Þjóðviljinn - 30.10.1982, Blaðsíða 6

6 SíÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 30.-31. október 1982
MOOVIUINN
Málgagn sósíalisma, verkalýös-
hreyfingar og þjóöfrelsis.
Útgefandi: Útgáfufélag Pjóöviljans.
Framkvæmdastjóri: Eiöur Bergmann.
Ritstjórar: Árni Bergmann, Einar Karl Haraldsson, Kjartan Ólafsson.
r itst Jór nargrei n
Umsjónarmaður Sunnudagsblaðs: Guöjón Friöriksson.
Auglýsingastjóri: Svanhildur Bjarnadóttir.
Afgreiðslustjóri: Baldur Jónasson.
Blaðamenn: .Álfheiður Ingadóttir, HelgiÓlafsson,LúövíkGeirsson, Magnús
H. Gíslason, Ólafur Gislason, Óskar Guömundsson, Sigurdór Sigurdórsson,
Þórunn Sigurðardóttir, Valþór Hlööversson.
íþróttafréttaritari: Víöir Sigurösson.
Útlit og hönnun: Andrea Jónsdóttir, Guöjón Sveinbjörnsson.
Ljósmyndir: Einar Karlsson, Gunnar Elísson.
Handrita- og prófarkalestur: Elías Mar, Gísli Sigurösson, Guömundur Andri
Thorsson.
úr almanakdnu
Auglýsingar: Áslaug Jóhannesdóttir, Sigríöur H. Sigurbjörnsdóttir.
Skrifstofa: Guörún Guðvaröardóttir, Jóhannes Haröarson.
Afgreiðsla: Bára Sigurðardóttir, Kristín Pétursdóttir.
Símavarsla: Sigríöur Kristjánsdóttir, Sæunn Óladóttir.
Húsmóðir: Bergljót Guðjónsdóttir.
Bilstjóri: Sigrún Báröardóttir.
Innheimtumenn: Brynjólfur Vilhjálmsson, Gunnar Sigurmundsson.
Pökkun: Anney B. Sveinsdóttir, Halla Pálsdóttir, Karen Jónsdóttir.
Útkeyrsla, afgreiðsla og auglýsingar: Síðumúlað Reykjavik, sími 8 13 33
Umbrot og setning: Prent.
Prentun: Blaöaprent h.f.
Vinir Alusuisse
• Það er mikið fréttablað, Morgunblaðið. Samt gerist það
býsna oft, að merkustu fréttirnar sjást alls ekki í því blaði,
eða eru faldar með þeim hætti, að aðeins örlítið brot lesend-
anna tekur eftir þeim.
• Sjaldan hefur þessi feluleikur verið jafn áberandi og það
sem blasti við augum, þegar Morgunblaðinu var flett í gær,
föstudaginn 29. nóv.
• Daginn áður hafði iðnaðarráðherra upplýst á Alþingi, að
samkvæmt fyrirvaralausum lokaniðurstöðum hins virta
endurskoðunarfyrirtækis Coopers &Lybrand í London, þá
hafi auðhringurinn Alusuisse skotið 536 miljónum íslenskra
nýkróna undan skatti úr rekstri sínum hér á síðustu sjö
árum.
• Þótt leitað sé með logandi ljósi á öllum 56 síðum Morgun-
blaðsins þennan dag, þá finnst hvergi nokkur fyrirsögn, er
greini frá þessari hrikalegu staðreynd. I Morgunblaðs-
höllinni þykir falinn hagnaður upp á 536 miljónir króna hjá
einu fyrirtæki í Straumsvík greinilega engin frétt.
• Á blaðsíðu 18 má að vísu finna undirfyrirsögn á þessa
leið: „Yfirverð aðfanga 1975-1981 31 miljón dala segir
iðnaðarráðherra“.
• Hér er Morgunblaöið í fyrsta lagi að gefa í skyn, að þetta
sé nú bara eitthvað, sem iðnaðarráðherra segi!! I öðru lagi er
þess vandlega gætt, að nefna allar tölur eingöngu í dollurum,
og þá í trausti þess, að margir lesendur hafi ekki á hraðbergi,
hvað einhver upphæð í dollurum þýði í íslenskum krónum. I
þriðja lagi er forðast að láta heildarupphæð hins dulda hagn-
aðar koma fram í fyrirsögn, heldur aðeins þann hluta, sem
fenginn er með yfirverði á aðföngum.
