Þjóðviljinn - 10.09.1983, Blaðsíða 8

8 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN | Helgin 10.-11. september 1983
Edda Björnsdóttir:
Við krefjumst
framtíðar
íslandúrNató, Herinn
burt. Við mótmælum
kjarnorkuvopnum og
sprengjum sem gjöreyða
jörðinni og öllu lífi.
Ekki get ég séö hvernig slíkar
upphrópanir stuðla að friði í
heiminum. Ég hélt að friðelsk-
andi fólk væri ekki partur af ein-
hverri pólitískri flokkamaskínu
, því að í pólitík ríkir aldrei friður.
Menn eru sífellt að reyna að ná
völdum, sýna að þeir séu betri en
hinir og kannski síðast en ekki
síst að klífa upp eigin metorða-
stiga, klífa eigið egó.
Það á ekki að skipta nokkru
máli hvort þú ert ríkur eða fá-
tækur, karl eða kona, kommi eða
Sjálfstæðismaður, svartur eða
hvítur, það gerist ekkert í friðar-
'< málum fyrr en við látum eigin-
hagsmuni víkja þó ekki væri
nema um stundarsakir. Þá getum
við byrjað að tala saman um frið.
Heimsheimilið
og óttinn
Venjulegt fólk, sem lifir venju-
legu lífi, á oft erfitt með að halda
jafnvægi í lífi sínu, ótal árekstrar
eiga sér stað inni á heimilunum.
Hvernig getum við þá ætlast til að
forystusauðirnir á heimsheimi-
linu haldi friðinn? Það þekkist
tæplega blessað fólkið og er fullt
af tortryggni i garð hvers annars.
Stærsti draugurinn, sem við
eigum í höggi við um þessar
mundir, er óttinn. Óttinn við að
einn góðan veðurdag muni geð-
sjúkur valdasauður ýta á hnapp-
inn og bomban fari af stað. í hug-
um margra er þessi ótti svo ríkj-
andi að það varnar þeim að sjá
nokkra framtíðarglætu, gerir
jafnvel daglegt líf þeirra að gleð-
isnauðri ógnvekjandi martröð.
Þetta hefur gerst út um alla ver-
öld, aukin sjálfsmorðstíðni ungs
fólks er þar besti vitnisburðurinn,
því miður.
Svefnsýki
Sem betur fer eru ekki allir
sýktir af sofandahættinum. Úti
um allan heim eru starfandi vak-
andi manneskjur sem bera virð-
ingu fyrir lífinu og una ekki
lengur við ástandið eins og það
er. Friðargöngur margs konar
eru farnar, fólk lætur í sér heyra
og safnast saman. Þetta getur
aldrei orðið nema til góðs, það
gæti vakið fólk til umhugsunar
um tilvist okkar á þessari jörð.
Eitthvert hlutverk hljótum við að
hafa annað en að vinna, sofa og
eta.
Enþetta hefur náttúrlega litla ■
þýðingu ef við förum á góða
glæpamynd eftir fund hjá friðar-
sinnum eða erum haldin þeirri ár-
áttu að drepa hverja flugu sem
slysast til að verða á vegi okkar.
Eða bara látum sem okkur komi
ekki við hvernig lífið á þessari
jörð æxlast.
Svart og hvítt
Þessi skrif eiga ekki að vera
nein ádeiluskrif um stórveldin
tvö, Rússland og Bandaríkin
(vona að það sé tekið til greina)
en ég verð þó að láta fljóta með
sögukorn frá bæ einum í Texas.
Flestir bæjarbúar eða stór hluti
hafa lífsviðurværi sitt af fram-
leiðslu kjarnorkuvopna, það er
sú atvinna sem heldur bænum
gangandi. Fyrir flestum er þetta
eins og hver önnur vinna, fólkið
þarf á peningum að halda. Hvort
þú færð launin þín frá Atómstöð-
inni hf. eða Þorsk hf virðist einu
gilda hjá flestum, ekki þó öllum.
Nú kemur að því sem vakti at-
hygli mína við sögu þessa.
Nokkrir menn hafa hætt að vinna
hjá fyrirtækinu vegna sannfær-
ingar sinnar um að það sé rangt
að framleiða vítisvélar þessar og
er ég þeim fyllilega sammála. En
jafnvel í frjálsasta landi veraldar
gerast atburðir. Þeir menn sem
hættu hjá fyrrnefndu fyrirtæki fá
hvergi vinnu í heimabæ sínum
vegna skoðana sinna.
