Þjóðviljinn - 23.09.1988, Blaðsíða 24

HELGARPISTILL
ÁRNI BERGMANN
Ólympíufiðringur-
inn, peningarnir
og enn einn smáþjóöarvandinn
Nóttina sem Ólympíuleikarnir í Seúl byrjuðu hafði ég opið
fyrir sjónvarpið og fylgdist með skrautsýningum og óendanlega
langri inngöngu íþróttamanna frá hundrað og sextíu löndum.
Hvers vegna í ósköpunum var maður nú að þessu? Var nokkuð
vit í að vaka yfir þessari inngöngu sem bauð ekki upp á aðra
tilbreytingu en litríkan klæðnað sumra Afríkumanna og skilti
sem einn Amríkaninn hélt uppi og á stóð: „Elsku mamma,
hingað er ég kominn"? Nei. En sem betur fer gjöra menn margt
sem er hreint ekki skynsamlegt.
Þjóöemisástríöurnar rísa hátt vitanlega, en kannski gerir þaö minnst til.
Þetta tiltæki var kannski tengt
gömlum bernskudraumi stráks
sem ætlaði að vera eins fljótur að
hlaupa og Jesse Owens, eins þol-
inn og Paavo Nurmi og kasta kúlu
eins langt og Gunnar Huseby og
gat ekki ímyndað sér meiri sæl-
ustað að vera á undir sólunni en
Ólympípuleikvang. í annan stað
er einhver dularfullur samstöðu-
galdur í því fólginn að horfa á
atburði, sem maður veit að á að
giska miljarður manna er að
glápa á um leið og maður sjálfur.
Heimurinn er allt í einu orðinn
svo smár að þú veist ekki hvort
heldur þú á tt að hlæja að honum
eða leyfa angurværð að síga yfir
Þig-
Sportsögur
margar
f blöðunum er vitanlega mikið
af Ólympíuefni, þó nú væri. Þar
eru hrollvekjusögur um stúlkurn-
ar rúmensku sem hafa ekki séð
annað en fimleikatól síðan þær
voru fjögurra ára að aldri. Pað
eru helgisögur t.d. um sovéska
fimleikamanninn Bélozertsjev,
sem hefur náð sér eftir alvarlegt
bílslys með ótrúlegri þolinmæði.
Það eru sagðar merkilegar þjálf-
unarsögur - til dæmis af Biondi
sundkappa sem hefur synt með
höfrungum misserum saman til
að læra af þeim að hreyfa sig í
vatni. En skemmtilegasta Öl-
ympíufréttin sem ég hefi séð til
þessa er reyndar áttatíu ára
gömul:; rússneskir íþróttamenn
komu of seint til leikanna sem
haldnir voru í London árið 1908
vegna þess að þeir gleymdu að
gera ráð fyrir því að þeirra tí-
matal (sem rússneska kirkjan
notar enn í dag) var þrettán
dögum á eftir tímatali Vestur-
landa.
það þrennt sem menn einkum
velta fyrir sér á ólympíudögum.
Þeir sem leggja sig fram um að
vera jákvæðir hafa hugann við
það, að það sé undarlega heill-
andi að fylgjast með keppni í því
hver sé fremstur í heimi í tiltek-
inni íþrótt og þeir geta náttúrlega
þeyst um samanlagðan sagna-
heim þjóðanna og fundið þar ótal
dæmi sem sýna hve djúpum rót-
um slíkur áhugi stendur. En síðan
koma menn sem hafa áhyggjur af
tvennu: Ólympíuleikar, segja
þeir, eru svallveisla þjóðremb-
unnar. Og þeir eru enn ein
staðfesting á því hvernig Pening-
arnir legggja undir sig alla við-
leitni mannsins.