• Nú er það svo, að samkvæmt aðalsamningi íslenska ríkis-
ins við Alusuisse, þá hafa íslensk stjórnvöld rétt til að kalla
til eitthvert það endurskoðunarfyrirtæki, sem nýtur virð-
ingar á fjölþjóðavettvangi í því skyni að endurskoða og
leggja mat á framlagða reikninga Alusuisse varðandi rekstur
álversins hér.
• Alusuisse á samkvæmt samningnum kost á að mótmæla
vali áslíkum endurskoðanda, ogþarfþáaðfinnaannan,-en
samþykki Alusuisse viðkomandi endurskoðunarfyrirtæki,
þá gildir niðurstaða þeirrar endurskoðunar sem endanleg,
nema annar ntálsaðila kjósi að höfða mál fyrir dómstólum.
• Alusuisse samþykkti á sínum tíma Coopers & Lybrand í
London sem viðurkennda endurskoðendur. Þess vegna eru
lokaniðurstöður þær, sem nú hafa verið kynntar og hljóða
upp á 536 miljóna dulinn hagnað síðasta orð í málinu nema
Alusuisse höfði mál fyrir dómstólum.
• Þótt Hjörleifur Guttormsson, iðnaðarráðherra, hafi sagt
margt gott og nauðsynlegt um viðskiptin við Alusuisse, þá er
hér ekki bara um hans orð að ræða, svo sem Morgunblaðið
gefur í skyn, heldur lokaniðurstöðu af vandlegri endur-
skoðun eins virtasta endurskoðunarfyrirtækis í heiminum.
• En slík er þjónkun Morgunblaðsins við auðhringinn, að
nú þegar allt liggur ljóst fyrir, þá er enn reynt að stinga
hinum hrikalegu staðreyndum undir stól.
• Samkvæmt niðurstöðu Coopers & Lybrand, þá nam fal-
inn hagnaður af rekstri Alusuisse hérlendis á árunum 1975-
1980 hærri upphæð heldur en auðhringurinn greiddi fyrir
alla sína orkunotkun hér á sama tíma. Með öðrum orðum:
þótt Alusuisse hefði fengið orkuna algerlega ókeypis, þá hefði
dótturfyrirtækið hér sýnt betri afkomu en það gerði, aðeins
ef rétt bókhald og rétt verðlagning á aðföngum hefði komið í
staðinn fyrir þessar krónur, sem borgaðar voru fyrir alla
orkuna.
• Frá þessu var greint í ræðu iðnaðarráðherra á Alþingi, en
í Morgunblaðinu finnst ekkert orð um þetta. Slíkt lítilræði
telst víst ekki frásagnarvert á þeim bæ.
• En stundum talar þögnin hærra en öll orð, og svo er nú.
- k.
Skrifstofuvinnan gjörbreyttist á örfáum áratugum kringum aldamótin síðustu, ekki hvað síst með tilkomu
ritvélarinnar og talsímans. Þessi mynd er tekin um 1910 á skrifstofum stórs líftryggingafélags vestra; konur
hafa fyllt skrifstofurnar. Áður höfðu ungir og efnilegir menn sinnt skrifstofustörfum eingöngu, en nýja
skrifstofan krafðist fjölda „lipurra" handa í störf sem ekki fólu í sér neina framavon. Þau voru því lægra
launuð og þar af leiðandi „tilvalin“ fyrir konurnar.
Hafa konur haft erindi sem erfiði
út á vinnumarkaðinn? Hefur aukin
þátttaka í atvinnulífinu breytt fé-
lagslegri og efnahagslegri stöðu
þeirra? Hafa iðnvæðing, tækninýj-
ungar og framfarir ekki breytt
neinu fyrir konur? Eru þær ekki
með atvinnuþátttöku sinni orðnar
Áullgildir þátttakendur í iðnaðar-
; samfélaginu? Hafa heimilistækin
ekki stytt þann tíma sem heimilis-
störfin taka og auðveldað konum
þátttöku í atvinnulífinu?
