Þjóðviljinn - 04.09.1982, Blaðsíða 4

4 SÍÐA — bJóÐVILJINN Helgin 4.-5. september 1982
stjórnmál á sunnudegri Hjörleifur
Guttormsson skrifar
Hagnýting orkulinda
Hefur kreppan
breytt forsendum?
„Meö þvi átaki i hagnýtingu
vatnsorku og jarövarma sem
rikisstjórnin nú undirbýr og
heimilda er aflaö fyrir i nýsettum
lögum verður lagöur grunnur aö
öryggi og viðunandi jafnræöi i
landinu varðandi orku til al-
mennra nota og atvinnurekstrar.
Hlutur orkufreks iönaðar mun
fara vaxandi og skilyrði skapast
til aö reisa myndarleg fyrirtæki
viöa um land, er byggi á innlendri
orku og innlendum hráefnum al-
fariö eöa að nokkrum hluta. Hér
er verk aö vinna undir islenskri
forystu og viö eigum að lita á
þennan þátt atvinnuþróunar i
landinu sömu augum og aöra at-
vinnustarfsemi hérlendis þar sem
tryggja ber islenskt forræði á öll-
um sviðum, þótt samvinna verði
viö útlendinga um einstaka af-
markaöa þætti.”
bessi orð féllu i ávarpi við upp-
haf Orkuþings 1981.
Nú rúmu ári siðar er ástæöa til
aö lita á stööu þessara mála á ný i
ljósi ákvaröana sem teknar hafa
veriö og þeirrar kreppu sem rikir
á alþjóöavettvangi og m.a. bitnar
óþyrmilega á þungaiönaöi. Menn
benda á vaxandi erlendar lántök-
ur og þyngri greiðslubyrði en áö-
ur af erlendum lánum, ekki sist
vegna hávaxtastefnu. Menn lita
til stóriöjuveranna, sem starf-
rækt eru i landinu og sýna bága
afkomu i ár eins og i fyrra. bað er
ekkert óeölilegt þótt spurt sé við
slikar aöstæöur, hvort ekki sé
nauösynlegt að endurskoöa þá
mynd, sem dregin var á Orku-
þingi og birst hefur i oröum og
áætlunum stjórnvalda um virkj-
anir og orkunýtingu.
Búum vel að
óbeislaðri orku
Rétt er aö rifja hér upp fáeinar
staöreyndir varöandi áætiaö
magn innlendra orkulinda og
hagnýtingu þeirra. Vatnsafliö er
taliö svara til yfir 60 000 gigavatt-
stunda i orku á ári og þar af er viö
núverandi aðstæður talið hag-
kvæmt út frá fjárhagslegu mati
aö virkja allt aö helminginn eöa
um 30 000 gigavattstundir. Nú er
aöeins virkjaöur um áttundi hluti
þessa eöa tæpar 4 000 gigavatt-
stundir (Hrauneyjafossvirkjun
meötalin) og þar af fer um helm-
ingur til orkufreks iönaðar.
Magn jarövarmans sem orku-
lindar er meiri óvissu háð, en al-
mennt er það taliö mun meira en i
vatnsaflinu. Núverandi hagnýt-
ing er fyrst og fremst fólgin i
beinum notum til upphitunar og
litilsháttar til raforkuframleiðslu
og er taliö svara til innan við 1%
af þessari auölind. Giskað hefur
veriöá að framleiða mætti a.m.k.
um 20 000 gigavattstundir af raf-
orku meö jarövarma m.a. sam-
hliöa annarri hagnýtingu eins og
við þekkjum frá háhitasvæöinu
viö Svartsengi.
Islendingar eru komnir vel á
veg með aö hagnýta innlendar
orkulindir til almennra nota, þ.e.
til lýsingar, eldunar og upphitun-
ar og til almenns iðnaðar, og inn-
flutt olia er oröin óverulegur þátt-
ur á þessum sviðum. Um 60% af
heildarorkunotkun i landinu kem-
ur frá innlendum orkugjöfum og
þaðhlutfall er unnt að auka i ná-
inni framtíð um 5—10% með út-
rýmingu á oliukyndingu i húshit-
un og með þvi aö hagnýta inn-
lenda orku i ýmsum iönaði, svo
sem i fiskimjölsverksmiðjum.
betta er sjálfsagt markmiö sem
unnt er að leysa ýmist meö raf-
orku eöa jarðvarma. Mælt i raf-
orku svarar þetta til framleiöslu-
getu meðalstórrar virkjunar (ca.