Kaþólska kirkjan í bænum setti
af stað söfnun til að menn þessir
hefðu fyrir framfærslu fjöl-
skyldna sinna. Þar með var hafin
barátta milli trúarsafnaða í bæn-
um hvort rétt væri eða rangt að
framleiða kjamorkuvopn. Einn
presturinn gekk svo langt að
segja að það væri guðs vilji að
Bandaríkjamenn verðu sig fyrir
óvininum. Var hann þá spurður
hvort það væri ekki kristinna
manna siður að bjóða hina kinn-
ina. Varð þá fátt um svör enda
bera prestar hina ótrúlegustu
hluti á borð fyrir söfnuði sína og
þeir fylgja sofandi.
Frelsi eða friður eru afstæð
hugtök. Ef við virðum ekki skoð- ■
anafrelsi einstaklingsins og menn
geta ekki fengið að hafa skoðanir
sínar án kúgunar frá yfirvöldum,
hvort sem þeir heita Rússar (við
erum svo oft að tala um allt það
ófrelsi sem ríkir þar) eða Kanar
þar sem þessi saga gerðist, er
meira en lítill maðkur í mysunni.
íslensk
prúðmennska
Kannski fór ég langveg frá efn-
inu í upphafi þessara skrifa þar
sem ég talaði um plakötin víðs
vegar um bæinn og líklega um allt
land sem segja okkur að krefjast
framtíðar. Líklega stingur það í
augun á mörgum að krefjast ein-
hvers, sér í lagi hér á íslandi þar
sem slíkt hefur ekki talist til prúð-
mennsku. Ég hef grun um að
þetta eigi eftir að breytast tölu-
vert á komandi tímum. Börnin,
sem nú eru að vaxa úr grasi, eiga
auðveldara með að tjá sig en þær
bældu kynslóðir á undan. Ég
hlakka til þess að sjá hversu
miklu máli það skiptir.
Fólk á að leggja til sinn skerf á
friðartónleikunum í Laugardals-
höll 10. sept. Þeir koma til með
að sýna hvort við séum sú hugs-
andi þjóð sem vil teljum okkur
vera meðal annarra þjóða.
Ég krefst friðar og framtíðar
handa öllu lífi á jörðinni. Er það
til of mikils mælst?
30. ágúst
ritstjjernargrein
Friðarvikan er
óður til lífsins
Árið 1983 hefur verið kallað ár
eldflauganna. í haust ræðst það
hvort Bandaríkin koma fyrir nýj-
um Evrópuatómvopnum í
NATÓ ríkjunum, eða samningar
takast um að hætta við þær fyrir-
ætlanir gegn því að Sovétmenn
fjarlægi eða eyðileggi SS-20
flaugar sínar. Árið 1983 verð-
skuldar einnig að verða nefnt ár
atvinnuleysisins. 33-34 miljónir
manna eru atvinnulausar í helstu
iðnríkjum heimsins og atvinnu-
lausum fjölgar um nærri 200 þús-
und á ári. Arið 1983 mætti einnig
nefna ár hungurs og barnadauða.
Miljónatugir barna farast úr
þorsta, hungri og slæmri aðbúð í
fátækustu ríkjum heims. Þetta er
okkar heimur á árinu 1983, sá
eini sem við eigum, og okkur ber
skylda til þess að skila komandi
kynslóðum í því ásigkomulagi að
þær geti lifað og dáið á
mannsæmandi hátt.
Er ekki
komið nóg?
Kjarnorkuvá, atvinnuleysi og
örbirgð eru meiðar á sömu grein.
Slík sóun fjármuna, orku og at-
gervis hefur átt sér stað síðustu
áratugi í vopnakapphlaup að
heimurinn fær ekki undir því ris-
ið. Þegar sú staðreynd liggur fyrir
að nægilegur sprengikraftur er í
vopnabúrum kjarnorkuveldanna
til þess að eyða mannkyni öllu 20
sinnum fyllast menn ekki örygg-
iskennd þegar tilkynnt er um
smíði nýrra vopnakerfa heldur
spyrja í einfeldni hvort ekki sé
komið nóg? Hvort ekki sé
skynsamlegra að ráðstafa fjár-
munum til þess að jafna kjör
jarðarbúa og skapa störf fyrir alla
við að bæta jarðarhag. Ógnar-
jafiivægið þar sem stórveldin fæla
hvert annað frá því að seilast eftir,
pólitískum ávinningi með sífelld-
um ógnunum í formi nýrra vopna
sem kalla á samskonar vopn frá
hinni hliðinni er ekki trúverðugt
lengur. Almenningur treystir
ekki lengur á skynsemi valdhafa
stórveldanna og hefur rökstudd-
an grun um að þeir geti glapist út í
tilraunir með beitingu kjarnorku-
vopna til þess að ná fram pólitísk-
um markmiðum. Og þar sem
jörðin er aðeins ein, og of seint að
snúa til baka ef tilraun með tak-
markað kjarnorkustríð kynni að
snúast upp í gjöreyðingarstríð, þá
frábiðja miljónir manna um allan
heim sér að hafa hangandi yfir sér
stöðuga kjarnorkuvá.