Ég las á dögunum grein eftir Jo-
an Wallach Scott, prófessor í sagn-
fræði við Brown University í
Bandaríkjunum. Greinin birtist í
septemberhefti Scientific Americ-
an sem fjallar um tæknivæðingu
vinnunnar og örtölvubyltinguna.
Joan Wallach Scott svarar öllum
ofangreindum spurningum
neitandi og segir að þrátt fyrir mikl-
ar þjóðfélagslegar breytingar hafi
efnahagsleg staða kvenna og mat á
störfum þeirra lítið breyst í grund-
vallaratriðum frá því fyrir iðnbylt-
ingu. Störf séu enn kynbundin,
konur séu énn lægra launaðar og
heimilið krefjist jafn mikils vinnu-
framlags þeirra þrátt fyrir heimilis-
tæki sem langömmu hefði aldrei
dreymt um.
í upphafi greinarinnar getur
Wallach Scott þess að á dögum
iðnbyltingarinnar hafi menn harð-
lega greint á um það hvort konur
ættu yfirhöfuð erindi á vinnumark-
aðinn, þ.e. í verksmiðjurnar.
Menn sögðu að kona sem ynni í
verksmiðju yrði ekki lengur kona,
og aðrir sögðu að einungis með því
að fara í verksmiðjurnar myndi
konan verða jafnoki karlsins í
samfélaginu. Þrátt fyrir þessar
andstæðu skoðanir voru báðir hóp-
arnir sammála um eitt: að tækni-
væðingin sjálf hefði byltingar-
kennd áhrif á samfélagið og stöðu
þeirra sem við nýju framleiðslu-
tækin unnu, kvenna sem karla.
Þeir höfðu allir rangt fyrir sér, segir
hún. Hvorki spunavélin, sauma-
vélin, ritvélin, talsíminn, ryksugan
né tölvan hafa breytt efnahagslegri
stöðu kvenna eða raunverulegu
mati á vinnuframlagi þeirra. Eða
hverju breytti iðnbyltingin? Hvaða
konur voru það sem fóru í spuna-
verksmiðjurnar? Það voru, segir
hún, í miklum meirihluta konur á
aldrinum 16-25 ára, ungar ógiftar
heimasætur, hópur sem ætíð hafði
unnið fyrir sér með þjónustustörf-
um heima og heiman. Eina
breytingin var sú, að þær unnu nú
allar í einum hópi fyrir ákveðin en
þó mjög lág laun miðað við karlana
í verksmiðjunum. Við giftingu og
barneignir sundraðist hópurinn,
nýir árgangar komu inn í staðinn,
þeir eldri hurfu af vettvarigi, heim-
ilið var „staður konunnar" eins og
áður.
Kenning Joan Wallach Scott er sú
að iðnbyltingar allra tíma hafi
vissulega áhrifá eðli hversstarfs. Á
Adam
vann
og
Eva
spann
...ogþannig er
það ennþá!
skömmum tíma klofni starfinn í.
tvennt, - annars vegar í stjórnunar-
störf sem karlmenn sinni, hins veg-
ar einhæf störf sem krefjist þolin-
mæði og nákvæmni. í þeim hluta
starfans er engin framavon, þar er
að finna láglaunahópinn, konur.
„Eðliskostirkvenna", þ.e. fíngerð-'
ar hendur, nægjusemi, vandvirkni
og hlýlegt viðmót séu prísaðir og
taldir ómissandi í slíkum tilfellum.