800 gigavattstundir/ári) og þessi
markaöur mun skapast smám
saman á næstu árum. Eftir stend-
ur þá um þriðjungur orkunotkun-
ar landsmanna sem innflutt
eldsneyti á skip, vélar og sam-
göngutæki (bilar, flugvélar).
Óvissa rikir um, hvenær hag-
kvæmter og tæknilega fýsilegt aö
leysa þennan þátt af hólmi meö
innlendu eldsneyti, og er þaö ekki
sistháö þróun olíuverös og mati á
öryggiskröfum.
Viö þetta bætist vöxtur hins al-
menna markaðar, um 125 giga-
vattstundir á ári i raforku og viö-
bætur i hitaveitum. Rikisstjórnin
hefur fengiö heimildir Alþingis
fyrir virkjunum og öörum orku-
aukandi aögeröum i raforkukerf-
inu sem svarar til nær 4 000 giga-
vattstundum i viöbót viö þær tæp-
lega 4 000 sem þegar hafa verið
virkjaðar. Miöaö við árlega viö
bótarþörf til almennra nota, eins
og aö ofan greinir, myndu þessar
framkvæmdir nægja i raforkuöfl-
un næstu þrjá áratugina eöa til
ársins 2014, sem er raunar sama
áriö sem álsamningurinn viö Alu-
suisse rynni út að óbreyttu!
Virkjunarframkvæmdir
ráðast af
markaðsþróun
betta er dregið hér fram til að
undirstrika, að þvi aöeins að talið
sé þjóðhagslega hagkvæmt að
hagnýta orkulindir landsins til
iönaðar, verður um tiltölulega
hraöa uppbyggingu virkjana aö
ræöa á næstu árum. Rammaáætl-
anir rikisstjórnarinnar sem sett-
ar voru fram I tengslum viö
ákvaröanir um næstu virkjanir og
framkvæmdaröö gera ráö fyrir
allt að tvöföldun á orku til iðnaðar
og til að leysa oliu af hólmi á
næstu 10—15 árum og hugsanlega
þreföldun eöa samtals um 6 000
gigavattstundir til orkuiöju um
næstu aldamót. Meö þvi móti yröi
náö þvi marki aö „jafna orku-
reikninginn”, þ.e. aö afla gjald-
eyris til jafns við þaö sem greitt
er fyrir innflutta orku árið 2000,
eða framleiöa það sem þjóðin
þarfnast i formi innlends elds-
neytis. betta svarar til aö viö
hagnýtum innan 20 ára raforku
sem nemur 10 000 gigavattstund-
um á ári og yröi hún væntanlega
aö mestu framleidd meö vatnsafli
sem næmi þá um þriöjungi af
hagkvæmasta vatnsafli I landinu.
Með tilliti til orkuforöa landsins
er þetta ekki hröö þróun, og hún á
ekki aö hafa i för meö sér aö
ganga þurfi nærri eðlilegum
verndunarsjónarmiöum, sem
nokkuð hefur reynt á við þær
virkjanir sem ákveðnar hafa ver-
iö viö Blöndu og i Fljótsdal. bess-
ar virkjanir ganga raunar meira
á gróöurlendi en ýmsar sem á eft-
ir munu fylgja, en hafa ber i huga
aö samhliöa ákvöröun um þær
voru bjórsárver friölýst. Vel þarf
aö huga aö landnýtingarsjónar-
miöum og náttúruvernd við und-
irbúning virkjana, og þaö sjónar-
miö viröist sem betur fer eiga rik-
an hljómgrunmað efna hér ekki til
stóribju er hafi skaðvænleg áhrif
á lífriki og annað umhverfi.
Orkuiöjaá
islenskum grunni
1 tiö núverandi rikisstjórnar
hefur verið unniö markvisst aö
þvi aö kanna forsendur fyrir is-
lcnskri stóriöju sem verið gæti
liöur i viðtækari iönþróun i land-
inu. Hér er um átak aö ræöa, sem
ekki hefur áður verið sinnt að
neinu marki, þar eð fram að
þessu hefur lengst af verið horft
til erlendrar stóriöju, þar sem út-
lendingar heföu allt frumkvæði og
forræöi.
betta starf hefur nú m.a. leitt
til þess, að heimildarlög hafa ver-
ið sett um kisilmálmverksmiöju á
Reyðarfiröi, með islenska rikið
sem meirihlutaeiganda, og ráö er
fyrir þvi gert aö islenskir aðilar
standi einir sem eignaraðilar aö
fyrirtækinu.