Friðarhreyfingin
komin til
Islands
í Reykjavík hefur þessa viku
staðið yfir friðarvika, sem ber öll
einkenni þess að hugmyndir og
hugsjónir friðarhreyfinga á Vest-
urlöndum hafa skotið rótum á ís-
landi. Sú upplýsingastarfsemi
sem átt hefur sér stað og þau
kynni sem íslendingar hafa haft
af starfi friðarhreyfinganna er-
lendis hefur leitt til umhugsunar
sem nú kemur fram í athöfnum.
Friðarvikan sem ná mun hámarki
um helgina ber öll bestu einkenni
friðarhreyfinganna. Einstak-
lingar og hópar fólks taka sig
saman og fá fjöldann til liðs við
sig. Síðan tengjast þessir ólíku
hópar saman í lauslegri samræm-
ingu, sem einkum er fólgin í að
safna atburðum saman í eina
friðarviku. Og fræðimenn, lækn-
ar, listamenn, prestar og áhuga-
fólk af ýmsu tagi leggja fram sinn
skerf út frá eigin forsendum.
Friðarsamtök listamanna verða
stofnuð upp úr þessari viku,
samtök myndlistarmanna gang-
ast fyrir undirskriftasöfnun með
áskorun á Sovétríkin og Banda-
ríkin, stofnfundur Samtaka
lækna gegn kjamorkuvá verður
haldinn nk. mánudag. í Laugar-
dalshöll krefjast „rokkarar"
framtíðar og í Þjóðleikhúsinu
flytja margir af helstu lista-
mönnum þjóðarinnar óð til lífs-
ins.
Afl
almenningsálits
Einn af áhrifamönnum Sjálf-
stæðisflokksins leyfir sér að kalla
þetta fólk, sem hefur með einum
eða öðrum hætti sett svip sinn á
friðarvikuna „styrktarsamtök
Andropovs“. Ekkert er fjær
sanni. Gagnrýnin beinist bæði að
austri og vestri, áhyggjurnar snú-
ast jafnmikið um norður sem
suður. Og það er vert að minnast
Einar Karl___________
Haraldsson
skrifar
þess að forvígismenn Friðarrann-
sóknarstofnunarinn ar í Stokk-
hólmi hafa fyrir löngu komist að
þeirri niðurstöðu að einungis
upplýst almenningsálit geti snúið
þjóðum heimsins af braut vopn-
akapphlaups og vaxandi efna-
hagslegs misréttis. Það er rétt
ályktun.Enda þótt vopnakapp-
hlaupið líkist stundum sjálfgeng-
isvél þá liggja því til grundvallar
pólitískar ákvarðanir. Friðar-
hreyfingarnar vinna fyrst og
fremst að því að hafa áhrif á þær
; ákvarðanir og efling þeirra hefur
’ þegar haft verulega þýðingu, því
endanlega verða stjórnmála-
menn að taka tillit til kjósenda
sinna. Og sú viðbára að ekki sé
hægt að hafa áhrif á ákvarðanir
stjórnarherranna í Kreml vegna
lýðræðisskorts er ekki nema að
hluta til réttmæt vegna þess að
fyrir þá er það óviðunandi til
lengdar að hafa almenningsálitið
á Vesturlöndum sér andsnúið,.
eins og glöggt má ráða af áróðurs-
stríði stórveldanna um hug al-
mennings í sinn garð.
Viðhorfs-
breyting
Það er ánægjulegt til þess að
vita að friðarhreyfingin skuli vera
komin til íslands í sinni fjöl-
breytilegu mynd. Viðhorfin eru
líka tekin að breytast eins og vel
kemur fram í einu smáatriði:
Flugleiðir eru farnar að auglýsa
afsláttarfargjöld á friðarhátíðina
í Þjóðleikhúsinu, Lífið er þess
virði.
- ekh