Saga ritvélarinnar er gott dæmi
um þetta. Ritvélin var fundin upp
árið 1867 og komin í fjöldafram-
leiðslu þremur árum síðar. Skrif-
finnska hafði farið vaxandi í borg-
Álfheiður
Ingadóttir
skrifar
arsamfélagi N-Ameríku með auk-
inni framleiðslu, verslun og þjón-
ustu. Fram að tíma ritvélarinnar og
talsímans höfðu karlar einir ríkt á
skrifstofunum,- þeir stóðu við púlt-
in, afrituðu og endurrituðu og
færðu í bækur. Konur sáust þar
ekki, en þær unnu þó við skriftir; -
en heima hjá sér og fengu borgað
eftir fjölda orða. Skriftir karlanna
voru hluti af þjálfun þeirra og námi
fyrir stjórnunarstörf, þeir unnu sig
upp úr þeim með tíma og lagni. En
svo kom ritvélin og innan skamms
tíma hafði skrifstofan gjörbreyst,-
starf einkaritarans og vélritunar-
stúlkunnar var orðið til, og þar sátu
nú konur í löngum röðum og vélrit-
uðu daginn út og daginn inn. Karl-
ar komu ekki nálægt þeirri iðju, en
þeir skömmtuðu verkefnin
og
lögðu dóm á verkið. Fyrir 1880
voru konur teljandi á fingrum ann-
arrar handar á opinberum skrif-
stofum í Bandaríkjunum, en árið
1910 voru konur 83% allra hrað- og
vélritara. Árið 1980 voru 97% vél-
ritara í Bandaríkjunum konur og
89% hraðritara.
Og hverju breytti þessi „bylt-
ing“fyrir konurnar? Jú,- þær fóru í
ríkara mæli út á vinnumarkaðinn,
úr þjónustustörfum heima og
heiman. Dætur betri borgara og
millistéttar, sem áður höfðu farið í
kennslu eða hjúkrun, fóru á skrif-
stofuna jafnt og dætur verka-
mannsins, enda var skrifstofuvinn-
an hreinleg og samrýmdist kvení-
myndinni. En þessar konur voru
flestar á aldrinum 18-25 ára, segir
Wallach Scott, þær höfðu skamma
viðdvöl og nýir árgangar tóku við
þegar þeir eldri höfnuðu í hjóna-
bandinu. Og þær höfðu og hafa enn
lægri laun en karlar á sömu skrif-
stofu.
Á svipaðan hátt rekur Joan
Wallach Scott sögu saumavélarinn-
ar og áhrif hennar á stöðu kvenna,
en sú saga hafði annan endi.
Saumavélarnar urðu almennings-
eign og vinnutæki húsmæðra ekki
aðeins í þágu heimilisins sjálfs,
heldur einnig atvinnurekenda úti í
bæ sem borguðu saumaskapinn
eftir stykkjatali. Þetta þótti góð
lausn: konurnar gátu sinnt börnum
og búi, gripið í verkið þegar færi
gafst og fengið „aukapening" fyrir
saumaskapinn. En af slíkri vinnu
var ógerlegt að framfleyta fjöl-
skyldu, jafnvel þótt nótt væri lögð
við dag í saumaskapnum. Þessar
konur höfðu heldur ekki aðstöðu
til að ræða saman um kaup sitt og
kjör; það sem gilti var að sauma og
sauma, hver í sínu horni.
Með skírskotum til saumavélar-
innar fjallar Joan Wallach Scott um
örtölvubyltinguna og spyr hvort sú
þróun muni ekki verða til þess, að
þær konur sem nú fylla skrifstof-
urnar verði sendar inn á heimilin, í
þetta skipti með tölvuskerm í stað
saumavélar. Störfum við skrif-
stofuvinnu mun fækka, segir hún,
og launin lækka. Væntanlega verð-
ur greitt eftir „stykkjatali“.
Nei,- tækninýjungar breyta
engu, segir hún. Þrátt fyrir stjórn-
málalegar, félagslegar og tækni-
legar byltingar er bylting kvenna
ókomin. Efnahagsleg staða þeirra
breytist aðeins með endurmati á
vinuuframlagi þeirra.
Sagnfræðingurinn viðurkennir
að sjálfsögðu að margt hafi breyst í
tímans rás og það til hins betra.
Þróunin stefni í rétta átt. En þá
áfanga þakkar hún konum sjálfum
og samstöðu þeirra. Margt fleira
væri hægt að rekja úr þessari ágætu
grein sem er skreytt skemmtilegum
tnyndum og ótal línuritum. Það
verður hins vegar ekki gert hér.
Heftið fæst í Máli og menningu, ef
einhverjar/-ir hefðu frekari áhuga.