Unniö er að fagkvæmniathug-
un á mörgum greinum orkufreks
iönaöar, svo sem á forsendum
fyrir islenskri áliöju og trjá-
kvoðuverksmiðju. Gert er ráð
fyrir aö niöurstööur úr þessum
athugunum liggi fyrir innan fárra
mánaöa. Svipuðu máli gegnir um
natrium klóratvinnslu, en aðrir
þættir taka lengri tima, svo sem
rannsóknir vegna magnesium-
vinnslu. Markmiðiö meö þessum
athugunum er að skapa sem
traustastar forsendur fyrir
ákvörðunum af eöa á, allt eftir
þvi hvaöa visbending fæst úr nið-
urstööum. Mestu skiptir að hér er
verið aö skoöa þessi mál út frá is-
lenskum forsendum. og færa um
leiö þekkingu og færni á þessu
sviöi inn i landið. Jafnframt er
unniö að viötækum athugunum á
þvi, hvar skynsamlegt gæti talist
aö setja niður meiri háttar iðnað i
landinu og i þvi sambandi teknir
meö i myndina félagslegir þættir
og umhverfi auk landfræöilegra
aöstæöna. Slikt skipulagsstarf
hefur mikla þýðingu og getur
foröað meiriháttar mistökum viö
staösetningu iöjuvera.
Lærum af
reynslunni
En er þá reynsla okkar af orku-
frekum iönaöi til þessa slik, aö
það hvetji til að auka þar við á
komandi árum, sérstaklega með
þá kreppu i huga, sem nú riöur
húsum á Vesturlöndum? Af þeirri
reynslu þarf vissulega að læra og
hún hefur verið dýru veröi keypt,
eins og fyrir liggur varðandi ál-
veriö i Straumsvik. Hér er hins
vegar um að ræöa einn dýrmæt-
asta bakhjarl I landinu, þar sem
orkulindirnar eru, auðlind sem
margar þjóðir teldu ástæöu til aö
öfunda okkur af og þegar hafa
komið að miklum notum i að
treysta nútimalif i landinu. Við
skulum minnast þess, að fyrri tiö-
ar menn lögðu ekki árar i bát,
þótt útlendingar rændu hér fiski
af íslenskum miðum, og hag-
sveiflur i efnahagslifi koma og
fara, eins og reynslan hefur kennt
okkur. Sú kreppa sem nú gengur
yfir er aö visu hin mesta á eftir-
striösárunum og margháttaðar
breytingar eiga sér nú stað i efna-
hagsgerð heimsins og innbyröis
milli heimshluta. Að öllu þessu
ber að hyggja og sýna rika aðgát
við undirbúning verka og ákvarö-
ana um meiriháttar fjárfestingar
og atvinnuþróun i landinu. Flest-
um ákvöröunum fylgir nokkur
áhætta, en lakasti kosturinn getur
veriö að sitja meö hendur i skauti
og hafast ekki aö.
h'ramkvæmdir viö meiriháttar
orkuver og stóriönað þurfa til-
tölulega langan undirbúning og
aödraganda. bar eru 5—10 ár lág-
mark aö loknum forathugunum.
Gert er t.d. ráö fyrir aö Blöndu-
virkjun hefji rekstur 1987 og
Fljótsdalsvirkjun um 1990, ef
skynsamleg orkunýting veröur á
döfinni um svipað leyti. Auöveld-
ara er að hægja á slikum stór-
framkvæmdum en aö flýta þeim.
Undirbúningur og ákvaröanir aö
undanförnu miða að þvi að halda
dyrum opnum, tryggja sveigjan-
leika og svigrúm i atvinnuþróun
næstu ára og jafnvel áratuga eftir
þvi sem tækifæri bjóöast og efna-
hagsþróun umheimsins gefur til-
efni til. bað væri óskynsamlegt aö
minu mati að láta þá kreppu sem
nú gengur yfir byrgja sér sýn til
framtiðar, þótt hún hvetji til ráö-
deildar og aðhaldssemi i þjóöar-
búskap okkar.
