Þjóðviljinn - 23.09.1988, Blaðsíða 23

Þjóðviljinn - 23.09.1988, Blaðsíða 23
Klisjur lagðar fyrir róða Bíóhöllin: Stand and deliver (Að duga eða drcpast) Bandarísk: Árgerð 1988 Framleiðandi: Tom Musica Leikstjórn: Ramon Menendez Kvikmyndun: Tom Richmond Handrit: Ramon Menendez/ Tom Musica Tónlist: Craig Stevens Aðalhlutverk: Edward James Olmos, Lou Diamond Phillips, Andy Garcia, Rosanna De Soto, Virginia Paris o.fl Stand and deliver ku byggja á sannsögulegum heimildum. Greinir hún frá tölvufræöingnum Jamie Escalante (Edward Olm- os), sem á vísan frama innan tölvubransans, en kýs engu að síður að segja starfi sínu lausu og hefja kennslu í greininni í einum af miður virtari framhaldsskólum Los Angeles-borgar. Þegar hann mætir á svæðið er honum á hinn bóginn tilkynnt, að því miður sé tölvukostur skólans ekki uppá marga fiska, reyndar ekki til stað- ar og er hann því settur í að kenna stærðfræði. Svipaða sögu er að segja af öðrum námsgreinum: Aðstaða til kennslunnar er fyrir neðan allar hellur, og áhugi nem- enda fyrir náminu eftir því. Nemendur Garfield-skólans eru líkt og hann sjálfur, flestir innflytjendur frá Suður- Ameríku, ellegar í besta falli ætt- aðir úr illræmdari fátækrahverf- um borgarinnar. Fólk sem samfé- lagið hefur nánast afskrifað þegar frá fæðingu, og veitir því í raun ekki aðra möguleika til fram- haldsnáms, en sem lagabókstaf- urinn kveður á um til mála- mynda. Þrátt fyrir erfiðar að- stæður einsetur nefndur Escal- ante sér að storka kerfinu og sýna framá, að jafnvel í svartasta slömmi Los Angeles-borgar má með góðum árangri útbreiða vís- dóm aritmetíkurinnar og lögmál Pyþagórasar, ef einvörðungu viljinn er fyrir hendi. Helsti styrkur þessarar annars við áhorfendur. Örlyg, mann Emmu, leikur Valdimar Örn Flygenring. Valdimar fatast hvergi tökin, en persónan er ein- sýn og deig í ábyrgðarleysi sínu og samúð með henni vekur á- sökun í garð höfundar sem er auðvitað ósanngjöm. Einhverjar málsbætur hlýtur þessi baldni foli samt að eiga skilið. Edda Heiðrún Backman leikur prestsdótturina ungu af öryggi og innsæi sem henni er tamt. Vonbiðil hennar, Ásgeir hreppstjóra, skapar Örn Árnason af smekkvísi svo úr verður skýr og lifandi persóna. Þá er upptalinn sá tvöfaldi þrí- hyrningur sem ástamálin leika hvað grimmilegast í gleðileik Ragnars. Sveitungar Enn má nefna til leiks Sigurð Karlsson, Valgerði Dan, Sigríði Hagalín, Jón Hjartarson, Steindór Hjörleifsson og Jakob Þór Einarsson sem skila öll fall- egum, nettum og velhugsuðum karakterum í sýningunni. Þor- steinn Gunnarsson og Gunnar Eyjólfsson eru mættir aftur á sviðið í Iðnó og fara báðir á kost- um. Blessuð börnin í leiknum eru eðlileg og skýrmælt í hlutverkum sínum. Þannig gefst kostur á að sjá stóran hóp leikara vinna saman í samfellu og undantekningalaust gott verk. Geri aðrir betur. Hér er á ferðinni vönduð leiksýning á ágætu leikriti. Ragnari og sam- starfsmönnum hans hefur tekist að setja saman leiksýningu sem er öllum til sóma sem að henni standa. Hún má renna hraðar og beittar en án nokk s offors. Megi sem flestir njo' i hennar. Saman í sveit. ágætu litlu kvikmyndar er af- burðavel unnin handritsgerð þeirra Ramon Menendez og Tom Musica, ásamt stórgóðum leiktilþrifum Edward Olmos í hlutverki stærðfræðikennarans. (Hérlendir unnendur framhalds- þátta