Víst blása sigrar og ósigrar á
Ólympíuleikum upp þjóðarstolt
og þjóðrembu og þjóðaöfund og
margt þesslegt. Ef við íslending-
ar kæmumst yfir gullmedalíu er
eins víst að slegið yrði upp auka-
jólum í landinu. Fríðindi og fé
hefðu ekki hlaðist á bandaríska
og sovéska íþróttamenn í þeim
mæli sem raun ber vitni, ef að
Ólympíuleikarnir væru ekki tal-
inn þýðingarmikill vettvangur
samanburðar á þessum ríkjum
tveim. Vel á minnst: leikarnir
verða náttúrlega hápólitískir fyrir
bragðið: bandarískir og sovéskir
íþróttamenn hafa ekki hist á Ól-
ympíuleikum í tólf ár af stórpólit-
ískum ástæðum - og þegar þeir
hittust síðast (í Montreal) vantaði
mestalla Afríku á leikana vegna
ágreinings um stöðu Suður-
Afríku í íþróttaheiminum. Og
þess er skemmst að minnast að
Norður-Kóreumenn hafa barist
fyrir því að fá til sín hluta
leikanna og tókst að fá nokkur
ríki til að sitja heima þegar það
ekki náði fram að ganga - meðal
annarra Kúbumenn.
En mér er satt best að segja nær
að halda, að þjóðrembuveisla Ól-
ympíuleika sé með skárri aðferð-
um til að beina þjóðernisástríð-
um í tiltölulega meinlausan farv-
eg - þótt stundum sé róstusamt á
áhorfendapöllum, þá er samt
ekki eins og styrjöld sé skollin á.
Tiltölulega sjaldgæft að blóð
renni eftir slóð.
Fjárfesting
í gullmedalíu
En það eru peningarnir, íþrótt-
ir sem stórbissness, sem menn
klóra sér mest í hausnum yfir og
er ekki nema von. Og þá hafa
menn ekki hugann við það endi-
lega, að ólympíusigurvegurum er
fagnað vel þegar þeir koma heim
og þeim gefnar stórgjafir, eins og
þegar Hússein Marokkókonung-
ur sæmdi Said Aouita langhlaup-
ara orðu riddara Alavítakrún-
unnar (en sá heiður er annars
geymdur handa erlendum og sér-
lega vinveittum þjóðhöfðingjum)
og gaf honum stórt hús. Nei - hér
er blátt áfram átt við það, að Ól-
ympíuleikarnir, sem ekki alls
fyrir löngu var reynt að halda
innan ramma áhugamennsku,
amk að forminu til, eru fullkom-
lega blygðunarlaust reknir sem
atvinnumannaleikir.
Nú má segja sem svo: svo hlaut
að fara - stórstjörnurnar voru
dulbúnir atvinnumenn hvort sem
var, best að hætta hræsninni og
feluleiknum. Látum svo vera.
Hitt er svo alvarlegra, ekki síst
fyrir smáþjóðir, að markaðsvæð-
ing Ólympíuleikanna verður á
skammri stund svo róttæk, fjár-
festingarnar í undirbúningi
leikanna svo hrikalega miklar, að
við sjálft liggur að þar með séu
þær fyrirfram dæmdar úr leik í
flestum greinum.
Spiegel, vikuritið vesturþýska,
birti á dögunum ágæta lýsingu á
því, hvernig fjárfest er í gullverð-
Iaunum á Ólympíuleikum. Tekið
var dæmi af þýska sundkappan-
um Rainer Henkel, sem blaðið
segir að sé ein þeirra íþrótta-
stjarna sem rekur sig fyrir eigin
reikning, óháð íþróttasam-
tökum. Henkel ætlar að krækja
sér í gullverðlaun í 400 eða 1500
metra skriðsundi. í þeim undir-
búningi fjárfestir hann sérstak-
lega ca. 1,3 miljónir króna, sem
hann hefur slegið hjá fyrirtæki
einu sem framleiðir bílafelgur.
(Vitanlega eru miklu meiri pen-
ingar áður komnir í þá þjálfun
sem byggt hefur upp stjörnuna,
það segir sig sjálft). Nema hvað:
þegar í vor fóru Henkel og fram-
kvæmdastjóri hans til Seúl og
skoðuðu þar sextán hótel, próf-
uðu vatnsgæðin og aðstæður í
öllum helstu sundlaugum, þaul-
skipulögðu alla þjálfun á staðn-
um. Heilum mánuði fyrir setn-
ingu leikanna var Henkel svo
kominn til Seúl til að aðlagast
loftslagi og þjálfa undir nákvæm-
lega sömu aðstæðum og keppt
verður. En þess er að geta, að í
fyrsta skipti gerist það á þessum
Ólympíuleikum að úrslit í sundi
ráðast ekki undir kvöld keppnis-
dagana eins og verið hefur.
