Þjóðviljinn - 23.09.1988, Blaðsíða 22

Útlagar
menningarinnar
Listasafn íslands
Fimm ungir myndlistarmenn
Georg Guðni Hauksson, Hulda Hák-
on, ívar Valgarðsson, Jón Óskar og
Tumi Magnússon.
í hverju er kreppa myndlistar-
innar í okkar þjóðfélagi fólgin?
Þetta er flókin spurning sem
krefst flókinna svara. En í stuttu
máli mætti skilgreina hana á
þessa leið:
Listin hefur frá upphafi sög-
unnar verið sá vettvangur þar
sem maðurinn hefur tjáð hina
fagurfræðilegu reynslu sína af
veruleikanum. Og þessi vett-
vangur hefur verið stór þáttur í
heildarskilningi mannsins á sjálf-
um sérog umhverfinu. Listin hef-
ur verið það varanlega gildi sem
maðurinn hefur skapað sér til
nautnar og gleði, en ekki til
neyslu. Neyslan felur í sér eyði-
leggingu en listin hefur haft var-
anlegt gildi.
Með tilkomu iðnaðar- og
neyslusamfélagsins hefur staða
listarinnar og menningarinnar í
heild breyst. Bæði gagnvart al-
menningi og ekki síður gagnvart
yfirvaldinu. Menning iðnaðar-
þjóðfélagsins er og hlýtur óhjá-
kvæmilega að vera fjöldamenn-
ing, og þar með eru listamennirn-
ir kallaðir til þjónustu við fjöld-
ann með öðrum hætti en áður.
Listamenn Bauhaus-hreyfingar-
innar í Þýskalandi reyndu að
leggja sköpunargáfu sína og starf
í þjónustu fjöldaiðnaðarins og
gefa honum nýtt innihald. En
þeir stóðu brátt frammi fyrir ótví-
ræðri þversögn: framleiðsla hins
kapítalíska iðnaðarþjóðfélags
fær ekki lotið fagurfræðilegum
lögmálum. Hin frjálsa sköpun og
sjálfstæði listamannsins varð
óhjákvæmilega að lúta í lægra
haldi fyrir lögmálum markaðsins
og hins skjótfengna gróða.
Neyslan sem drifkraftur mark-
aðsins felur ekki bara í sér eyði-
leggingu í bókstaflegum skiln-
ingi, heldur brýtur hún einnig
niður þau varanlegu gildi, sem
listin hefur leitast við að skapa
með frjálsri einstaklingsbundinni
tjáningu. Listamenn hafa því átt
þá valkosti að gerast eins konar
tæknimenn í þjónustu markaðs-
ins, eða þá, vilji þeir halda sjálf-
stæði sínu, að hasla sér völl utan
yfirráðasvæðis markaðsins og
skapa verk sem eru í rauninni ó-
seljanleg og einskis nýt sam-
kvæmt þeim sömu lögmálum,
ÓLAFUR GÍSLASON
sem eru um leið lögmál neyslunn-
ar.
í samkeppnisiðnaði Vestur-
landa gegnir útlit hlutanna og
hönnun lykilhlutverki fyrir vel-
gengni vörunnar á markaðnum.
Atvinnuvegirnir hafa mikla þörf
fyrir sérmenntað fólk með fagur-
fræðilega þekkingu. En lögmál
markaðsins og hinnar kapítalísku
framleiðslu gera það að verkum
að staða þessa fólks er ekki ósvip-
uð stöðu listamanna eins og hún
hefur verið í Sovétríkjunum og
öðrum A-Evrópulöndum: þeir
hafa atvinnu af því að fegra
svikna vöru og hlaupa eftir ómeð-
vituðum duttlungum og hvötum
fjöldans.