sjónvarps kannast reyndar best við kauða í öldungis ólíku hlutverki hins jafnan svo brúna- qt s ÓLAFUR ANGANTÝSSON þunga lögreglufulltrúa í „Miami Vice“). Ágætt dæmi um styrkleika handritsgerðar þeirra Menendez og Mucica er yfirlætislaus en býsna áhrifarík sena, er lýsir við- brögðum eins af nemendum Esc- alantes við því, er skólayfirvöld afgreiða frábæran árangur hóps- ins á mikilvægu stærðfræðiprófi sem hópsvindl. Pancho ekur rúntinn með ein- um af fyrrverandi félögum sínum úr einni helstu ofbeldisklíku skólans. Vinátta þeirra félaga brennur endanlega hægt út, á meðan þeir ræða um stjörnurnar á himinhvolfinu, sem Pancho fullyrðir að séu ekki þar uppi lengur. Um sé að ræða sólir sem brunnu út fyrir þúsundum ára. Það taki ljósið þúsundir ára að ná til jarðarinnar. Fyrir félaganum eru þær áþreifanlegur raunveru- leiki, af þeirri einföldu ástæðu að hann hefur þær fyrir augunum. Vinslit verða með þeim félögum, þegar Pancho gerir sér grein fyrir að hafsjór skilur þá að, eftir að hann fór að sækja tíma hjá fyrr- nefndum Escalantes. Eftir að hann verður sér meðvitaður um, að aukið menntunarstig gefur honum þrátt fyrir allt ofurlítið haldbetri stökkpall útí lífið, en það líferni er hann hafði áður stundað. Sömuleiðis eru kennsluaðferð- ir títtnefnds Escalantes býsna áhugaverðar. Galdur hans felst einfaldlega í því að flytja sjálft námsefnið ofurlítið nær eigin reynsluheimi nemendanna en áður hafði tíðkast. Hann sýnir þeim sömuleiðis svart á hvítu, hvar í samfélaginu menn hafa not fyrir logaritma, diffranir og int- ergol. Istað þess að treysta á, að nemendur hans læri aðferðirnar í þeirri „blindu trú“, að þessi ósköp komi til með að nýtast þeim einhverntíma síðar á lífs- leiðinni. Myndin er sem sagt ágætis skólabókardæmi um það, hvers gamla draumaverksmiðjan við Kyrrahafið er í raun megnug, ef þarlendir kvikmyndaframleið- endur hafa kjark og þor til að leggja klisjur Hollywoodstaðals- ins fyrir róða og takast af raunsæi á við þann félagslega veruleika er í ofgnótt bíður umfjöllunar þeirra þar utan veggja kvikmyndaver- anna. ó.A. yUMFERÐAR RÁÐ HUGVEKJA E.M.J. Um skatta Þegar mér verður hugsað til þeirra hugmyndaríku ágætis- manna, sem farið hafa með emb- ætti fjármálaráðherra undanfarin ár í okkar ógleymanlegu Ný- sköpunarstjórnum, Viðreisnar- stjórnum, Stefaníum, Emilíum og Ólafíum, eða hvað þær nú heita allar saman, sakna ég þess •mest að þeir skuli vera svona fáir: væri ekki gagnlegt að tegundin teldi sem flesta einstaklinga? Ég er þó reyndar ekki að mæla með því að þeirri aðferð verði beitt til að fjölga þeim sem Frakkar not- uðu á dögum fjórða lýðveldisins. Þá voru stjórnarskipti svo tíð í þvísa Iandi, að þegar þingmanni einum rann í brjóst á þingfundi, fékk hann þær fréttir um leið og hann vaknaði, að hann hefði ver- ið tvisvar forsætisráðherra með- an hann svaf. Er ljóst að við slíka stjórnarhætti fjölgar mjög þeim mönnum, sem gegnt hafa emb- ætti fjármálaráðherra, en aðferð- in hefur ýmsa slæma ókosti, ekki síst þann að vakandi og sofandi forsætisráðherrum fjölgar ekki síður, og kynni það að rugla menníríminu: þeirkynnu jafnvel ekki lengur skil á hinum ýmsu stjórnum og rugluðust í Emilíun- um, Ólafíunum, Steinkunum og slíku. Það væri mun betra að reyna að ná markinu með öðrum hætti. Til þess má fyllilega ætlast af