Ástæðan er sú, að bandaríska
sjónvarpsfyrirtækið NBC, sem
keypt hefur útsendingarréttinn
frá leikunum fyrir 302 miljónir
doillara, heimtaði að bandarískir
sundgarpar (sem allmargir eiga
von í verðlaunum) færu í vatnið á
besta útsendingartíma fyrir
Bandaríkin - og þá er hádegi í
Seúl.
Öllum steinum er velt við í
undirbúningnum. Framkvæmda-
stjórinn rekur kærustu sund-
kappans frá honum klukkan tíu á
kvöldin svo hann ekki sólundi
sínum krafti í munúð. Hann lætur
áhuga fjölmiðla á Henkel bakast
á hægum eldi fyrir leikana vegna
þess að hann veit, að eftir að
hann hefur gullverðlaun í hönd-
um er fyrst hægt að selja viðtölin
fyrir morð fjár (Rúmenar eru of
fljótir á sér - þeir hafa fyrir
leikana reynt að selja viðtöl og
myndatökur við fimleikastúlkur
sínar fyrir 75 þús. dollara stykk-
ið). Fjárfesting Henkels í verð-
laununum er reyndar feiknaarð-
bær bisness ef allt gengur saman:
þessi myndarlegi og tiltölulega
mælski náungi gæti að líkindum
halað inn fljótlega um 25 miljónir
króna í auglýsingaheiminum út á
sigur sinn. Vitnað er til þess að
hástökkvarinn Dietmar Mögen-
burg, sem hreppti gullið í Los
Angeles fyrir fjórum árum, gerði
þá samning við sportvörufirmað
Adidas upp á einar 20 miljónir
króna og hefur síðan þá haft um
átta miljón króna árlegar tekjur
af sínu sporti.
Það er vandi
að vera til
Slíkum sögum mætti fjölga, og
finna má hæglega dæmi um
stjörnur og lönd þar sem hærri
upphæðir eru í húfi. En það
skiptir ekki höfuðmáli í þessu
sambandi heldur hitt, að sigur
hinnar takmarkalausu atvinnu-
mennsku sýnist orðinn algjör. Og
þá er aftur komið að þeirri spurn-
ingu sem fyrr var á drepið: hvað
eiga smáþjóðamenn eins og við
íslendingar að taka til bragðs?
Við getum ekki látið eins og at-
vinnumennskan sé ekki til, enda
vita allir að hún hefur fikrað sig
áfram hér sem annarsstaðar. En
við höfum of lítinn markað til að
rísa undir Henkelævintýrum, og
við náum varla pólitískri sam-
stöðu um samfélagsfjárfestingar í
stórstjörnum af þeirri stærðar-
gráðu sem þurfa þykir. Enn mun
það standa fámennri þjóð fyrir
íþróttafræðing, að sportfreisting-
arnar eru of margar, menn eru að
vasast í öllum greinum í einu, eins
og sjálfsagt er a.m.k frá sjónar-
hóli áhugamennskunnar- en það
þýðir náttúrlega að þeir peningar
dreifast mjög víða sem hægt er
með einu ráði eða öðru að hafa út
úr fyrirtækjum og samfélagi til ól-
ympíuvígvæðingar.
Áuðveldast er náttúrlega að
segja að ólympíuberin séu súr, og
Ieggja það til að við höldum
áfram að busla í sundlaugum og
skokka á morgnana okkur til
hugarhægðar en hvorki til lofs né
frægðar. En það barasta dugir
ekki, ólympíufiðringurinn er
staðreynd - eða hver var ekki að
glápa á tíu þúsund sportmenn
hinum megin á hnettinum langt
fram á nótt fyrir skemmstu?
Þjóðrembu-
veislan mikla
En þegar allt kemur til alls er
Sá sem hæst stökk kom niöur í gryfju fulla af seölum.
24 SfÐA - ÞJÓÐVILJINN - NÝTT HELGARBLAÐ