Þjóðviljinn - 07.10.1988, Blaðsíða 21

HEIX ; A R MENNINC, IN
Jökulhlaupið
og skjaldbakan
Skjaldbakan kemst líka til Akureyrar
Williams (Theódór Júlíusson) á torfunni sinni.
Leikfélag Akureyrar hefur
leikáriö í kvöld meö frumsýn-
ingu á tvíleiknum Skjaldbakan
kemst þangaö líka, eftir Árna
Ibsen, í leikstjórn Viðars Egg-
ertssonar. Árni skrifaði
Skjaldbökuna upphaflega
fyrir Egg-leikhúsiö og hóf
verkið þann 17. september
1983, en þann dag voru 100
ár liðin frá fæöingu annarrar
persónu leiksins, bandaríska
skáldsins Williams Carlosar
Williams.
Skjaldbakan fjallar um sér-
stæða vináttu tveggja andans
Ezra vildi kynnast öllu sem
hugsað hefði verið í heiminum
(Ezra: Þráinn Karlsson).
jöfra, þeirra Ezra Pounds og Wil-
liams. Lífshlaup þeirra og skoð-
anir voru eins ólíkar og frekast
mátti vera, Williams var heima
hjá sér og „ræktaði garðinn sinn“
á meðan Pound þeysti um heim-
inn og eirði hvergi. Vinátta þeirra
lifði af ólíkan lífsmáta og stór-
felldan skoðanaágreining, þó að
hvor um sig væri alla tíð trúr sjálf-
um sér og skoðunum sínum.
Leikritið var frumsýnt í Nýlist-
asafninu í október 1984. Vorið
1985 tók Lilla teatern í Helsinki
verkið til sýningar, auk þess sem
Egg-leikhúsið fór með það í
leikferðir til Dublin, Kaupmann-
ahafnar og Brighton 1986 og 87.
Skjaldbakan hefur tekið
breytingum við hverja uppfærslu,
og svo er einnig í þetta sinn, eða
eins og Árni Ibsen segir í leik-
skrá: „Uppfærsla Leikfélags Ak-
ureyrar er ný fæðing.“
Theodór Júlíusson fer með
hlutverk Williams Carlosar Wil-
liams og Þráinn Karlsson leikur
Ezra Pound. Lárus H. Grímsson
samdi tónlist fyrir verkið, Guð-
rún Svava Svavarsdóttir gerir
leikmynd og búninga, lýsinguna
hannar Ingvar Björnsson. Önnur
sýning á Skjaldbökunni verður á
sunnudaginn.
Viðar Eggerts-
son: „Skjaldbak-
an“spretturúr
einfaldleikanum
- Grunntónninn í verkinu er
þögnin, - sagði Viðar Eggertsson
leikstjóri sem átti leið um
Reykjavík á dögunum, en Viðar
hefur verið á þeytingi á milli Ak-
ureyrar og Reykjavíkur undan-
farið: Atvinnuelskhugi hjá Al-
þýðuleikhúsinu um helgar og
leikstjóri á Akureyri í miðri viku.
- Skjaldbakan sprettur úr ein-
faldleikanum. Verkið byrjar og
endar í þögn, og fyrsta setning
þess er: „Það er í þögninni sem
það er“.
- Þó að Árni byggi verkið á
þessum heimsfrægu skáldum,
Williams og Pound, og vináttu
þeirra í gegnum þykkt og þunnt í
ein sextíu ár, skiptir ekki höfuð-
máli hverjir þeir eru. Aðalatriðið
er vinátta þeirra og þær hug-
myndir sem þeir eru fulltrúar
fyrir. Leikurinn gerist að miklu
leyti í hugarheimi Williams.
Hann situr heima hjá sér, fylgist
með Ezra á hans miklu yfirferð
og deilir við hann, meðal annars
við rödd hans sem berst honum í
gegnum útvarpstækið.
- Þeir Ezra og Williams eru
gjöróh'kar manneskjur. Þeir eru
miklir vinir, en deila mikið um
skáldskapinn, lífið og listina og
báðir standa fast á sínu. Williams
telur starf sitt sem læknis vera ná-
tengt skáldskapnum. Fyrir hon-
um er þetta tvennt óaðskiljan-
legt, hann gefur gaum að hinu
smáa, á meðan allur heimurinn er
vettvangur Ezra.