Samkeppnisstaða
islands er góð
Engin nauöur rekur okkur til að
nýta orkulindir okkar hratt. bar
verður að ráða yfirvegað mat og
samanburöur viö aöra fjárfest-
ingarkosti sem bjóöast i þjóðfé-
laginu. Margt bendir hins vegar
til þess, að i orkuiðju sé aö finna
marga álitlega möguleika og
samkeppnisstaða okkar með
vatnsafl og jarövarma að bak-
hjarli sé allgóö. Vatnsaflið er
hvarvetna talið i fremsturöö sem
aflgjafi, en arðgæft verður það
þvi aöeins að nýting þess standi
undir framleiðslukostnaöi ásamt
þeim atvinnurekstri er henni
tengist. Er þá miðað við að
. hvorutveggja sé á innlendri
hendi. Aætlaður framleiðslu-
kostnaður raforku úr næstu virkj-
unum er á bilinu 20—30 aurar
(15—20 mill) og orkuverö til stór-
iðju I Evrópu og Norður-Ameríku
er viðast hvar nú þegar á þvi bili
eða hærra og hefur fariö ört
hækkandi siðustu árin.
Gagnvart mörkuöum fyrir af-
urðir orkufreks iönaðar er Island
mjög vel sett og óhagræði vegna
flutninga að og frá landinu vegur
ekki þungt. Hins vegar er æski-
| legt aö geta byggt á innlendum
hráefnum sem föng eru á og þarf
m.a. að beina langtimarannsókn-
um inn á slik hagnýtingarsvið.
Sama máli gegnir um nýtingu
jarðvarmans til iðnabar. bar hef-
ur ekki verið af mörgu að taka til
þessa en á þvi sviði geta verið
toignir miklir möguleikar. Við
þurfum að einbeita okkur að þvi
að leita þeirra og þróa viökom-
andi framleiösluferli jafnhliða
þvisem aflað er yfirlitsþekkingar
á háhitasvæðum, er best liggja
viðnýtingu.
Afhendum ekki
útlendingum
verkefnin
Ekki verður skiliö viö þetta efni
án þess að vikja aöeins að þvi
deiluefni, sem hæst hefur borið i
sambandi við stóriöju hérlendis,
þ.e. eignarhaldi á iðjuverunum.
bar eru skilin skörpust milli
þeirra sem telja erlenda stóriðju,
fullt eignarhald útlendinga á iðju-
verunum lausnarorðið og Islend-
ingar eigi sem minnst að koma
nálægt slikum „áhætturekstri”
og svo hinna sem hafna erlendri
eignarhlutdeild og hvers konar
Itökum útlendinga i atvinnulifi
hérlendis.
Alþýðubanda lagið hefur ætið
verið einbeitt i andstöðu viö er-
lenda stóriðju og lagt áherslu á
forræði okkar yfir auölindum og
atvinnurekstri i landinu, án þess
aö útiloka samstarf viö útlend-
inga um afmarkaða þætti.
Alþýðubandalagið benti á það
fyrst flokka, aö eignarhaldið eitt
skæri ekki úr um tök okkar á slik-
um stórrekstri, heldur þyrftu aö
fylgja sem best tök á öllum þátt-
um frá aðföngum til markaðar.
betta hefur að undanförnu verið
skilgreint sem virkt islenskt for-
ræði og fengið vaxandi byr og
verið ráðandi við undirbúning
mála á þessu sviði hjá núverandi
rikisstjórn. bessu fylgir að færa
sem mest af undirbúningsstarfi
og þekkingu varöandi orkuiðju
inn i landið og tryggja öðrum inn-
lendum iönaöi verkefni i tengsl-
um viö framkvæmdir á þessu
sviöi.
betta þýðir ekki að talsmenn
erlendrar stóriöju séu þagnaöir
eða hafi allir snúiö við blaði, þótt
ýmsir virðist vera að ná áttum.
Einmitt að undanförnu þegar á
Fjárfesting I orkumálum og orkufrekum iönaði 1960-2000 sem hiutfall af vergri þjóöarframleiöslu.
Miöað er við að um það bil 4000 gigavattstundir yrðu virkjaðar á næstu 20 árum vegna orkuiönaðar og
um þaöbil 2000 gígavattstundir vegna almennra nota. Ileildarorkuframleiðsla um aldamót yrði þá um
10.000 gigavattstundir.