hug- myndafrjóum fjármálaráðherra, að hann deili sér ekki síður en Ingj aldsfíflið gerði, en það var á tveimur stöðum í einu sem kunn- ugt er, og þannig er opin sú leið, sem undarlegt er að engum skuli hafa hugkvæmst áður, sem sé sú að skipta embættinu í tvennt. Ekki er þó átt við það að hafa tvo fjármálaráðherra í einu, heldur hitt að stofna við hliðina á því gamalgróna embætti aðra stöðu, sem gæti kallast embætti „efna- hagsaðgerðamálaráðherra“. En þrátt fyrir mismunandi heiti væru þessir tveir ráðherrastólar fylli- lega hliðstæðir, eins og þeir væru ætlaðir síamstvíburum: annar ráðherrann hefði það hlutverk að leggja fram fjárlög árlega, en hinn sæi um að koma með efna- hagsaðgerðir á sex mánaða fresti. í þessum hlutverkum þyrftu þeir vitanlega að vera jafn samstilltir og báðar útgáfur fjöllistadrengs- ins í Hergilsey, og gilti það ekki síður um framhaldið: það væri sem sé einnig hlutverk annars ráðherrans að koma fram með til- lögur um bráðabirgðaráðstafanir en hinn tæki svo við og fyndi leiðir til að lauma þeim að til frambúðar. En nú er augljóst að tvískipt- ing af þessu tagi væri mjög hag- kvæm, því með henni væri miklu auðveldara að leysa eitt af erfið- ustu vandamálunum sem fjár- málaráðherrar þurfa jafnan að glíma við, en það er að finna nýj- ar tekjuöflunarleiðir fyrir ríkis- sjóð. Eitt lítið dæmi sýnir þetta glögglega. Fyrir skömmu var frá því sagt í þessum dálkum, að franskir sérfræðingar hefðu látið sér til hugar koma að skattleggja happdrættisvinninga, og var ég víst eitthvað að gera gys að þessu í skammsýni minni. En ég hefði betur látið það ógert: það kom sem sé ótvírætt í ljós, hvað þörfin á góðum hugmyndum var brýn, því það skipti engum togum, að farið var að hreyfa því hér á Skerinu, að rétt myndi að hleypa kolkrabbaörmum skattheimt- unnar yfir í vasa vinningshafa í happdrætti. En eitt vantaði: eng- inn kom fram með lausn á því, sem reynst hafði höfuðvandinn í Frakklandi, hvernig hægt væri að fá menn til að halda áfram að spila eftir slíkar aðgerðir. Þetta vandamál hefðu nú tveir ráðherr- ar hæglega getað leyst í samein- ingu: fjármálaráðherra hefði get- að gert það að skyldu að kaupa lottó- eða happdrættismiða (eins og skyldusparnaðinum var komið á hér á árunum) og þá lofað á móti háum vinningum. En það loforð hefði hinsvegar ekki kost- að neitt, því að efnahagsaðgerð- amálaráðherrann hefði síðan lagt skyndiskatta, alvegóforvarandis, á alla vinningana. Þannig hefði hluti efnahagsvandans verið leystur á þann hátt að landsmenn hefðu verið látnir kaupa af þegn- skyldu dráttinn í sekknum. En þar sem hugleiðingum mín- um um efnahagsmál er greinilega svo mikill gaumur gefinn á æðri stöðum, finnst mér rétt að líta betur á þær aðferðir sem tveir ráðherrar á fjármálasviðinu gætu hugsað upp í sameiningu til að afla ríkissjóði nýrra tekna: er hér vitanlega um að ræða ný gjöld og skatta, sem eru í rökréttu fram- haldi 'af öðru slíku og liggur því beint við að leggja á, þótt ein- sömlum fjármálaráðherra hafi ekki enn komið þau til hugar. Er þá fyrst að nefna fæðingar- gjald, sem lagt yrði á sængurkon- ur, og síðan barnaskatt, sem for- eldrum væri gert að greiða af afkvæmunum. Þessi gjöld mætti vitanlega boða í upphafi sem sér- stakar ráðstafanir til að leysa fjár- hagsvanda heilbrigðiskerfisins - því það hlyti að