- Ég held að William Carlos
Williams sé með fallegri persón-
um íslenskra leikbókmennta.
Hann yrkir um jörðina, blómin,
og fólkið í bænum þar sem hann
býr. Starf hans sem læknis gefur
honum kost á að kynnast fólkinu
og það sem er einkennandi fyrir
hann er ástin á hinu smáa og um-
komulausa. Hann heldur fram
einfaldleikanum á móti brengl-
uðu verðmætamati og skrumi,
nokkuð sem er ekki síður mikil-
vægt í dag en það var á hans tíma.
Þessi tengsl hans við sjálfan sig og
umhverfi sitt, ástin á manneskj-
unni og á sínum samastað gerðu
að verkum að honum tókst að
skapa sér Paradís á jörðu og þau
ljóð hans sem frægust hafa orðið
fjalla einmitt um allt þetta smáa
líf í hans nánasta umhverfi.
Ezra á
fleygiferð
- Ezra Pound vildi hinsvegar
reyna að kynnast öllu því sem
hugsað hafði verið og ort í
heiminum. Hann fer svo ótt yfir
að hann týnir vegarnestinu og
gleymir erindinu. Honum fannst
hann verða að kynnast öllu,
öllum hefðum, öllum ljóðum sem
ort hefðu verið, til að geta
sprengt hefðina og komið með
eitthvað nýtt. Hann festi hvergi
rætur, fyrr en hann fann sér sam-
astað í hugmynd, sem var fasism-
inn á Ítalíu.
- Hann varð svo hrifinn af fas-
istunum að hann hélt áróðurs-
ræður fyrir þá í útvarp, og þeim
var útvarpað til Bandaríkjanna í
síðari heimsstyrjöldinni. f einni
af þessum ræðum sínum minnist
hann á Williams, og þó að Wil-
liams væri engan veginn sammála
honum varð það til þess að hann
lenti undir smásjá FBI það sem
hann átti eftir ólifað. Fyrir bragð-
ið missti Williams líka af ýmsum
viðurkenningum sem til stóð að
veita honum, heiðursdokt-
orsnafnbót og fleiru.
- En eftir stríðið var Pound
handtekinn og fluttur til Banda-
ríkjanna þar sem átti að dæma
hann fyrir landráð. Williams
lendir þá í því að verja hann, þó
hann geti alls ekki varið skoðanir
hans, og það er einmitt þunga-
miðja verksins. Yfirvöld lentu
reyndar í nokkrum erfiðleikum
með Pound og vissu ekki hvað
þau ættu helst að gera við hann,
annars vegar hafði verið í bígerð
að heiðra hann fyrir einn mesta
ljóðabálk sem ortur hefur verið
og hins vegar átti að skjóta hann
sem landráðamann. Niðurstaðan
var að hann var lokaður inni á
geðveikrahæli, og þaðan reynir
Williams svo að bjarga honum.
Árni Ibsen:
Fegurðiní því
smáa skiptir
Williams mestu
- Það er meðal annars þessi
mikli trúnaður Williams við sjálf-
an sig og torfuna sína, sem mér
finnst gera hann svo áhugaverð-
an, - sagði Árni Ibsen þegar hann
var spurður hvers vegna Williams
væri honum svona hugleikinn.
- Hann býr alla tíð á sama
stað, í þessum smábæ, sem hann
skynjar sem allan heiminn, og á
fullt í fangi með að ná utan um.
Hann vill ekki fara neitt því þá
finnst honum að hann muni missa
sjónar á markmiðum sínum.
Týna sjálfum sér. Það sem skiptir
hann mestu máli er það algilda og
tímalausa, fegurðin í því smáa, og
hann er engu trúr nema sinni
skynjun. Hann fær ekkert að
láni, reynir ekki að herma eftir
neinum og lætur aldrei gera sig að
verkfæri eins eða neins. Þannig er
hann aldrei þjónn neins annars
en sinnar listsýnar, hann er raun-
verulega skapandi og verður
aldrei tæki í höndum annarra.