Listamaður sem vill halda
sjálfstæði sínu og sjálfsvirðingu
er því utangarðsmaður í samfé-
lagi neyslunnar. Staða hans er
ekki óhliðstæð stöðu vísinda-
mannsins sem fæst við grundvall-
arrannsóknir og neitar að lúta
lögmálum þess markaðar og þess
pólitíska kerfis, sem ætlast til
þess af honum að framleiða hluti
eins og hárlakk sem eyðileggur
ósonlagið eða kjarnorkusprengj-
ur sem ógna tilveru mannsins,
eða kenningar sem sanna rétt-
mæti hinnar „ósýnilegu handar"
markaðsaflanna. Frjáls menn-
ing í okkar samfélagi á í baráttu
við valdið sem reynir stöðugt að
afvegaleiða hana og notfæra sér
hana í pólitískum tilgangi. Ná-
kvæmlega á sama hátt og valdið
afvegaleiðir vísindin í leit þeirra
að sannleikanum, þá afvegaleiðir
það listina í leit sinni að varan-
legu gildi.
Það er freistandi að ganga enn
lengra í þessari samlíkingu á
stöðu listarinnar og vísindanna:
Listamaðurinn stundar frum-
rannsóknir ekki síður en vísinda-
maðurinn, og þær rannsóknir
skipta okkur ekki minna máli.
Hinn sjónræni skilningur okkar á
umhverfinu og sjálfum okkur
þarfnast stöðugrar endurskoðun-
ar og útvíkkunar. Hann varðar
ekki bara tæknilega útvíkkun
sjónskynjunarinnar og hinnar
myndrænu framleiðslu, heldur
einnig hugmyndir okkar og hug-
myndaflug, samvisku okkar og
siðferði.
Þetta er orðinn langur inn-
gangur að umsögn um sýningu
sem nú stendur yfir í Listasafni
fslands á verkum 5 ungra mynd-
listarmanna. En sýning þessi er
einmitt fróðlegt dæmi um það
hvernig ungir listamenn hér á
landi, sem hafa haslað sér völl
utan kerfisins og stunda „frum-
rannsóknir" sínar, án þess að
markaðurinn hafi þar sýnileg
áhrif. Sýningin er einnig fróðleg
fyrir það, hversu ólíkum aðferð-
um þetta fólk beitir við rannsókn-
ir sínar, og hve niðurstöðurnar
eru þar af leiðandi fjölbreyti-
legar.
Georg Guðni Hauksson er að-
eins 27 ára gamall, en olíumál-
verk hans bera það með sér að að
baki þeim liggur mikil
rannsóknarvinna. Fjallshlíð og
dumbungshiminn verða honum
efniviður í myndbyggingu sem
nálgast hið óhlutbundna: tveir
fletir vegast á í málverkinu þar
sem fyllsta jafnvægi ríkir, himinn
og jörð verða að kosmískum
táknum fyrir andstæð öfl í tilver-
unni og náttúruupplifunin verður
að kosmískri hugleiðslu þar sem
þögnin og hið fullkomna jafnvægi
ríkir.
ívar Valgarðsson beitir gjöró-
líkri aðferð við myndsköpun
sína. Verk hans eru óhlutbundin
form sem hafa kannski fyrst og
fremst þann tilgang að skilgreina
og afmarka umhverfi sitt. Þetta
eru ekki frumform úr djúpsálar-
fræðinni, sem þarfnast sálfræði-
legrar skýringar, heldur er ívar
að fást við rannsóknir á rýminu
og hvernig formið ákvarðar það.
Tumi Magnússon beinir
rannsakandi auga sínu að hinu
smáa og tilfallandi í uinhverfinu
og leitast við að magna það upp í
póetíska vídd. Það er ekki bara
efniviðurinn sem er óhefðbundið
skáldskaparefni hjá Tuma, held-
ur leitast hann í aðferð sinni við
að sneiða hjá öllu hefðbundnu
gildismati í málverkinu, að því er
virðist í því skyni að gera sjálfa
vinnuna að mála jafn sjálfsagða
og eðlilega og sneydda öllum há-
tíðleik eins og viðfangsefnin eru í
ljóðmyndum hans.