teljast réttlátt að neytendur væru látnir axla byrð- arnar þegar sjúkrahús eru ekki betur sett en frystihús - en síðan yrðu gjöldin látin hljóðalaust vera áfram við lýði. Hver maður hlýtur líka að sjá, að þar sem börn eru mikilvægt vinnutæki í hverri fjölskyldu og varla farin að skríða þegar þau eru þegar farin að ýta á undan sér vögnum í frystihúsunum, er ekki nema eðlilegt að á þau séu lagðir sams konar skattar og gjöld og á annan atvinnurekstur. Nú má vera að ýmsum lítist ekki meira en svo á slíka skatt- heimtu og óttist þeir að hún kunni að hafa miður æskileg áhrif á tímgun Skerbúans. En nú vill svo til að unnt er að koma í veg fyrir öll óæskileg aukaáhrif af því tagi með aðferð, sem er líka tekjuöflunarleið fyrir ríkissjóð. Er hér um að ræða hugmynd sem de Gaulle setti fram á sínum tíma, þegar fæðingatalan var orð- in ískyggilega lágskreið í landinu, og er hún fólgin í því að leggja skemmtanaskatt á getnaðarvarn- ir: væri þá lítil ábatavon í tak- mörkun barneigna. Þessi hug- mynd komst reyndar ekki í fram- kvæmd í Frakklandi, en það staf- aði einungis af því að kringum- stæður voru ekki heppilegar: til þess að koma í veg fyrir þungun beittu Fransmenn nefnilega eink- um og sér í lagi Vestmannaeyja- hnúti - en sú aðferð nefnist á lærðra manna máli „coitus interr- uptus" og er ekki annað en tækni- leg útfærsla hins fornkveðna „hætta ber leik þá hæst stendur" - en jafnvel de Gaulle varð ráðaf- átt við að skattleggja Vestmannaeyjahnút. Hér á landi eru aðstæður aðrar, og svo myndi tveimur ráðherrum ekki verða skotaskuld í að koma lögum yfir menn sem reyndu að svíkja undan skatti á þennan hátt: ef annað dygði ekki gætu þeir gert út af örkinni eftirlitsmenn til að ógna þeim með rassíu. { þessu sambandi finnst mér rétt að benda á önnur skattsvik af svipuðu tagi, sem nú eru farin að viðgangast. Það hlýtur hver mað- ur að sjá hve mikill tekjumissir það er fyrir hið opinbera, þegar gamalgrónir drykkjumenn og ábatasamir fyrir ríkissjóð taka sig allt í einu til, fara í meðferð og hætta að súpa: þeir sleppa sem sé á einu bretti við alla tolla, álagn- ingu og skatta sem hvíla þungt á höfgum veigum. Upp á slíkt getur enginn fjármálaráðherra horft ógrátandi nú þegar brýn nauðsyn krefur þess að fjármagnið sé fært yfir til atvinnuveganna, og gætu tveir ráðherrar hæglega farið að á svipaðan hátt og með fæðingar- gjaldið sem áður var nefnt: þeir gætu sem sé lagt e.k. „þurrk- gjald“ á þorstahefta menn til að láta þá bæta rfkissjóði upp það tap sem hann verður fyrir af völd- um þeirra. Hér er að mörgu að hyggja fyrir fjármálaráðherra og efna- hagsaðgerðamálaráðherra í sam- einingu, og geta menn af þessu ráðið hve brýnt það er að því eina embætti sem enn er til verði skipt. En um leið og menn hugsa um framtíðina verða menn að gefa fortíðinni gaum svo sam- hengið rofni ekki: ef íslendingar nú ætla ekki að vera eftirbátar forfeðranna ættu þeir sem fyrst að taka sér fyrir hendur að skrifa „fjármálaráðherra sögur“ eins og menn skrifuðu biskupa sögur á 13. öld, og tíunda þar afrek þeirra í efnahagsmálunum, sem nú eru svo mjög á dagskrá. Væri það í góðu samræmi við sagnahefð Mörlandans, að slíkar sögur væru látnar heita „Hungurvaka hin nýja“. e.m.j. NÝTT HELGARBLAÐ - v ÞJÓÐVILJINN - SIÐA 23

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.