- Auðvitað eru öll verk hans
ekki jafngóð, en þar sem hans
einlæga dýrkun á fegurð þess
smáa og trúnaður hans við það
kemur fram, hefur hann skapað
perlur. Það er þessi mikli trúnað-
ur hans sem mér finnst svo að-
dáunarverður.
Tákn hins algilda
og tímalausa
- Mér finnst hugarfar Williams
vera verðug fyrirmynd, ekki síst
fyrir okkur hér og nú. Þó að við
stærum okkur af rótgróinni
menningu og okkar listamönnum
virðist sem allur metnaður sé
lagður í að dæla einhverri amr-
ískri smartness yfir fólk. Það sem
hér gengur undir nafninu list-
sköpun er oft á tíðum ekki annað
en framleiðsla á einhverri sensa-
sjón sem hægt er að selja. Við
erum orðin heltekin af því út-
lenda og auðvelda.
- Þegar ég skrifaði leikritið var
mikið rætt um frelsi til þessa og
hins. Það átti að gefa útvarps- og
sjónvarpsrekstur frjálsan til að
auka fjölbreytni. Einokun ríkis-
fjölmiðlanna átti að vera stór-
hættuleg allri listsköpun, en við
sjáum hvað hefur gerst. Við höf-
um aðallega fengið meira af ein-
hverju rusli. Það er verið að
drekkja okkur í ódýrustu tegund
af tónlist og myndum, aðallega
bandarískum, gjörsneyddum
frumleika, framleiddum til að
búa til huggulegheit, þar sem um-
fjöllun um manneskjuna kemur
alls ekki fyrir.
- Williams er fyrir mér tákn
fyrir sannanlega reynslu, hið
tímalausa og algilda. Hann varð-
ar ekkert um hvort hann selst,
heldur reynir hann að höndla ein-
hvern sannleika og er trúr sinni
skynjun, og slíkt er það eina sem
hægt er að kalla sanna list. Allt
annað er tímadráp.
- Þessi vinátta Williams og
Ezra er líka alveg einstök. Þetta
eru tveir vinir sem ganga í gegn-
um þvílíkar þrengingar með vin-
áttu sína að hjá flestum öðrum
hefði komiðtil vinslita með öllum
þeim sárindum sem því fylgja. En
þeir missa aldrei virðinguna hvor
fyrir öðrum og það er einstakt, og
það er það sem er kjarni verksins.
Að þetta skuli hafa verið Ezra
Pound og William Carlos Wil-
liams er ekki aðalatriðið. Skjald-
bakan er ekki ævisaga þeirra
heldur er það vinátta þessara
gjörólíku persóna og allar að-
stæður þeirra sem skiptir máli.
LG
„Williams: Hvískyldi ég flytjast héðan, ég fæddist hérna og
hérá ég heima. Aukþess veitég hversu tilgangslaust það yrði
að leita þín í margbreytilegu róti þess jökulhlaups sem þú ert.
Ezra: Ha, er ég jökulhlaup? Þú gerir lítið úr mér.
Williams: Já, þú ert jökulhlaup.
Ezra: Ég varað vona að ég værijarðskjálfti. Að minnsta kosti
upp á 8 stig. Alltént eitthvað sem breytti ásýnd landsins.
Williams: Hressilegt jökulhlaup breytir ásýnd landsins.
Ezra: En því fylgir eyðing.
Williams: Já, og sköpun líka. Það flyturnýjan jarðveg fram til
nýrrar ræktunar. - Já, þetta stemmir, þú ert jökulhlaup.
Ezra: En þú þá, hvað ert þú?
Williams: Ég? Tja... kannski er ég einsog lítil skjaldbaka.
Sem fetar sig ofan eftir gljúfrinu sem skjaldbakan myndaði.
Ezra: Skjaldbaka! Ofan af jökli!
Williams: Já, ímyndum okkur það. Og þessi skjaldbaka...
hnusar af rákunum í klöppinni og veltir við smásteinum...
Ezra: Og ætlar þessi skjaldbaka að seiglast í gegnum alla
þessa mannskemmandi heimsku og verða listamaður?
Williams: Já. Ef ævin endist mér.“
(Árni Ibsen: Skjaldbakan kemst þangað líka.)
Föstudagur 7. október 1988 NÝTT HELGARBLAÐ - SÍÐA 21