Rannsóknarefni Jóns Óskars
er hvort tveggja í senn, maðurinn
og möguleikinn á því að ganga í
þá margtroðnu slóð að draga upp
sannfærandi mynd af honum í
málverki. Myndir hans eru stórar
og „mónúmental“ eins og minnis-
varðar um steingerðar hetjur eða
hetjuímyndir sem eins og horfast
í augu við lokaða framtíð eða ein-
hverja ógnvekjandi atburði. í
myndum hans fellur allt saman á
sannfærandi hátt, litameðferð,
tæknileg vinna og viðfangsefnið
sjálft, og vekur með okkur
hrollkalda spurningu um vegferð
mannsins.
Hulda Hákon sýnir okkur eins
konar myndasögur unnar úr mál-
uðum spýtum, gipsi og leir. Úr
myndum hennar skín bæði frá-
sagnargleði í anda þjóðsögunnar
og gleðin yfir skemmtilegu hand-
verki, eins og sjá má víða í al-
þýðulist. En myndir hennar hafa
kannski frekar skreytigildi en
rannsóknargildi.
f heild sinni er sýningin í Lista-
safninu áhugaverð og óhætt að
hvetja fólk til þess að skoða það
sem þar er að sjá. -ólg.
Blessuð sérlu sveitin mín
Sveitasinfónía
Leikfélag Reykjavíkur
Höfundur: Ragnar Arnalds
Leikstjóri: Þórhallur Sigurðsson
Leikmynd og búningar: Sigurjón Jó-
hannsson
Tónlist: Atli Heimir Sveinsson
Lýsing: Lárus Björnsson
Leikarar: Örn Árnason, Valgerður
Dan, Sigríður Hagalín, Valdimar Örn
Flygenring, Margrét Ákadóttir, Þor-
steinn Gunnarsson, Edda Heiðrún
Backman, Sigurður Karlsson, Jón
Hjartarson, Gunnar Eyjólfsson,
Steindór Hjörleifsson, Jakob Þór Ein-
arsson, Guðjón Kjartansson, Flóki
Guðmundsson, Helga Kjartansdóttir,
Unnur Ösp Stefánsdóttir, Sverrir Örn
Arnarson.
Mikið er gaman að vera sestur
aftur á leikhúsbekk. Umhverfis
er kliður og frumsýningarhópur-
inn mjakast inn þröngar sætarað-
irnar. Þungur ilmur blandast
kvöldsvalanum sem berst inn um
gættina. Skvaldrið er lágvært og
kurteist, hin borgaralega
skemmtun er að hefjast: síðasta
leikár Leikfélags Reykjavíkur í
samkomuhúsi iðnaðarmanna
baejarins.
I gærkvöldi frumsýndi Leikfé-
lag Reykjavíkur Sveitasinfóníu
eftir Ragnar Arnalds. Það er ann-
að leikritið sem kemur úr penna
þessa höfundar og sannar ótví-
rætt að okkur hefur hlotnast sá
heiður að eignast vænt leikskáld,
höfund sem tvínónar ekki við
hlutina. Hann er snjall sögumað-
ur, skapar hér flókna en hnökra-
lausa fléttu sem bragð er að, og
færir inn í Ieikhúsið heim sem
hefur illu heilli verið fjarri áhuga-
sviðum íslenskra leikskálda.
Um langa hríð hafa viðfangs-
efni leikskálda okkar verið bund-
in þéttbýlinu og heimi þess rót-
lausa lífs sem einkennir verstöðv-
arnar, sem við köllum þorp, bæi
og borg. Kvika nútímans brann í
skáldskapnum, hikandi uppgjör
við það nýja líf sem þjóðinni virt-
ist áskapað. Borgaralegt drama í
stöku tilfellum eða saga þeirra
sem fundu sér ekki stað í þessari
nýju veröld. Sá heimur sem var
handan borgarmarkanna, utan
við þorpin, átti ekki erindi við
skáldin og áhorfendaskarann
sem vildi umfram allt eiga heima
á nýjum slóðum.
