svo er starfræktur klúbbur I félagsheimili stúdenta þar sem ungt fólk á öllum aldri situr við dúkuð borð og sötrar Beaujoiais Cruse eða Kenderman og hlust- ar á mandólín, flautu og fiðlu. Ef veðrið er sérstaklega gott er hægt aö opna allar gáttir útá stóra steinilagöa verönd sunnan undir húsinu og sötra þar sitt Nýjar Syngjum! „Syngjum” er nafniö á söng- bók, sem MFA gefur út og kom út l.mals.l. Söngbókin hefur aö geyma 326 sönglög og kvæöi, bæði ný og gömul. Bókin er 400 bls. að stærö I vönduðu bandi og hentugu broti. Mörgum ljóðanna fýlgja nótur. Aðalsteinn Asberg Sigurðsson valdi efnið og annaöist útgáfuna og Sigurður Þórir Sigurðsson mynd 1 i starmaður hefur myndskreytt bókina meö teikningum affólki viðvinnu. Ekki er að efa að mörgum mun þykja fengur aö þessari söngbók, enda er efni hennar fjölbreytt. Sex dæmi um efnið má nefna verkalýðssöngva, ættjaröarlög, þjóösöngva Norðurlanda, vöggu- vísur, öl- og danskvæöi, ástar- söngva, söngva um sjóinn og fiskiriið, söngva úr leikritum og svo alla hina söngvana sem sungnir eru við hin ólíku tækifæri. „Syngjum”, söngbók MFA er til sölu bjá MFA og í bókaverslun- um. en Mál og menning hefur tek- ið að sér dreifingu bókarinnar. Falið vald Bókaútgáfan Orn og örlygur borðvin og fá sér létta rétti und- ir skjólsælum lundum. Alveg eins og I Blois eða Ambois. A þriðjudagskvöld sogaðist ég inn I þessa léttúö og naut þess fram i fingurgóma. Kurteisar servetrisur gengu um beina og drógu tappa úr dimmgrænum flöskum meöan kát hljómsveit lék skoska ræla og söng vafa- samar visur. Það var listilega slegiðá strengi, blásið i pipur og barðar bumbur. Fagurbúið fólk sat viö hvert borö og hló framan i hvert annaö — meö augunum. Stúlkur með roða I vöngum, blik i augnkrókum og vind i hári, mennirnir sperrtir og vorglaðir. Sumir ræddu um slðustu lista- viöburði, aðrir um ástamál, enn aðrir hlustuöu eöa virtu fyrir sér mannlifið. Ungir stúdentar, sumir komnir utan úr heimi, og lifslistamenn af þessu og hinu taginu. Þarna var óperutón- skáldið Atli Heimir, trúbador- inn Megas, borgarfulltrúinn Sólrún, sálfræðingurinn Maia bækur hefur endurútgefið bókina Falið vald eftir Jóhannes Björn. Bók þessi kom fyrst út hjá forlaginu árið 1979 en seldist fljótlega upp. Bók þessi vakti strax mikla at- hygli og hefur veriö mikið umtöl- uð. Hún segir frá hinum Iokaöa heimi æðri viðskipta og alþjóö- legs leynimakks, þar sem ákvarðanir fárra útvaldra ráða örlögum milljóna einstaklinga I öllum löndum. Falið vald gefur innsýn I þennan dularfulla heim og svarar spurningum eins og: Hvaö er Round Table leynifé- lagiö? Hvaöa einstaklingar standa að baki hinum forvitnilega Bilder- berg hóp? Hverjir eiga alþjóölegu bank- ana og hver er þáttur þeirra I hægri- og vinstribyltingum viöa um heim? Hvað er „gróöi af stjórn”? Hvernig skapa bankarnir sér auð úr engu og hvernig eignast þeir glæsilegar marmarahallir fyrir ekki neitt? Hver ræður C.F.R., félaginu sem nefnt hefur verið „ósýnileg rikisstjórn Bandarikjanna”? Hvernig fór John D. Rockefell- er að þvi aö verða fyrsti og ritstjórinn Arni. Og þarna voru Krissa og Elsa, Þorleifur, Jóka, Ornólfur og Vésteinn. Og aörir. Já, svona getur Reykjavlk verið, full af litum, angan og fjöri. Milt vorhúmið lagöist brátt á glugga án þess að dimmdi, tónlistin fjaraði út og gengilbeinur settu tappa I flösk- ur. Fólkið tindist hægt út og hvarf á vit næturinnar. Þeir sem stutt áttu heim gengu og nutu hvers andardráttar þvl að nú er ilmur úr mold. Aðrir tóku bil og hugsuöu sér gott til næsta dags með nýjum viðburðum, nýrri list. Guðjón. milljarðamæringur Bandarikj- anna? Hve rik er Rockerfellerættin i dag? Hvað hefur verið að gerast með leynd i Rússlandi siðan 1917? Hvers vegna var bolsévikabylt- ingin fjármögnuð af nokkrum rik- ustu mönnum heimsins? Hvaöa auðmenn studdu Hitler til valda? Hvaða bandarisk fyrirtæki framleiddu hergögn fyrir þýska herinn öll striðsárin? Hvaða öfl hafa sviösett flestar styrjaldir siðustu 160 ára og sjá sér hag I að viðhalda valdajafn- væginu? Hver er staða einstaklingsins á Vesturlöndum og hve nákvæm- lega fylgist „stóri bróöir” meö einkalifi okkar?

x

Þjóðviljinn

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.