Sveitin
Ef sveitamenn villtust inn á
þessar slóðir var tilgangurinn sá
að gera þá fáfengilega, púkó, til
að sanna tilverurétt þeirra lífs-
hátta sem við höfum valið. Alltaf
hefur samt blundað trúin að
heimur sveitalífsins væri náttúru-
legri kostur. Eftirsjáin var tálsýn
eins og þá horft er um öxl.
Víst er sá heimur sem Ragnar
yrkir um horfinn að hluta: búfjár-
mark, riðuskurður, ferðaþjón-
usta bænda, dreifðar byggðir
landsins bera annan svip. En í
sinni kostulegu og kátlegu sögu
endurheimtir Ragnar dalinn og
íbúa hans og deilir með okkur á
listilegan hátt.
Leikurinn
Það er ekki ástæða til að rekja
sögu þessa leiks. Kynning
leikhússins á efni hans hefur
sannað, að það er harla erfitt að
útskýra þráðinn á fullnægjandi
hátt. Til þess er fléttan of flókin
og margþætt. Þetta er viðburða-
rík leiksýning, höfundur nefnir til
sögunnar margar persónur, sem
allar eru virkar í þessari mann-
legu kómedíu. Gamansemin er
alltaf nærri og fínlegt háð er þar í
bland við groddafengið skop og
lygileg fyrirbæri. Formið er syn-
fónískt, stefin mörg og sam-
slungin. Hljómkviða Ragnars er
óður til lífsins, tilgerðarlítil, blátt
áfram og sönn.
Vitaskuld sprengir leikurinn
sviðið í Iðnó og setur snotru útliti
Sigurjóns Jóhannssonar skorður
sem skapa á tíðum óþol, þótt
mörg svið og staði leysi mynd-
smiðurinn af hugviti og góðum
smekk. Þó er ljóst að ekki má við
svo búið standa. Leikstjórinn
Þórhallur Sigurðsson er fastur í
sama haftinu. Takmarkaðar
leiðir inn á sviðið og örar
breytingar, þegar höfundur víkur
sögunni til og frá um dalinn skapa
tafir, sem vara ekki nema ör-
skotsstund, en trufla þó áhorf-
andann. Sagan er spennandi og
hann vill sjá meira - strax.
Leikmátinn er hófstilltur og
verður svo vonandi meðan sýn-
ingin gengur. Nú verður Leikfé-
lag Reykjavíkur að hverfa frá
þeim grófa leikmáta sem svo
lengi hefur sett svip á starfsemi
þeirra. Hvergi er hættan meiri en
í alþýðlegum, merkingarríkum
gamanleik þar sem skopið getur
sest í fyrirrúm og rutt burt fín-
legum blæbrigðum í persónu-
sköpun.
Þórhallur hefur unnið sitt verk
vel - sýningin rís hægt og sígandi
og hnígur loks að þeim endalok-
um sem eru óhjákvæmileg og í
rauninni tragísk, þótt höfundur-
inn tvinni við leikinn léttu loka-
stefi. Hvert atriðið af öðru er
smekklega og skynsamlega upp
sett, sem er þraut í svo margþætt-
um átökum sem hér má sjá.
Leikendur
Af leikendum ber fremst að
nefna Margréti Ákadóttur sem
PÁLL BALDVIN
BALDVINSSON
leikur Emmu, þýska konu sem
hingað hefur komið fáum árum
eftir stríð. Margrét veldur betur
en aðrir í þessari sýningu þeim
ólíku tónum sem verkið er sett
saman af. Persóna hennar er
skopleg en alltaf grunnt á dýpri
tónum. Tök hennar á Emmu eru
fagnaðarefni hverjum þeim sem
vill njóta góðs leiks. Hún nær
enda beinu og innilegu sambandi
Valdimar Örn Flugenryng og Jón Hjartarson I hlutverkum Örlygs á lllagili og
Munda bónda I Sveitasinfóníu Ragnars Arnalds.
22 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN - NÝTT HELGARBLAÐ